Haaien

Dit artikel is genomineerd voor een WikiKids Award!

Stemmen kan op deze pagina »

Een haai is een roofzuchtige vis met een gespierd en gestroomlijnd lichaam. De meeste haaien zijn ongevaarlijk voor de mens. Elke haai behoort tot de klasse van de kraakbeenvissen. Dit wil zeggen dat het skelet volledig uit kraakbeen bestaat. Haaien leven voornamelijk in de open zee, enkele soorten kunnen ook voorkomen in de binnenwateren. De haai is familie van de rog.

Er zijn haaien die eieren leggen, maar veel haaien baren levende jongen.

Aanvallen op mensen

De meeste haaien zijn volkomen ongevaarlijk en laten de mensen met rust. De vier gevaarlijkste soorten zijn de stierhaai (zie ook verderop in het artikel), de tijgerhaai, de witte haai en de witpunthaai. In de hele wereld komen jaarlijks zo'n 50 tot 75 aanvallen voor op mensen, en maar 5 tot 10 aanvallen hebben een dodelijke afloop.

De kans op een verkeersongeluk of verdrinking in zee is dus vele malen groter dan sterven door toedoen van een haai. Water ingaan waar haaien zwemmen is natuurlijk altijd gevaarlijk, zeker als het water troebel is, of als je een wond hebt! Haaien ruiken een druppel bloed in een zwembad! Zwem dus nooit alleen of s'nachts tussen een groep haaien.

Statistieken per jaar (Australische kust)

+/- 92 mensen sterven de verdrinkingsdood
+/- 8 mensen sterven door ongelukken bij het duiken
Minder dan één persoon sterft door een aanval van een haai

Soorten

De reusachtige walvishaai

Er zijn +/- 375 soorten, die opgedeeld worden in acht groepen. De verdeling gebeurt volgens de bouw van een haai, zoals zijn vinnen, stekels, vorm van de darmkleppen enz...

De grootte van al deze soorten variëren van 20 cm (de zwarte doornhaai) tot de 12 meter-lange-walvishaai maar meer dan de helft is kleiner dan één meter.

Bestand:Parts of a shark-nl svg.png

Opbouw van een haai

Zintuigen

Reuk

Haaien hebben een goede neus, waardoor sommige soorten in staat zijn een miljoenste deel van bloed opgelost in zeewater te ruiken. Zij zijn als ware ‘zwemmende neuzen’. Sommige soorten zoals de verpleegsterhaai hebben uitwendige barbelen die het vermogen om te reuken nog eens extra versterken. Het reukvermogen wordt vooral gebruikt om prooien op grote afstand te lokaliseren. Voor de korte afstand wordt gebruik gemaakt van de hieronder beschreven zintuigsystemen.

Elektriciteit

Haaien beschikken over een subtiel vermogen om elektrische velden, veroorzaakt door statische of bewegende objecten (zoals vissen of mensen) in hun directe omgeving te detecteren. Dit gebeurt via kleine zintuigporiën in de kop, de zogenaamde Ampullen van Lorenzini. Deze elektroreceptoren kunnen in aantal variëren van enkele honderden tot enkele duizenden. Hiermee kunnen ook prooien die onder het zand verborgen liggen worden opgespoord. Ook kunnen haaien voor oriëntatie en navigatie gebruik maken van veranderingen in het magnetisch veld veroorzaakt door oceaanstromingen ten opzichte van het magnetisch veld van de aarde.

Zicht

In tegenstelling tot wat vaak werd aangenomen beschikken de meeste haaien over een goed ontwikkeld zicht. De ogen van haaien zijn gelijk aan die van de gewervelde dieren en hebben een netvlies (met staafjes en kegeltjes) ooglens en hoornvlies. De ogen kunnen echter tegen het water door een speciaal weefsel achter het netvlies dat we ook bij honden en katten aantreffen. Dit weefsel heet het tapetum lucidum. Het reflecteert licht terug naar het netvlies waardoor vooral het gezichtsvermogen in donkere omgevingen wordt verscherpt.

De ogen van haaien hebben oogleden, maar deze knipperen niet omdat het omringende water de ogen reinigt. Zij beschikken daarbij over een extra dik oogvlies, het zogeheten knipvlies of derde ooglid dat de ogen bedekt als zij een prooi aanvallen of opeten. Andere haaien zoals de grote witte haai hebben dit niet, maar rollen de ogen teug in de oogkassen als zij hun prooi aanvallen.

Horen (trillingen)

De oren van haaien zijn veel eenvoudiger dan bij landdieren en bestaan uit kleine openingen aan beide zijden van de kop. Deze oren hebben geen trommelvlies.

Bestand:800px-Silver6.jpg

Een zilverpunthaai

Tanden

Haaien zijn nooit tandloos. Als de voorste rij tanden afbreekt of verslijt wordt deze tand gewoon vervangen door een andere tand die zich in de volgende rij bevindt. Sommige haaien verliezen telkens één of twee tanden, terwijl soorten zoals de doornhaaien een hele rij tanden tegelijk verwisselen. Tijdens de groei worden de tanden steeds groter dan de voorlopers. In de loop van een haai zijn leven verslijt deze vis meer dan duizend tanden!

