Dementie: verschil tussen versies

Uit Wikikids
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
k
 
(54 tussenliggende versies door 7 gebruikers niet weergegeven)
Regel 1: Regel 1:
  +
{{nominatie}}
 
{{arts vragen}}
  
{{arts vragen}}
 
[[Bestand:PET Alzheimer.jpg|miniatuur|Een MRI scan van iemand met Dementie]]
  
[[Bestand:PET Alzheimer.jpg|miniatuur|Een MRI scan van iemand met Dementie]]
−
'''Dementie''' is een verzamelnaam voor allerlei klachten en symptomen. Bij mensen met dementie werken de hersenen niet goed, waardoor informatie niet meer goed terechtkomt. De hersenen bij dementeerden takelen af. Dit heeft invloed op het gedrag en de stemming van de personen. Ook raakt hun dagelijks leven verstoord. Iemand met dementie wordt een '''dementeerde''' genoemd en het hebben van dementie heet '''dementeren'''.
+
'''Dementie''' is een verzamelnaam voor allerlei klachten en symptomen. Bij mensen met dementie werken de hersenen niet goed, waardoor informatie niet meer goed terechtkomt. De hersenen bij dementerenden takelen af. Dit heeft invloed op hun gedrag en hun stemming. Ook raakt hun dagelijks leven verstoord.
   
  +
Iemand met dementie wordt een '''dementerende''' genoemd en het hebben van dementie heet '''dementeren'''.
−
Er zijn in totaal 50 soorten dementie. Hieronder vallen o.a. de [[ziekte van Alzheimer]], [[vasculaire dementie]], [[frontotemporale dementie]], [[Lewy-body-dementie]] en het [[syndroom van Korsakov]]. Hoewel mensen met dementie vergeetachtig kunnen zijn, is [[vergeetachtigheid]] iets anders dan dementie. Bij dementie gaan de zenuwcellen kapot. Soms gaan de zenuwcellen niet zelf kapot, maar de verbindingen er tussen werken niet meer goed. Door deze afname gaan de hersenen minder goed werken. Bij de ene patiënt gaat de achteruitgang veel sneller dan bij andere patiënt. Hierdoor kan de een nog lang zelfstandig door her leven gaan en de ander niet. Uiteindelijk raakt de patiënt zo verzwakt door de dementie dat deze overlijd aan de ziekte. Er kan ook een infectie ontstaan door een longontsteking, omdat de patiënt niet meer kan slikken.
 
   
  +
Er zijn in totaal zo'n 50 soorten dementie, waarvan de [[ziekte van Alzheimer]] het bekendste is.
−
== Verschil met vergeetachtigheid ==
  
−
Veel mensen denken gelijk dat als ze veel vergeten dat ze mogelijk dementie hebben. Dit hoeft niet altijd zo te zijn, want vergeetachtigheid is heel iets anders dan dementie.
 
   
  +
==Definitie==
−
Bij vergeetachtigheid vergeet men wel eens wat, maar schiet het later weer te binnen. Het verstoort je dagelijks leven en functioneren niet. Dit gebeurt wel bij dementie. Bijvoorbeeld niet alleen iemands naam niet meer weten, maar ook die persoon helemaal niet meer herkennen.
 
  +
=== Wat gebeurt er bij mensen die dement worden? ===
  +
Bij dementie gaan de [[neuron|zenuwcel]]len in de [[hersenen]] kapot. Een andere mogelijkheid is dat de verbindingen tussen die [[neuron|zenuwcellen]] niet meer goed werken. Daardoor kunnen de hersenen hun taak minder goed uitvoeren. Er zijn verschillende redenen (oorzaken) waarom dit gebeurt. Deze oorzaken verschillen per vorm van dementie.
   
