Pysanka
|
|
Een pysanka is een Oekraïens paasei, versierd met traditionele volksmotieven uit Oekraïne met behulp van een blijvende was-methode. Het woord pysanka komt van het werkwoord pysaty, "schrijven" of " inschrijven ", omdat de ontwerpen niet zijn geverfd, maar geschreven (getekend) met bijenwas.
Veel andere Centraal- en Oost-Europese etnische (volks) groepen versieren eieren met waslak voor Pasen. Je komt ze ook tegen bij de Wit - Russen, Bulgaren, Carpatho-Rusyns, Kroaten, Tsjechen, Hongaren, Litouwers, Roemenen, Serviërs, Slowaken, Slovenen en Sorbs.
Soorten versierde eieren
Pysanka wordt vaak opgevat als elk type versierd ei, maar het verwijst specifiek naar een ei dat is gemaakt met de batik-methode met geschreven was en gebruikmakend van traditionele volksmotieven en ontwerpen. Verschillende andere soorten versierde eieren worden gezien in de Oekraïense traditie, en deze variëren in de regio's van Oekraïne:
- Krashanky -van krasyty (красити), "om te versieren"- zijn gekookte eieren die in één kleur zijn geverfd (met plantaardige kleurstoffen, traditioneel uienschil), en worden gezegend en gegeten met Pasen.
- Pysanky -van pysaty (писати), "schrijven"- zijn rauwe eieren gemaakt met de blijvende was-methode. De ontwerpen zijn "geschreven" in hete was met een speldenkop of een speciale pen, een pysachok of een kistka genoemd, waaraan een kleine trechter is bevestigd om een kleine hoeveelheid vloeibare was vast te houden. Het woord dat wordt gebruikt om het ei te beschrijven, komt eigenlijk van het Oekraïense werkwoord pysaty, wat "schrijven" betekent. Houten eieren en kraleneieren worden vaak "pysanky" genoemd omdat ze de decoratieve stijl van pysanky in een ander medium nabootsen.
- Krapanky -van krapka (крапка), "een stip"- zijn rauwe eieren versierd met de blijvende was-methode, maar met alleen stippen als versiering (geen symbolen of andere tekeningen). Ze worden traditioneel gemaakt door gesmolten was van een bijenwaskaars op een ei te druppelen. Ze kunnen worden beschouwd als de eenvoudigste versie van een pysanka, of een 'proto-pysanka'.
- Dryapanky -van dryapaty (дряпати), "krabben"- worden gemaakt door het oppervlak van een geverfd ei te krassen om de witte schaal eronder te onthullen.
- Malyovanky -van malyuvaty (малювати), "schilderen"- worden gemaakt door een ontwerp met een penseel te schilderen met olie- of aquarelverf. Het wordt soms gebruikt om te verwijzen naar het kleuren (bijvoorbeeld met een stift) op een ei.
- Nakleyanky -van kleyaty (клеїти), "lijmen"- worden gemaakt door objecten op het oppervlak van een ei te lijmen.
- Travlenky - van travlenya (травлення), "etsen" - wordt gemaakt door eieren in de was te zetten en vervolgens de niet-gewaxte delen weg te etsen. Dit is geen traditionele praktijk in Oekraïne, maar is recentelijk populair geworden.
- Biserky -van biser (бісер), "kralen"- wordt gemaakt door een ei met bijenwas te bedekken en vervolgens kralen in de was in te bedden om geometrische ontwerpen te creëren.
- Lystovky -van lystya (листя), "bladeren"- wordt gemaakt door een ei te verven waaraan kleine bladeren zijn bevestigd.
voorbeelden van Pysanka eieren
Bijzondere Pysanka eieren
Pysanka eiermuseum
Versierd ei uit de Karpaten
Pysanka ei met religieus motief
Paars getinte eieren
Diverse motieven
Verven van de eieren in een kleurbad
Eieren met mondkapjes beschilderd
.jpg)
_(2).jpg)
_(2).jpg)
Alle behalve de krashanky en lystovky zijn meestal bedoeld als decoratief (in tegenstelling tot eetbaar), en de eidooier en het wit mogen na verloop van tijd opdrogen of (in moderne tijden) worden verwijderd door ze uit te blazen door een klein gaatje in het ei.
In de afgelopen jaren zijn nieuwe vormen van eierversiering uit het buitenland gehaald en populair geworden in Oekraïne. Waaronder:
- Rizblenky -van rizbyty (різьбити), "snijden, snijden"- worden gemaakt door in het oppervlak van een ei te boren om uitgesneden gebieden te creëren.
- Linyvky -van linyvyi (лінивий), "lui"- een grappige term om eieren te beschrijven die versierd zijn met stickers of krimpkousen.
