Runen: verschil tussen versies

Versie van 21 okt 2023 18:41

Werk in uitvoering!
Aan dit artikel wordt de komende uren of dagen nog gewerkt.
Belangrijk: Laat dit sjabloon niet langer staan dan nodig is, anders ontmoedig je anderen om het artikel te verbeteren.
De maximale houdbaarheid van dit sjabloon is twee weken na de laatste bewerking aan het artikel.
Kijk in de geschiedenis of je het artikel kunt bewerken zonder een bewerkingsconflict te veroorzaken.

Dit artikel is nog niet af.

De runen waren een schrijfsysteem, die gebruikt werden door Vikingen en andere Germanen voordat ze het Latijnse schrift gingen gebruiken. Er bestaan drie belangrijke soorten Runen; Oudere Futhark, Jongere Futhark en het Oudengelse Fuþorc. De runen werden op een best gekke manier geschreven; je begon linksboven, en op de volgende regel schrijf je dan verder terwijl je rechts begint en alle letters gespiegeld staan. De volgende regel was dan weer van links naar rechts met normale letters, en zo ging het om de regel steeds van de andere kant. Spaties werden niet gebruikt.

Oudere Futhark

Geschiedenis

Voorbeelden van het Oudere Futhark

Runen

Romanisatie

Vertaling

ᚨᛁᚷᛁᛚᚨᚾᛞᛁᚨᛇᛚᚱᚢᚾ

aigil andi aïlrun

Aigil en Aïlrun

ᛖᚲᛖᚱᛁᛚᚨᛉᚨᛊᚢᚷᛁᛊᚨᛚᚨᛊᛗᚢᚺᚨᚺᚨᛁᛏᛖ

ek erilaz asugisalas muha haite

Ik, earl van Asugisal, heet Muha

ᚷᚢᛏᚨᚾᛁᛟᚹᛁ ᚺᚨᛁᛚᚨᚷ

gutaniowi hailag

Heilig voor de Goten

Het Oudere Futhark (soms als Fuþark), is de eerste vorm van het runenschrift dat werd gebruikt. Het bestond uit 24 letters. Het ontstond rond de eerste eeuw na Christus in Scandinavië, Duitsland boven de Rijn en in Oost-Europa, waar toen de Germaanse stam van de Goten leefde. De meeste runen zijn teruggevonden in Scandinavië. Dat komt doordat de volkeren in Scandinavië vaker hun runen op grote stenen schreven, waardoor ze makkelijk terug te vinden waren en beter bewaard bleven.

Het Oudere Futhark is waarschijnlijk ontstaan uit het Latijnse schrift (het schrift dat voor Nederlands gebruikt wordt, en waar deze tekst in is geschreven), en door handelaren of hulpsoldaten naar de Germaanse volkeren verspreid. Toen de Germanen zich naar Engeland verspreidden ontstond daar een nieuwe vorm uit het Oudere Futhark, het Fuþorc, in de vijfde eeuw. In de rest van de Germaanse gebieden veranderde de Oudere Futhark naar het Jongere Futhark rond de achtste eeuw.

Letters

Het Oudere Futhark had dus 24 letters, de eerste zes letters spellen Futhark, en dat is de reden dat het schrift zo heet:

Oudere Futhark
Letters	ᚠ	ᚢ	ᚦ	ᚨ	ᚱ	ᚲ	ᚷ	ᚹ	ᚺ/ᚻ	ᚾ	ᛁ	ᛃ	ᛇ	ᛈ	ᛉ	ᛊ/ᛋ	ᛏ	ᛒ	ᛖ	ᛗ	ᛚ	ᛜ	ᛞ	ᛟ
Uitspraak	f	oe	Engelse th	á	rollende r	k	Engelse g	Engelse w	h	n	i	j	tussen de á en de è	p	eerst z en later rollende r	s	t	b	é	m	l	ng	d	ó
Romanisatie	f	u	þ/th	a	r	k/c	g	w	h	n	i	j	ï/æ	p	z/R	s	t	b	e	m	l	ng	d	o