  +
De aftakeling begint met het krijgen van geheugenstoornissen. Dit gebeurt zowel bij het korte- als langetermijngeheugen. Ook kunnen er andere problemen ontstaan, zoals [[afasie]], [[apraxie]] en [[agnosie]]. Door al deze problemen kan de patiënt zijn/haar leven niet meer op orde krijgen. De patiënt kan niet meer goed nadenken omdat er problemen met het [[verstand]] ontstaan. Zo ontstaat er een stoornis in de "uitvoerende functies" ([[executieve functies]]), zoals het maken van afspraken of het betalen van rekeningen. De patiënt verliest ook zijn/haar besef van tijd en plaats. Dit wordt ook wel "desoriëntatie" genoemd. De hersenen verzinnen in zo'n geval fantasieverhalen, waarvan de patiënt denkt dat ze echt gebeurd zijn (confabuleren). Dit leidt tot nog meer verwarring. Ook kunnen er psychische problemen, zoals [[hallucinatie]]s, ontstaan.
−
== Vormen van dementie in het kort ==
  
−
Je hebt verschillende soorten de meest voorkomende zet hieronder op een rij:
  
   
  +
Tijdens het proces kunnen patiënten aan "decorumverlies" lijden. Dit betekent dat zij zich niet meer weten te gedragen. Dit uit zich in hun [[stemming]] en het [[gedrag]]. Ze vergeten hoe zij zich moeten aankleden of gedragen op straat. Signalen uit het eigen lichaam worden niet meer goed aangevoeld en op waarde geschat. Zo herkent iemand het gevoel van aandrang om te plassen niet meer en weet niet wat te doen. Ook kan een patiënt [[Incontinentie|incontinent]] worden of zichzelf niet meer in de spiegel herkennen.
−
==== Ziekte van Alzheimer ====
  
−
De ziekte van Alzheimer, vaak ''Alzheimer'' genoemd, begint sluipend en verloopt progressief. De symptomen ontstaan ergens
 
   
  +
Dementie is een proces. Dit betekent dat het zich door de jaren heen ontwikkelt. Het proces is ook verschillend voor iedere patiënt. Bij de ene patiënt gaat de achteruitgang veel sneller dan bij de andere patiënt. Hierdoor kan de een nog lang zelfstandig door het leven gaan en de ander niet.
−
tussen het 40e en 90e levensjaar. Na die leeftijd is de diagnose moeilijk te stellen, omdat dan ook andere oorzaken van cognitieve achteruitgang hun sporen achterlaten. Allerlei symptomen en reacties komen voor zoals boven beschreven. Er ontstaan inprentingsstoornissen, later ook stoornissen in de herinneringen. Al snel ontstaan beperkingen
 
   
  +
Patiënten kunnen verschillend reageren op dementie. Sommige patiënten zijn van begin af aan verdrietig en somber. Anderen proberen te doen alsof er niets aan de hand is. Vaak gaan stress en zorgen de patiënt echter vermoeien, uitputten, prikkelbaar maken en somber maken. In de loop der tijd verdwijnen eerst ziekte-inzicht en later ziektebesef. Soms gaat dat snel, bij anderen verdwijnt het besef pas laat in de ziekte.
−
die een uiting zijn van afasie. De patiënt kan niet meer interpreteren wat er te zien is. Dat heet een visuospatiële stoornis. Aanwijzingen voor een andere hersenziekte zijn er niet. De patiënt knapt tussentijds niet op, ook niet tijdelijk. Na overlijden vindt de patholoog typische afwijkingen in de hersenen. De diagnose wordt gesteld aan de hand van de anamnese, het sluipende verloop, en door het uitsluiten van andere oorzaken.In het eindstadium ontstaat een enkele keer epilepsie. De spieren worden stijf. Het lopen lukt niet meer. De patiënt wordt bedlegerig. Ernstige contracturen zijn het gevolg. Er ontstaan slikstoornissen door apraxie van de tong.
 
   
  +
De patiënt zal niet sterven aan dementie zelf. Wel verzwakt dementie het lichaam zo erg dat het vatbaar voor ziekten wordt. Zo kan er een [[longontsteking]] ontstaan, waar de patiënt uiteindelijk aan overlijdt.
−
Hersenweefsel gaat dood aan een opstapeling van een onoplosbaar en niet af te breken giftig
 
   
  +
=== Verschil met vergeetachtigheid ===
−
eiwit in de hersenen. Dat eiwit heet amyloid-beta.
 
