Buitenplaats

Frankendael (Amsterdam)

Een buitenplaats is een landhuis buiten het stedelijk gebied, veelal in het bezit van rijke stedelingen. Dergelijke buitens, zoals ze ook wel werden genoemd, ontstonden eind 16e en in de 17e eeuw toen welgestelde kooplieden die veel verdienden aan de VOC deze huizen lieten bouwen. Veelal verbleven ze er in de zomermaanden. Hun hele hebben en houwen werd dan middels de trekschuit vanuit de stad naar het buiten verhuisd. Ook al het personeel was daar bij betrokken. Dit werd ook gedaan om de dan stinkende stad waar ook nog wel eens ziekten heersten te ontlopen.

Op het terrein was ook een hofstede, waar een boer voor het onderhoud van het landgoed zorgde.

Veel van de buitenhuizen zijn opgetrokken in een barok-stijl.

Kenmerkend voor een buitenplaats was het herenhuis. Daaromheen lag een zogeheten lusthof of pleziertuin waarin vooral door de dames gewandeld kon worden. Daarbij had je ook paden die overkoepeld waren met door planten begroeide bogen zodat ze in de schaduw konden lopen. In de tuin had je ook sierfonteinen, en standbeelden of soms een mini dierentuin (menagerie). Meestal was er ook een soort kas (oranjerie) met uitheemse planten en andere bouwsels, zoals een theekoepel of theehuisje, een volière (verblijfplaats voor vogels) of een nep schelpengrot. Bij een buitenplaats hoorde ook vaak een productiebos waar het hout voor eigen gebruik of de verkoop uit werd gehaald. De tuinen hadden aanvankelijk een franse stijl, maar dat veranderde later in de Engelse landschapsstijl die natuurlijker was.

Tegenwoordig worden de huizen vaak als kantoor gebruikt, ook omdat ze voor particulieren niet te betalen en te onderhouden zijn.

De buitenhuizen werden genoemd in de Canon van Nederland.

Waar te vinden?

Theekoepel Straatweg Breukelen langs de Vecht

Buiten huizen werden eerste nog in het buitengebied van de stad gebouwd. Later kwamen ze verder van de stad af zoals aan de Vecht, de Amstel, in het Kennemerland, het Gooi, aan de Vliet en aan de duinrand bij Wassenaar en Den Haag. Ook in polders als de Watergraafsmeer en de Beemster waren veel buitenplaatsen te vinden, evenals op het eiland Walcheren. In de negentiende eeuw kwamen nieuwe gebieden in de mode waar buitenplaatsen werden gesticht, zoals de Utrechtse heuvelrug en het gebied rond Breda en Arnhem.