Aralmeer
Het Aralmeer is een meer op de grens van Kazachstan en Oezbekistan. Tegenwoordig wordt de naam gebruikt voor de verschillende meren. Vroeger vormden deze wateren één groot meer. Het Aralmeer was toentertijd een van de grootste meren van Centraal-Azië. Het was belangrijk voor de landbouw en visserij. Vandaag de dag is het grootste gedeelte van het meer opgedroogd. Wat over is gebleven zijn een aantal kleinere meertjes.
Het uitdrogen van het Aralmeer gebeurde in de jaren 1960. Dit kwam doordat de Sovjet-Unie het water uit de rivier naar het meer gebruikte voor de katoenteelt. Dit katoen wordt vooral in de kledingindustrie gebruikt. Als gevolg kromp het meer zo erg dat het grootste gedeelte in een zoutwoestijn veranderde. De uitdroging van het Aralmeer is een van de grootste milieurampen van de 20e eeuw. Sinds 2013 is de uitdroging van het meer gestopt, waardoor het Aralmeer niet verder krimpt. Oezbekistan en Kazachstan hebben gezamenlijk dammen geplaatst, zodat er twee kleinere meren zijn ontstaan.
Vroeger
Het Aralmeer werd vroeger gevoed door de rivieren Amu Darja en Syr Darja. Oorspronkelijk stroomt de Amu Darja in de Kaspische Zee, maar later stroomde deze richting het Aralmeer. Het meer had verschillende periodes van droogte en overstromingen, waardoor de vorm van het meer door de geschiedenis heen veranderde. Het meer was erg belangrijk voor de volkeren in Centraal-Azië die het gebruikten voor de visserij en landbouw. Al sinds de oudheid werd het water uit het meer gebruikt voor irrigatie.
Door de geschiedenis heen zijn er verschillende beschrijvingen van het meer geweest. Zo bezocht Alexander de Grote het meer tijdens zijn veroveringen door Centraal-Azië. Tijdens de Chinese Tand-dynastie vormde het Aralmeer de westgrens van het rijk. De islamitische geograaf Hafiz-i Abru schreef in 1417 dat het Aralmeer verdwenen was. Vermoedelijk kwam dit door droogte in de twee rivieren die het meer voedden. In 1848 bracht de Rus Aleksei Boetakov het meer in kaart en drie jaar later voer het eerste stoomschip over het meer. De Russen gebruikten het meer voor de visserij en bouwden een fort aan het meer. Aangezien het meer niet verbonden is met andere wateren, moesten de Russen de schepen uit elkaar halen en ze bij het meer weer opbouwen. Door middel met deze schepen werd het meer verkend. De Oekraïense schilder Taras Shevchenko schilderde de verschillende landschappen rond het meer tijdens deze expeditie.
Uitdroging
Ontstaan
De Sovjet-Unie kreeg in de jaren 1960 het idee om de economie van Centraal-Azië aan te sporen. Het idee was om het water uit de twee rivieren in het Aralmeer voeren te gebruiken voor irrigatie. Door deze irrigatie zouden de woestijnen van Centraal-Azië in akkers veranderd kunnen worden. Hierdoor was landbouw nodig. De Sovjet-Unie wilde dat Oezbekistan de grootste producent van katoen ter wereld zou worden. Volgens de Sovjets was katoen dan ook "wit goud", aangezien het erg waardevol was. Dit lukte en in 1988 was Oezbekistan voor een tijdje de grootste producent van katoen ter wereld. Nog altijd is katoen belangrijk voor de economie van het land. Het idee was om niet alleen katoen, maar ook graan en meloenen in de woestijnen te verbouwen. Van dit laatste kwam weinig terecht.