  +
Dementie is niet hetzelfde als [[vergeetachtigheid]]. Veel mensen denken direct dat wanneer ze veel vergeten, ze mogelijk dementie hebben. Dit hoeft niet altijd zo te zijn, want vergeetachtigheid is heel iets anders dan dementie.
   
  +
Bij gewone vergeetachtigheid vergeet men wel eens wat, maar schiet het later weer te binnen. Dit komt bij iedereen voor. Het verstoort je dagelijks leven en functioneren niet. Dit gebeurt wel bij dementie. Bijvoorbeeld niet alleen iemands naam niet meer weten, maar ook die persoon helemaal niet meer herkennen.
−
Bij mensen met trisomie 21 begint deze stapeling al vanaf jong-volwassen leeftijd. De ziekte van
 
   
  +
===Verschil met syndroom van Korsakov===
−
Alzheimer slaat bij hen vaak nog voor het 50e levensjaar toe. Behalve de amyloïde plaques zijn er ook andere typische afwijkingen, binnen in de hersencellen. De inwendige stevigheid van de zenuwcellen gaat verloren. De wetenschap kan wel steeds beter beschrijven wat zich afspeelt, maar kent de precieze oorzaken niet.Een voorgeschiedenis met diabetes, hoge bloeddruk en slagaderverkalking vormt een risicofactor voor de ziekte van Alzheimer op late leeftijd. Niemand weet precies welke rol de bloedvaten bij Alzheimer spelen.In heel uitzonderlijke gevallen erft de ziekte van Alzheimer over, vooral bij jonge patiënten.
 
  +
{{zie hoofdartikel|Syndroom van Korsakov}}
  +
Vaak wordt gedacht dat het syndroom van Korsakov een vorm van dementie is. Toch is dit niet het geval. Het syndroom van Korsakov heeft dezelfde symptomen als dementie. Toch heeft het syndroom een andere oorzaak. Het syndroom van Korsakov wordt veroorzaakt door een door een tekort aan [[Vitamine|vitamine B1]]. Deze vitamine is erg belangrijk voor de zenuwen. Wanneer een persoon weinig tot niets eet, kan na een tijdje dit syndroom ontstaan. Het syndroom komt voornamelijk vaak voor bij mensen met een [[alcoholverslaving]].
   
  +
Net als dementie is de ziekte van Korsakov niet te genezen. Een patiënt moet er dus mee leren leven. Wel kan het voorstadium van het syndroom (de [[ziekte van Wernicke]]) genezen worden. Ook kan voorkomen worden dat het syndroom zich verergert.
−
==== Vasculaire dementie ====
  
−
Vasculaire dementie is het gevolg van slagaderverkalking, bloedvatafsluiting en hoge bloeddruk. Hart-vaataandoeningen speelden eerder bij de patiënt al een grote rol: hartinfarct en etalagebenen bijvoorbeeld. Typisch zijn vertraging van de motoriek, apathie, en behalve de geheugenstoornissen ook andere plaatselijke uitvalsverschijnselen van de grote hersenen. Er kunnen eilandjes zijn van functies die goed blijven gaan. Vaker dan bij Alzheimer ontstaat epilepsie. Het verloop is grillig, soms knapt iemand tussentijds een beetje op, maar hij kan ook weer snel achteruitgaan. Een MRI laat zien hoe uitgebreid de hersenen aangetast zijn. Deze patiënten ontwikkelen vaak ook een depressie. Dat heet een vasculaire depressie. Ook treden bij deze patiënten vaker periodes op met een delier.
  
