Gregoriaans
Het Gregoriaans of de Gregoriaanse zang is de centrale traditie van het Westerse gregoriaans, een vorm van monofone (eenstemmig), niet met muziek begeleide heilige zang in het Latijn (en soms Grieks) van de rooms-katholieke kerk. Het gregoriaans ontwikkelde zich voornamelijk in West- en Midden-Europa tijdens de 9e en 10e eeuw, waarbij er later delen aan toegevoegd zijn en soms delen zijn veranderd. Hoewel de populaire legende zegt dat Paus Gregorius I de uitvinder zou zijn van het gregoriaans, geloven geleerden dat het gregoriaans voortkwam uit een latere Karolingische (tijd van Karel de Grote) samensmelting van Romeinse en Gallicaanse gezangen. Het gregoriaans werd wel door Gregorius vastgelegd en in codices (kerkelijke wetten) aan de kerken van de Latijnse ritus (wet die de kerkelijke rituelen beschrijft) opgelegd, maar de teksten en melodieën van de zangwijze waren ook in de 6e eeuw reeds eeuwenoud.
Gregoriaanse gezangen waren aanvankelijk bedacht in vier, daarna acht en ten slotte twaalf modi (soort toonladders). Gregoriaanse melodieën werden traditioneel geschreven met neumen, een vroege vorm van muzieknotatie (bladmuziek) waaruit de moderne vier-lijn en later vijf-lijn notatie werd ontwikkeld. Hierbij werd met tekentjes boven de tekst aangegeven of de melodie omhoog of omlaag ging. Mogelijk stellen het handgebaren voor. Meerstemmige (polyfonie) uitwerkingen van het gregoriaans, ook wel organum genoemd, vormden een vroeg stadium in de ontwikkeling van de westerse polyfonie.
Gregoriaans werd traditioneel gezongen door koren van mannen en jongens in kerken, of door paters (mannen) en nonnen (vrouwen) van religieuze orden (kloosters) in hun kapellen. Het is de muziek van de Romeinse ritus, meestal uitgevoerd in een mis (kerkelijke viering of eredienst). Hoewel het gregoriaans de officiële muziek is geworden van de christelijke liturgie (de manier waarop een mis is opgebouwd), wordt Ambrosiaans gezang nog steeds gebruikt in Milaan, en er zijn musicologen (muziekdeskundigen) die ook het Mozarabische gezang onderzoeken van het christelijke Spanje. Hoewel gregoriaans niet langer verplicht is, beschouwt de rooms-katholieke kerk het officieel nog steeds als de muziek die het meest geschikt is voor de eredienst. Soms wordt het gregoriaans om en om door twee helften van het koor gezongen in een soort van vraag en antwoord vorm (Antifonaal). Soms gebeurt dit om en om zingen met een solozanger en het koor en/of de gemeente (Responsoriaal).
Tijdens de 20ste eeuw werd het gregoriaans opnieuw weer populair.
Hoe het begon
Het zingen hoort vanaf het begin van het Christendom bij de erediensten van de Christelijke gelovigen. Ook in de Joodse gemeenschap (waaruit het Christendom is voortgekomen) werd er al gezongen. Zo komen ook de woorden "Amen" en "alleluia" uit het Hebreeuws. De bijbel (Het Nieuwe Testament) noemt het zingen van hymnes tijdens het Laatste Avondmaal: "Toen ze de hymne hadden gezongen, gingen ze naar de Olijfberg" ( Matteüs 26.30). Hoe dat toen geklonken moet hebben is onzeker. De zang werd van generatie op generatie eerst nog mondeling overgebracht. Een hymne is een melodie waarop een psalm (soort gedicht) gezongen wordt. In de vijfde eeuw werd in Rome een zangschool, de Schola Cantorum, opgericht om opleiding te geven in kerkelijk musiceren. Het Romeinse Rijk heeft het christendom in 311 erkend. Nadat het romeinse rijk was ingestort, leefde het Christendom voort bij de Franken en ook bij de Keltische gemeenschappen in Brittannië en Ierland. Chrodegang (712-766), de bisschop van Metz, speelde mogelijk een rol in de totstandkoming van de vermenging van het oud-Romeinse gezangen en de gallicaanse zang, met de steun van Pepijn de Korte. Het was Karel de Grote die erop stond dat het gregoriaans in heel zijn rijk moest worden gebruikt (er stond zelfs de doodstraf op als men dat niet deed). De hele Frankisch-Romeinse Karolingische zang, aangevuld met nieuwe gezangen om door het hele kerkelijke jaar te kunnen gebruiken, vloeide samen tot één enkele zangvorm die 'Gregoriaans' werd genoemd.
Het gregoriaans had een grote invloed op de ontwikkeling van Middeleeuwse muziek en Renaissance (muziek). Moderne notenbalknotatie is rechtstreeks ontwikkeld uit de gregoriaanse neumen. De vierkante notatie die was bedacht voor gregoriaans, werd geleend en aangepast voor andere soorten muziek.