Oeroude haaien

De eerste haaien verschenen ong. 400 miljoen jaar geleden in de wereldzeeën. (ter vergelijking: Dinosauriërs ontstonden 200 miljoen jaar later!)

In die tijd waren er nog geen reptielen, vogels of zoogdieren. Resten van zulke haaien zijn als fossielen teruggevonden. De harde delen van een haai, zoals een tand of een ruggewervel, raken bedolven onder lagen zand en verstenen beter dan zachte delen, die meestal vergaan. Soms is er enkel een afdruk van een haai over in een steen.

Fossielen van haaien worden meestal ontdekt in gesteente op land, dat in de prehistorie nog onder de zee lag. Wetenschappers kunnen aan de hand van het gesteente bepalen hoe oud het fossiel was. De oudste haaiengroepen zijn al lang uitgestorven, maar afstammelingen van enkele groepen van 200 miljoen jaar terug - bijvoorbeeld de stierkophaaien, kathaaien en koehaaien - leven nog steeds.

Bestand:790px-Basking Shark.jpg

De Reuzenhaai

Bedreigd!

Veel haaisoorten zijn met uitsterven bedreigd! Haaien worden namelijk gedood om hun vlees, vinnen, gewoon voor de sport of de huid en de olie in hun lever. De grootste doodsoorzaak is echter de overbevissing. Veel gevangen haaien worden gewoon terug in zee gegooid omdat ze ongewild opgevist worden met andere vissen. Een groot slachtoffer is de Reuzenhaai.

Er sterven ook veel haaien door de netten die badgasten moeten beschermen. Vergeleken bij beenvissen hebben haaien een veel trager voortplantings-en groei-tempo. Als er teveel haaien sterven, loopt een haaiensoort groot risico om uit te sterven.

Intussen worden er gelukkig wel pogingen ondernomen om de haaien te beschermen, doormiddel van het oprichten van reservaten waar de haaien veilig zijn, of door vangstbeperkingen in te voeren, of zelfs gewoon het vissen op haaien te verbieden.

Stierhaai

Bestand:800px-Bull2.jpg

De Stierhaai

De stierhaai leeft in de warmere wateren van de oceanen. Het is één van de weinige haaiensoorten die zich ook thuis voelt in zoet water (rivieren bv) en daarom wordt hij soms zoetwaterhaai genoemd. Hij trekt grote rivieren op, zoals de Zuid-Amerikaanse Amazone en de Afrikaanse Zambezi. Hij zwemt zelfs in meren! Met zijn drie meter is hij groot genoeg om een mens aan te vallen, en jammer voor ons is hij geen kieskeurige eter...

Megalodon

De Megalodon (Grieks: mega = groot, lodon = tand, of Grote Tand) is een uitgestorven haai, die enorme afmetingen kon bereiken. Deze dieren waren zowat de grootste dieren ooit onder water! Enkele soorten, zoals de walvishaai zijn nog groter, maar wel volledig ongevaarlijk.

Hij domineerde de gematigde zeeën van de wereld vrijwel zonder vijanden; hij kon een lengte bereiken van 15 meter. Hij is nauw verwant aan de huidige witte haai. De Megalodon kon zijn bek twee meter openen.

Megalodon joeg voornamelijk op walvisachtigen. Zijn prooi was vele malen groter dan die van tegenwoordig levende haaien, dus hij moest wel zo groot worden. Zijn jachttechniek was vermoedelijk, zoals nu bij de huidige witte haai, met grote kracht van onder aan te vallen.

Tot vandaag de dag worden er regelmatig fossiele tanden gevonden van de Megalodon; de rest van het kraakbeenskelet is meestal vergaan. Zijn vrij grote tanden zijn zeer kenmerkend.

Leefperiode

De Megalodon verscheen circa 18 miljoen jaar geleden en stierf uit rond 1,5 miljoen jaar geleden uit. Al zijn er wetenschappers die zeggen dat de Megalodon zelf of andere enorme witte haaien 11.000 jaar geleden nog bestonden! Dit lijkt veel, maar eigenlijk is dit niks in vergelijking met de geschiedenis van de Aarde! Onze voorouders kunnen die giganten nog hebben gezien.

Omdat er een aantal uitzonderlijk grote Carcharocles-tanden zijn gevonden op 4000 meter diepte in het zuidelijk deel van de Grote Oceaan, denken onderzoekers dat sommige Megalodons hebben kunnen overleven tot kort geleden (24.000-11.000 jaar geleden), toen er al mensen waren. Desondanks zullen onze voorouders het uitsterven van deze reuzenhaaien niet hebben opgemerkt, omdat ze er nooit mee te maken hadden.

In boeken en films

Haaien komen regelmatig voor als onderwerp in boeken en films. Vaak worden ze dan als agressieve, bloeddorstige monsters afgebeeld, zoals in de film Jaws die in 1975 een enorm succes was in de bioscopen. Hetzelfde gebeurde in de film Shark Attack uit 1999. Een bekende boekenserie over haaien is de MEG-serie, geschreven door Steve Alten. Dit boek gaat over Megalodons, en hun terugkeer. Het verhaal vertelt over enkele Megalodons die weten te overleven hebben in de Marianentrog, het diepste punt op aarde, door een warme onderstroming.