   
  +
== Symptomen ==
−
==== Frontaalkwabdementie ====
  
  +
In het begin van de ziekte vallen de meeste geheugenproblemen op. Zowel het lange- als kortetermijngeheugen wordt slechter. Op een gegeven moment krijgt de persoon met dementie steeds meer moeite met nieuwe dingen aan te leren of te onthouden (bijvoorbeeld spullen kwijt raken). Later in het ziekteproces raakt iemand met dementie gedesoriënteerd in de tijd. Hij/zij weet niet meer welke dag, maand, week of jaar het is. Nog veel later in het ziekteproces raakt de persoon gedesoriënteerd in plaats. De patiënt weet niet meer waar hij of zij woont en waar bijvoorbeeld een familielid woont. Aan het einde van het ziekteproces raakt de patiënt helemaal gedesoriënteerd. De persoon kan zich niet meer herinneren wie hij of zij is en naaste familieleden en vrienden en dergelijke worden niet meer herkend.
−
Bij deze ziekte zit het afbraakproces in de voorhoofdskwabben en de slaapkwabben, maar niet op andere plekken. De frontaalkwabdementie openbaart zich vooral door achteruitgang in sociale omgangsvormen en persoonlijkheid. Veel problemen ontstaan doordat iemand niet meer kan beoordelen wat in een bepaalde situatie verwacht wordt. De patiënt gaat steeds meer op een eigenaardige manier zijn eigen gang, verwaarloost zichzelf, wordt star in zijn denken, rigide, en kan het leven niet meer organiseren. De patiënt kan gaan snoepen als een kind. Van een goed ontwikkeld gevoelsleven blijft op den duur niets over. Impulsen worden moeilijk te beheersen, iemand kan echter ook initiatief verliezen.
 
   
  +
Daarnaast kan iemand met dementie ook last krijgen van:
−
Omdat de patiënt niet kan omschakelen van de ene bezigheid naar de andere, blijft hij hangen in herhaling. Dat heet persevereren. Zo kan hij de hele tijd achter één persoon aan blijven lopen. De taal gaat achteruit, totdat de patiënt alleen nog maar de ander onwillekeurig nazegt (echolalie). Vroegkinderlijke reflexen, sinds de zuigelingenleeftijd door hersenrijping onzichtbaar geworden, keren terug: zuigreflex, zoekreflex etc. Pas laat in het ziekteverloop gaat het geheugen achteruit. In het begin is de diagnose dementie dan ook vaak moeilijk te stellen. Vaak zijn de patiënten betrekkelijk jong. CT-scan en MRI-scan laten zien welke hersendelen aangetast zijn.De oorzaak is niet bekend. Bij een klein deel van de patiënten is de ziekte dominant erfelijk. Bij ongeveer 20% van deze groep patiënten zijn er typische pathologische afwijkingen in de hersenen met opgezwollen hersencellen. Dat heet de ziekte van Pick.
  
  +
* Een verstoord denkvermogen: niet meer kunnen lezen of schrijven, beslissingen kunnen nemen.
  +
* Verstoord inschattingsvermogen: te veel kopen in de supermarkt.
  +
* Stemmingswisselingen.
  +
* Zich terugtrekken uit sociale activiteiten.
  +
* Decorumverlies: Geen besef van normen en waarden meer hebben. Dingen die de persoon vroeger nooit zou doen. Bijvoorbeeld opeens in het openbaar zich uit gaan kleden.
  +
* Onrust.
  +
* Het karakter en gedrag van de persoon kunnen heel erg gaan veranderen en men raakt de eigen regie over zijn of haar leven kwijt. De persoon wordt steeds afhankelijker en andere dagelijkse handelingen gaan steeds moeizamer.
  +
* Later krijgt de persoon ook problemen met de taal.
   