Al sinds de jaren 1930 werden er grote irrigatiekanalen gemaakt voor de landbouw in het gebied. Na 1960 nam dit alleen maar toe. Doordat de kanalen slecht gebouwd waren, werd veel water verloren. Hierdoor bleef er steeds minder water over voor het Aralmeer. Al in 1964 merkten de Sovjets dat het waterpeil in het meer aan het zakken was. De Sovjets hadden dit al verwacht en hadden een groot plan om dit op te lossen. In het noorden van Rusland stroomt de Ob. Volgens de Sovjets zou dit meer een wateroverschot hebben. Men wilde de rivier daarom omleggen door middel kanalen naar het Aralmeer. Hierdoor zou er ook nog meer landbouw mogelijk zijn in het gebied. Wetenschappers waarschuwden echter dat de Ob helemaal wateroverschot had. Het omleiden van de rivier zou tot een enorme milieuramp leiden. De Sovjets besloten daarom van dit plan af te zien (ook omdat het project enorm veel geld kostte).
Hierdoor bleef het water in het Aralmeer dalen. Tussen 1960 en 1998 verdween 60% van het meer door opdroging. In 1987 was al geen sprake meer van één Aralmeer. Door de opdroging was het zo laag komen te staan dat het meer in tweeën splitste. Wat ooit het op drie na grootste meer ter wereld was, was nu niet meer. Na 1991 werden Kazachstan en Oezbekistan beide onafhankelijk. Oezbekistan breidde de irrigatie verder uit, waardoor het waterpeil nog meer zakte. Ook kwamen er veel landbouwvergif in het meer terecht. In 2003 was het waterpeil zo laag dat het zuidelijke gedeelte in allerlei kleine aparte meertjes verdeeld werd. Uiteindelijk werden er dijken gebouwd op het noordelijke en westelijke deel van het meer te redden. Sindsdien stijgt het water in deze delen naar het oude level. Sinds 2014 is het water in het meer niet verder gezakt.
Gevolgen
De opdroging van het Aralmeer wordt vaak beschreven als een van de ergste milieurampen van de 20e eeuw. Het ecosysteem van het meer en de twee rivieren is bijna volledig verwoest. Door de opdroging het zoutgehalte in het meer enorm toegenomen. Hierdoor is het water in het meer zouter dan zeewater. Ook is het water vervuilt geraakt door de industrie, landbouwvergif en het testen van wapens. Deze vergiffen en zware metalen zitten niet alleen in het water, maar ook in de bodem van de opgedroogde delen. Door de wind wordt zand en zout in deze droge delen meegenomen naar de wijde omgeving van het meer. Hierdoor raakt ook daar de bodem en drinkwater besmet. Bij veel inwoners rondom het meer heeft dit schade aan de lever, ogen en nieren, kanker en tuberculose veroorzaakt. Ook is de sterfte rondom het meer hoger dan in andere delen van Centraal-Azië. Vooral veel kinderen die opgroeien rond het meer sterven.
De opdroging van het meer zorgde voor watertekorten in de wijde omgeving. Het zout van de opgedroogde delen zorgt er ook voor dat oogsten rondom het meer mislukken en de bodem verzilt. Waar het Aralmeer voorheen veel vis bevatte, zijn dit er tegenwoordig nog maar weinig. In de opgedroogde delen vindt men veel verlaten schepen die op de bodem liggen. Aan het meer lag ooit de havenstad Aral, waar veel vissers woonde. Tegenwoordig ligt het meer 15 kilometer van Aral verwijderd. Hierdoor stortte de economie van de stad in, wat leidde tot werkloosheid en armoede.