Jongere Futhark

Fuþorc

Vergelijking

Links

Je eigen naam in runen

@@ Regel 5: / Regel 5: @@
 ===Geschiedenis===
 {| class="toccolours" cellspacing="0" style="float:right; clear:right; margin:0px 0px 1em 1em; font-size:120%; text-align:center; width:340px; background-color:#FFFFFF"
-|colspan="1" bgcolor="lightgrey"|Oudere Futhark <br/> voorbeelden
+|colspan="1" bgcolor="lightgrey"|Voorbeelden van het Oudere Futhark
 |-
 |Runen
@@ Regel 40: / Regel 40: @@
 Het '''Oudere Futhark''' (soms als ''Fuþark''), is de eerste vorm van het runenschrift dat werd gebruikt. Het bestond uit 24 letters. Het ontstond rond de [[1e eeuw|eerste eeuw]] [[na Christus]] in [[Scandinavië]], [[Duitsland]] boven de [[Rijn]] en in [[Oost-Europa]], waar toen de [[Germaans]]e stam van de [[Goten]] leefde. De meeste runen zijn teruggevonden in [[Scandinavië]]. Dat komt doordat de [[volk]]eren in Scandinavië vaker hun runen op grote stenen schreven, waardoor ze makkelijk terug te vinden waren en beter bewaard bleven.
-Het Oudere Futhark is waarschijnlijk ontstaan uit het [[Latijnse schrift]] (het schrift dat voor Nederlands gebruikt wordt, en waar deze tekst in is geschreven), en door [[handelaar|handelaren]] of hulp[[soldaat|soldaten]] naar de Germaanse volkeren verspreid. Toen de Germanen zich naar [[Engeland]] verspreidden ontstond daar een nieuwe vorm uit het Oudere Futhark, het '''Fuþorc''', in de [[4e eeuw|vierde eeuw]]. In de rest van de Germaanse gebieden veranderde de Oudere Futhark naar het Jongere Futhark rond de [[8e eeuw|achtste eeuw]].
+Het Oudere Futhark is waarschijnlijk ontstaan uit het [[Latijnse schrift]] (het schrift dat voor Nederlands gebruikt wordt, en waar deze tekst in is geschreven), en door [[handelaar|handelaren]] of hulp[[soldaat|soldaten]] naar de Germaanse volkeren verspreid. Toen de Germanen zich naar [[Engeland]] verspreidden ontstond daar een nieuwe vorm uit het Oudere Futhark, het '''Fuþorc''', in de [[5e eeuw|vijfde eeuw]]. In de rest van de Germaanse gebieden veranderde de Oudere Futhark naar het Jongere Futhark rond de [[8e eeuw|achtste eeuw]].
 ===Letters===
@@ Regel 46: / Regel 46: @@
 {| class = "wikitable"
 |-
+!colspan="25"|Oudere Futhark
-! Letter
-! Uitspraak
-! [[Romanisatie]]
-! Letter
-! Uitspraak
-! Romanisatie
-! Letter
-! Uitspraak
-! Romanisatie
-! Letter
-! Uitspraak
-! Romanisatie
 |-
+|bgcolor="dddddd"|Letters
-| ᚠ
+|style="text-align:center"|ᚠ
-| ''f''
+|style="text-align:center"|ᚢ
-| f
+|style="text-align:center"|ᚦ
-| ᚷ
+|style="text-align:center"|ᚨ
-| Engelse ''g''
+|style="text-align:center"|ᚱ
-| g
+|style="text-align:center"|ᚲ
-| ᛇ
+|style="text-align:center"|ᚷ
-| tussen de ''á'' en de ''è''
+|style="text-align:center"|ᚹ
-| ï/æ
+|style="text-align:center"|ᚺ/ᚻ
-| ᛖ
+|style="text-align:center"|ᚾ
-| ''é''
+|style="text-align:center"|ᛁ
-| e
+|style="text-align:center"|ᛃ
+|style="text-align:center"|ᛇ
+|style="text-align:center"|ᛈ
+|style="text-align:center"|ᛉ
+|style="text-align:center"|ᛊ/ᛋ
+|style="text-align:center"|ᛏ
+|style="text-align:center"|ᛒ
+|style="text-align:center"|ᛖ
+|style="text-align:center"|ᛗ
+|style="text-align:center"|ᛚ
+|style="text-align:center"|ᛜ
+|style="text-align:center"|ᛞ
+|style="text-align:center"|ᛟ
 |-
+|bgcolor="dddddd"|Uitspraak
-| ᚢ
-| ''oe''
+|''f''
+|''oe''
-| u
+|Engelse ''th''
-| ᚹ
-| Engelse ''w''
+|''á''
+|rollende ''r''
-| w
+|''k''
-| ᛈ
-| ''p''
+|Engelse ''g''
+|Engelse ''w''
-| p
+|''h''
-| ᛗ
-| ''m''
+|''n''
+|''i''
-| m
+|''j''
+|tussen de ''á'' en de ''è''
+|''p''
+|eerst ''z'' en later rollende ''r''
+|''s''
+|''t''
+|''b''
+|''é''
+|''m''
+|''l''
+|''ng''
+|''d''
+|''ó''
 |-
+|bgcolor="dddddd"|[[Romanisatie]]
-| ᚦ
+|style="text-align:center"|f
-| Engelse ''th''
+|style="text-align:center"|u
-| th/þ
+|style="text-align:center"|þ/th
-| ᚺ/ᚻ
+|style="text-align:center"|a
-| ''h''
+|style="text-align:center"|r
-| h
+|style="text-align:center"|k/c
-| ᛉ
+|style="text-align:center"|g
-| eerst ''z'' en later huig-''r''
+|style="text-align:center"|w
-| z/R
+|style="text-align:center"|h
-| ᛚ
+|style="text-align:center"|n
-| ''l''
+|style="text-align:center"|i
-| l
+|style="text-align:center"|j
-|-
+|style="text-align:center"|ï/æ
-| ᚨ
+|style="text-align:center"|p
-| ''á''
+|style="text-align:center"|z/R
-| a
+|style="text-align:center"|s
-| ᚾ
+|style="text-align:center"|t
-| ''n''
+|style="text-align:center"|b
-| n
+|style="text-align:center"|e
-| ᛊ/ᛋ
+|style="text-align:center"|m
-| ''s''
+|style="text-align:center"|l
-| s
+|style="text-align:center"|ng
-| ᛜ
+|style="text-align:center"|d
-| ''ng''
+|style="text-align:center"|o
-| ng/ŋ
-|-
-| ᚱ
-| rollende ''r''
-| r
-| ᛁ
-| ''í''
-| i
-| ᛏ
-| ''t''
-| t
-| ᛞ
-| ''d''
-| d
-|-
-| ᚲ
-| ''k''
-| k/c
-| ᛃ
-| ''j''
-| j
-| ᛒ
-| ''b''
-| b
-| ᛟ
-| ''ó''
-| o
 |-
 |}
 {{Wbbetekenis|1|een soort van legerleider}}
 ==Jongere Futhark==