  +
Zoals hierboven is uitgelegd, is dementie meer dan alleen vergeetachtigheid. Men krijgt last van verlies van cognitieve functies, zoals:
−
==== Lewy-lichaampjesdementie ====
  
  +
* [[Afasie]]: taalstoornis waarbij men niet meer begrijpt wat er gezegd wordt.
−
Lewy-lichaampjesdementie is een dementie met in het begin vooral aandachtsstoornissen en problemen in het verwerken van visuele prikkels. De symptomen, waaronder de vergeetachtigheid, kunnen aanvankelijk behoorlijk wisselen. Er ontstaan visuele hallucinaties, soms heel levendige. Daar komen motorische stoornissen bij, zoals bewegingsarmoede en stramheid, die doen denken aan de ziekte van Parkinson. Antipsychotica tegen de hallucinaties hebben een averechts effect: angst, verwarring en onrust nemen toe.Onder de microscoop lijkt deze dementie op de ziekte van Parkinson. De afwijkingen in de cellen heten Lewy-lichaa
  
  +
* [[Apraxie]]: verminderd vermogen om handelingen uit te voeren. Bijvoorbeeld niet meer weten hoe het gasfornuis werkt.
  +
* [[Agnosie]]: het niet meer herkennen van voorwerpen of personen.
   
  +
=== Geheugenproblemen ===
−
mpjes. Later in het ziektebeeld ontstaan ook afwijkingen zoals bij Alzheimer. Gevorderde stadia van deze twee dementieën zijn moeilijk van elkaar te onderscheiden.De ziekte van Parkinson en Lewy lichaampjesdementie hebben waarschijnlijk veel met elkaar te maken.
  
  +
Verwarring in tijd, plaats en persoon. Mensen met dementie raken steeds meer de weg kwijt in tijd ,plaats en persoon . Dit komt doordat hun geheugen is slecht werkt . Ze begrijpen steeds minder goed in welke tijd ze leven, waar ze zijn en wie de mensen om hun heen zijn. Voor ons zijn deze dingen heel normaal, maar stel je voor dat je niet meer weet wie je bent of de mensen om je heen. Dan voelt het als of je in vreemde omgeving zit en dit kan beangstigend zijn. Mensen met dementie hebben gevoel van vertrouwen nodig.
   
  +
* Verwarring in tijd: dit kan ten eerste gaan over het moment van de dag. Je hebt net op de klok gekeken hoe laat het is, maar nu weet je het even niet meer hoe laat het ook al weer was. Of je haalt dag en nacht door elkaar. Het kan ook gaan om dat je niet meer weet in welk jaar je leeft.
−
==== Reversibele dementie ====
  
  +
* Verwarring in plaats: dit betekent dat je niet meer weet waar je bent. Je voelt je verdwaald. Je herkent je huis niet als jou huis. Je weet niet welke deur van jou is. Vooral voor mensen die naar verpleeghuis gaan komt dit veel voor, omdat het verpleeghuis niet in hun fotoboeken van vroeger staat. Verhuizen is daarom ontzettend ingrijpend voor mensen met dementie. Het helpt hun om zoveel mogelijk mee te gaan in wat ze van vroeger nog kennen.
−
Als een patiënt duidelijk dementeert vreest men op de eerste plaats een onomkeerbaar, progressief ziekteproces zoals Alzheimer. Dat komt namelijk het meeste voor. De dementie kan echter komen door een aandoening waar misschien iets aan te doen is. een enkele keer kan de patiënt herstellen, in ieder geval voor een deel. Dan noemen we het reversibele dementie: dementie die omkeerbaar is.
  
  +
* Verwarring in persoon: behalve dat je niet meer weet waar je bent, weet je ook niet meer ''wie'' je bent. De zorgverleners staan namelijk niet het fotoboeken van vroeger. Wanneer de boeken met foto's van je volwassen kinderen van je geheugenplank zijn verdwenen zijn, kan het zijn dat je je kinderen niet meer herkent. Dit is vooral voor de familie heel erg moeilijk. De mensen met dementie herkennen zichzelf niet in de spiegel. Degenen die ze zien staan niet in de fotoboeken van vroeger. Je kan ze helpen door foto boeken van vroeger op de kamer te zetten. Het liefst van foto's van die tijd die ze zich nog herinneren. Zo maak je omgeving herkenbaarder en voelen ze zich veilig.
   