Een andere bron van zorgen is het voormalige eiland Vozrozjdenija, wat ooit in het midden van het meer lag. Dit eiland werd door de Sovjets gebruikt als geheime basis voor onderzoek naar biowapens. Hierdoor werd er op het eiland gewerkt met verschillende gevaarlijke ziektes, zoals de pest, de pokken en antrax. Na de val van de Sovjet-Unie werd de basis verlaten in 1992. Hoewel de Russen een gedeelte van de ziektes wisten te doden, bleef een groot gedeelte over. Doordat het eiland aan het vasteland vastgroeide en er geen beveiliging op de basis was, ontstond de angst dat de ziektes zich per ongeluk zouden verspreiden naar het vasteland. Dit werd voorkomen door acties van de Verenigde Staten en Kazachstan in 2002; toen werden de laatste ziektekiemen onschadelijk gemaakt. Zover bekend is het eiland tegenwoordig vrij van deze ziektes.
Oplossingen
Door de jaren zijn er verschillende oplossingen geweest om het waterpeil te laten stijgen en het meer weer schoon te maken. Zo zijn er pogingen om nieuwe katoensoorten te gebruiken voor de landbouw. Deze katoensoorten hebben minder water nodig, waardoor meer water kan doorstromen naar het meer. Ook werden irrigatiesystemen verbeterd en werd minder landbouwvergif gebruikt. Er waren plannen om de grootte van het Aralmeer te laten toenemen. Zo was er een plan voor een kanaal te graven tussen het Aralmeer en de Kaspische Zee. Een ander plan was om water te halen door middel van kanalen uit verschillende Russische rivieren.
De landen in Centraal-Azië hebben met elkaar afgesproken om jaarlijks 1% van zijn budget uit te geven aan het meer. Zij worden gesteund door UNESCO en de Wereldbank.
Vandaag de dag
Noorden en zuiden
In 2003 werd begonnen met het redden van het noordelijke gedeelte van het meer. De Kazachse overheid liet een dam bouwen in het zuiden van het meer. Deze dam was in 2005 en in 2006 merkte men al dat het water steeg. Het water in het noordelijke stijgt sneller dan verwacht. Niet alleen wordt het waterpeil steeds meer als vanouds, maar ook steeg de hoeveelheid vis in het meer enorm. De landbouw rond het meer heeft sindsdien ook steeds minder last van het zout. Het waterpeil zal waarschijnlijk niet meer zo hoog komen te staan als vroeger. Hierdoor besloot de Kazachse overheid een kanaal te graven tussen het meer en de stad Aral. In 2021 gaf de overheid aan om bomen te planten op de delen die droog blijven. Op deze manier waait de grond niet meer weg.
Door de dam droogde het zuidelijke gedeelte wel op. Hierdoor verdween het oosten helemaal en is alleen een westelijk deel over. Uit het noordelijke meer komt zo nu en dan overtollig het zuidelijke meer binnen. Er waren plannen voor een kanaal met het zuidelijke meer, waardoor dit ook gedeeltelijk zou terugkeren. Tot nu toe zijn er nog geen plannen voor het zuidelijke meer. Gesprekken tussen Oezbekistan en Kazachstan zijn vastgelopen. Ook wil Oezbekistan de katoenlandbouw niet opgeven en wil op de drooggevallen delen naar olie en gas boren.
Biodiversiteit
Hoewel het Aralmeer vrij groot was, kwamen er weinig verschillende vissoorten voor. Toch komen er in het meer veel vissoorten voor die niet in andere meren voorkomen. Tegenwoordig leven de meeste van deze vissoorten in het noorden van het Aralmeer. Door het uitdrogen van het meer zijn deze vissoorten vandaag de dag met uitsterven bedreigd, hoewel het beter gaat sinds de jaren 1990. Daarnaast komen er ook vissoorten in het meer voor die in andere meren voorkomen. Deze zijn niet bedreigd.
Een paar van deze vissoorten zijn:
- Slatdicksteur (Acipenser nudiventris)
- Forel (Salmo trutta)
- Snoek (Esox lucius)
- Ruisvoorn (Scardinius erythrophthalmus)
- Europese meerval (Silurus glanis)
- Donaubrasem (Ballerus sapa)
- Baars (Perca fluviatilis)
Daarnaast leven er nog verschillende soorten schelpdieren in het meer.