Geschiedenis
Volgens veel geleerden dateert de kunst van het met blijvende was-methode eierversiering in Slavische culturen waarschijnlijk uit het voorchristelijke tijdperk. Ze baseren dit op de wijze waarop de gebruiken verspreid zijn en de voorchristelijke aard van de gebruikte symbolen. Er zijn geen oude voorbeelden van heel gebleven pysanky gevonden, aangezien de eierschalen van kippen en ganzen kwetsbaar zijn, maar er zijn wel stukjes van gekleurde schelpen met blijvende was-methode decoratie erop opgegraven tijdens de archeologische opgravingen in Ostrówek, Polen (in de buurt van de stad Opole), waar overblijfselen van een Slavische nederzetting uit het vroege Piast-tijdperk werden gevonden. Cultische keramische eieren zijn ontdekt bij opgravingen in de buurt van het dorp Luka Vrublivets'ka, tijdens opgravingen van een Trypillian- vindplaats (5.000 tot 3.000 jaar v. Chr.). Deze eieren waren versierd, en in de vorm van торохкальці (torokhkal'tsi; rammelaars met een klein steentje om boze geesten weg te jagen).
Zoals in veel oude culturen, aanbaden Oekraïners een zonnegod, Dazhboh. De zon was belangrijk - hij verwarmde de aarde en was dus een bron van al het leven. Eieren versierd met natuursymbolen werden een belangrijk onderdeel van lenterituelen en dienden als welwillende talismannen (geluksbrengers).
In voorchristelijke tijden was Dazhboh een van de belangrijkste goden in de Slavische godenwereld; vogels waren de uitverkoren creaties van de zonnegod, want zij waren de enigen die bij hem in de buurt konden komen. Mensen konden de vogels niet vangen, maar ze slaagden er wel in om de eieren te krijgen die de vogels legden. De eieren waren dus magische voorwerpen, een bron van leven. Het ei werd ook geëerd tijdens de lentefeesten - het vertegenwoordigde de wedergeboorte van de aarde. De lange, strenge winter was voorbij; de aarde barstte uit en werd herboren net zoals het ei op wonderbaarlijke wijze barstte van leven. Er werd dan ook gedacht dat een ei speciale krachten zou hebben.
Met de komst van het Christendom, via een proces van bekeringen, werd de symboliek van het ei veranderd om niet de wedergeboorte van de natuur te vertegenwoordigen, maar de wedergeboorte van de mens. Christenen omarmden het ei-symbool en vergeleken het met het graf waaruit Christus opstond. Met de aanvaarding van het christendom in 988 in het Kievse Rijk, werd de versierde pysanka na verloop van tijd aangepast om een belangrijke rol te spelen in de Oekraïense rituelen van de nieuwe religie. Er zijn zo'n 70 keramiek eieren uit die tijd teruggevonden. Veel symbolen van de oude zonaanbidding zijn bewaard gebleven en werden aangepast om Pasen en de opstanding van Christus te vertegenwoordigen.
In de moderne tijd werd de kunst van de pysanka door Oekraïense emigranten naar het buitenland meegenomen naar Noord- en Zuid-Amerika, waar de gewoonte ingang vond, en tegelijkertijd (bijna) verbannen uit Oekraïne door het Sovjetregime (als een religieuze praktijk), waar het dan ook bijna vergeten was. Museumcollecties werden zowel door oorlog als door Sovjetkaders vernietigd. Sinds de Oekraïense onafhankelijkheid in 1991 is er een wedergeboorte van deze volkskunst in zijn thuisland en een hernieuwde belangstelling voor het behoud van traditionele ontwerpen en onderzoek naar de symboliek en geschiedenis ervan.
Legenden
De Hutsuls – een groep Rusyns die in de Karpaten rond West-Oekraïne wonen – geloven dat het lot van de wereld afhangt van de pysanka. Zolang de gewoonte om eieren te schrijven voortduurt, zal de wereld bestaan. Als, om welke reden dan ook, deze gewoonte wordt opgegeven, zal het kwaad - in de vorm van een verschrikkelijke slang die voor altijd aan een klif is geketend - de wereld overnemen. Elk jaar zendt de slang zijn volgelingen uit om te zien hoeveel pysanky er zijn geschreven. Als het aantal laag is, worden de ketenen van de slang losgemaakt en is hij vrij om over de aarde te zwerven en verwoesting en vernietiging te veroorzaken. Als daarentegen het aantal pysanky is toegenomen, worden de ketenen strakker en zegeviert het goede nog een jaar over het kwade.
Nieuwere legendes vermengden folklore en christelijke overtuigingen en bevestigden het ei stevig aan de paasviering. Een legende betreft de Maagd Maria. Het vertelt over de tijd dat Maria eieren aan de soldaten aan het kruis gaf. Ze smeekte hen om minder wreed te zijn tegen haar zoon en ze huilde. De tranen van Maria vielen op de eieren en zagen ze met stippen van schitterende kleur.
Een andere legende vertelt dat Maria Magdalena naar het graf ging om het lichaam van Jezus te zalven. Ze had een mand met eieren bij zich om als maaltijd te dienen. Toen ze bij het graf aankwam en de eieren ontdekte, hadden de puur witte schalen op wonderbaarlijke wijze een regenboog van kleuren aangenomen.
Een veel voorkomende legende vertelt over Simon de marskramer, die Jezus hielp zijn kruis te dragen op weg naar Golgotha. Hij had zijn goederen langs de kant van de weg achtergelaten en toen hij terugkwam, waren de eieren allemaal veranderd in ingewikkeld versierde pysanky.