  +
== Alle dementie is anders ==
−
Een bekende oorzaak op hoge leeftijd is een depressie. De somberheid en het ontbreken van
 
  +
Een beroemde dementie onderzoeker zei wel eens;
   
  +
Er zijn net zoveel vormen van dementie als dat er mensen zijn. Daar bedoelde hij mee dat ieder mens uniek is, op zijn eigen manier in de wereld staat en op zijn eigen manier omgaat met de ziekte dementie. Er kunnen op een dementie afdeling vijf mensen met de ziekte van Alzheimer. Die hebben dezelfde vorm van dementie maar hoe ze er mee omgaan en tegen welke mogelijkheden beperkingen ze aanlopen zijn compleet anders. Toch is wel handig om te weten welke vorm iemand heeft. Want hoewel iedereen anders is , hebben de verschillende vormen van dementie wel degelijk hun eigen kenmerken en veel voorkomende problemen. Je kan dan beter begrijpen wat er speelt en hoe je iemand kan ondersteunen.
−
perspectief dragen ertoe bij dat de patiënt alles aan zich voorbij laat gaan en weinig meer onthoudt. Het heeft toch geen zin. De patiënt begint zichzelf steeds meer te verwaarlozen.Andere oorzaken van een mogelijk omkeerbare, reversibele dementie zijn onder andere
  
−
* een subduraal hematoom
  
   
  +
De meest voorkomende zijn:
−
* en goedaardig hersenvliesgezwel (meningeoom)
  
   
  +
* Ziekte van Alzheimer
−
* toenemende zintuiglijke stoornissen: gezichtvermogen en gehoorsverlies
  
  +
* Vasculaire dementie
  +
* Frontotemporale dementie
  +
* Lewy body dementie
   
  +
== Hoe dementie alles verandert in de hersenen ==
−
* nierinsufficiëntie, leverfunctieverlies
  
  +
Bij mensen met dementie raken de hersencellen in het denkend brein beschadigd. Hierdoor gaan de cognitieve functies steeds slechter werken. Mensen reageren reflexmatig en verliezen vaardigheden zoals zelfinzicht en empathie. Ze raken sneller overprikkeld, begrijpen situaties minder goed en kunnen slechter betekenis geven aan wat er om hun heen gebeurt.
   
  +
Voorbeelden van cognitieve vaardigheden zijn:
−
* uitdroging en stoornissen in het natrium
  
   
  +
* Geheugen
−
* vitamine B12-tekort
  
  +
* Gebruiken en begrijpen van taal; ook schrijven en lezen
−
* veel te trage schildklierwerking (hypothyreoïdie)
  
  +
* Oriënteren in een ruimte en de weg vinden
  +
* Richten en vasthouden van gedachten
  +
* Vermogen om problemen op te lossen
  +
* Rekenen
  +
* Maken van plannen
  +
* Nemen van initiatieven
  +
Wil je meer weten hoe de [[hersenen]] werken, kijk dan even op deze pagina.
   
  +
== Langetermijngeheugen en kortetermijngeheugen en dementie ==
−
* vergiftiging, bijvoorbeeld sederende (versuffende) medicatieDaarom zijn bloedonderzoek en een CT-scan van de hersenen nodig bij patiënten met dementie, op het moment dat de arts vermoedt dat er plaatselijk iets niet in de haak is in de hersenen.
 
  +
Als je iets meemaakt komt het eerst in het kortetermijngeheugen. Dit kun je vergelijken met een postvakje. Vanuit daar beslissen je hersenen of het naar je langer termijn geheugen gaat als een soort archief. Je korte termijn geheugen heeft maar weinig ruimte alleen belangrijker informatie gaat naar het langetermijngeheugen. Veel mensen met dementie hebben verstoorde [[interprenting]], wat zorgt dat ze moeite hebben met informatie van kort geleden naar hun langetermijngeheugen te versturen. Daardoor vergeten ze wat er kort geleden is gebeurd. Bijvoorbeeld: ze lopen naar de keuken en weten niet meer wat ze daar moesten doen. Bij mensen met dementie gebeurt dit steeds vaker.
   
  +
=== Langetermijngeheugen ===
−
==== Overige vormen van dementie ====
  
  +
Het langetermijngeheugen kun je zien als een boekenplank vol fotoboeken. Laten we zeggen dat je elk jaar nieuw boek vol herinneringen gemaakt dat vol staat met dingen die je hebt meegemaakt en belangrijk vindt. Deze boeken staan keurig op een rijtje en in volgorde op de plank. Bij dementie gebeurt er iets vreemds: de boeken vallen één voor één om. De meest recente boeken vallen als eerste om. Dus die waarin staat wat kort geleden is gebeurd, vallen om. Een boek dat omgevallen is kan niet meer ingekeken worden. Het wordt gewist. Dit noemen we het omrollende geheugen. Als er nog meer boeken omvallen kan iemand op het punt komen dat ze alleen haar meisjesnaam nog maar weet. Het trouwen is nóóit gebeurd, dus als je haar bij haar achternaam aanspreekt reageert ze niet, want je spreekt haar niet op de naam van haar man aan en dat is zij niet.
−
Andere vormen van dementie komen sporadisch voor.
 
−
* De ziekte van Huntington (ook wel chorea van Huntington genoemd) is een progressieve hersenziekte met afbraak van een van de basale kernen. Basale kernen zijn gebieden aan de basis van de grote hersenen die bij het extrapiramidaal systeem horen. Na een begin met onwillekeurige bijbewegingen (choreatische bewegingen), stemmingsstoornissen en andere psychiatrische symptomen ontstaan er cognitieve stoornissen. De allereerste symptomen worden al zichtbaar op jongvolwassen leeftijd. De ziekteduur kan variëren van 5 tot 35 jaar. De aandoening erft dominant over. Onderzoek op dragerschap is mogelijk.
  
   
  +
Nog een voorbeeld: een mevrouw roept telkens dat ze haar kinderen moet ophalen van school. Haar boeken van voor die tijd zijn omgevallen. Ze leeft nog in de tijd dat haar kinderen nog op school zaten. Een belangrijk voorbeeld is hier, dat een boek definitief maar ook tijdelijk omgevallen kan zijn. Dan is iemand het ene moment in een tijd geleden en op andere moment weer in het hier en nu. De lengte van de tijd waarin iemand met dementie zit is heel wisselend.
−
* De ziekte van Creutzfeldt-Jacob is erg zeldzaam, maar is bekend omdat er een variant bestaat die overgedragen wordt door een infectieus prion-eiwit.
 
   
  +
==Verloop==
−
* Cognitieve achteruitgang kan een onderdeel zijn van het eindstadium van progressieve aandoeningen als multiple sclerose en de ziekte van Parkinson. De combinatie van een geheugenstoornis met uitval van hogere hersenfuncties na een ongeval, een infectie of een periode van zuurstofgebrek zou men een dementiëel syndroom kunnen noemen. Vaker gebruikt men het begrip 'NAH', niet-aangeboren hersenletsel.
  
  +
Het verloop van dementie is ingedeeld in vier fases. Deze vier fases worden de zogeheten ik-fases genoemd. Iedere ik-fase heeft een eigen belevingswereld, waardoor je weet hoe het met de persoon gaat. Het is belangrijk om te weten in welke fase iemand is, zodat de behandeling erop aangepast kan worden. De symptomen verschillen per fase.
   
  +
=== Bedreigde-ik (cognitieve fase)===
−
==== Korsakovsyndroom en andere geheugenstoornissen ====
  
  +
In deze fase voelt de patiënt zich bedreigd in zijn/haar bestaan. Het wordt steeds moeilijker voor de patiënt om grip op het leven te behouden. De patiënt verbergt deze gevoelens. Ook gaat iedere patiënt hier anders mee om. Zo kunnen ze fel reageren, anderen minder gaan vertrouwen of gaan beschuldigen. De patiënt heeft behoefte aan oriëntatiepunten, zoals een stoel of een vaste [[routine]]. Veranderingen worden zoveel mogelijk vermeden.
−
De algemene naam voor geheugenstoornissen zonder andere stoornissen erbij is amnestische stoornis. Bij een amnestische stoornis kan iemand nieuwe informatie onvoldoende vasthouden voor later gebruik, al is het maar een paar minuten. De inprenting is weg, de patiënt kan niets of bijna niets onthouden en leren. Wat er gebeurde kan nog wel een vage indruk achterlaten, maar wanneer het gebeurde wordt beslist niet onthouden. Er is desoriëntatie in tijd, en vaak ook in plaats. Om de gaten in het geheugen te vullen valt de patiënt terug op confabulaties: onbewuste verzinsels om een verklaring te geven voor dingen waaraan hij geen herinnering heeft. De herinneringen van veel vroeger, van ver vóór de ziekte, kunnen nog goed zijn. Ook beschikt een patiënt vaak nog over de vaardigheden van het beroep dat hij geleerd heeft. Er is niet of nauwelijks sprake van afasie, apraxie of agnosie. Dat is een belangrijk verschil met dementieEen amnestische stoornis kan het gevolg zijn van een ongeval, een CVA, zuurstofgebrek na hartstilstand of een virusinfectie van de hersenen. De meest voorkomende oorzaak is het syndroom van Korsakov. Dat is een amnestische stoornis door vitamine-B1-gebrek (thiamine). Dat ziet men bijna uitsluitend bij ondervoede alcoholisten met slechte eetlust, een grote calorie�inname via de alcohol en aangetast darmslijmvlies, dat het vitamine maar slecht opneemt. Zonder opname van thiamine is iemand binnen 20 dagen door de hele voorraad vitamine B1 heen en maken de hersencellen onvoldoende energie om te blijven leven. Ook zwangerschapsbraken kan de voorraad thiamine uitputten.Thiaminetekort uit zich het meest acuut in de ziekte van Wernicke. Daarbij gaan verwardheid en bewustzijnsdaling gepaard met oogspierverlamming, schokkerige oogbewegingen (nystagmus), evenwichtsstoornissen (ataxie) en allerlei kenmerken van alcoholmisbruik, zoals leverfunctiestoornissen, spierzwakte en slecht werkende zenuwen (neuropathie). Daardoor kan iemand nauwelijks nog op zijn benen staan. Ook een delirium tremens dreigt. Ook dat ontstaat als iemand geen alcohol meer gebruikt, het is een onttrekkingsverschijnsel van alcohol. Iemand raakt oververhit, hallucineert allemaal kleine diertjes, gaat onbedwingbaar schokken met spieren, krijgt epileptische aanvallen, en zijn hart
 
   
  +
De patiënt begint meer over het verleden te praten. Het verleden wordt als prettiger gezien dan het heden. Voor de mensen in de omgeving is het belangrijk dat je gerespecteerd wordt. Ze moeten de patiënt de ruimte geven om gevoelens te uiten. Ook moeten ze het hem/haar vergeven als er iets niet goed gaat of de patiënt wat vergeet. Als de patiënt fouten maakt, probeert deze het met [[humor]] goed te maken. Gevoelens van angst en spanning moeten zoveel mogelijk worden voorkomen.
−
Heeft het misschien wel op. De patiënt raakt comateus en overlijdt door bloedinkjes aan de onderkant van de grote hersenen. Injecties met vitamine-B redden zijn leven. Tegen het delier moet iemand zware medicijnen krijgen, benzodiazepinen zoals diazepam, die de ernstig overprikkelde hersencellen dempen. Na deze crisis kan het Korsakov-syndroom overblijven. Die toestand kan stabiel blijven mits de patiënt stopt met drinken. Hij vergeet telkens hoe ernstig zijn beperkingen zijn. Ziekteinzicht ontbreekt vaak. Omdat de patiënt wel beseft dat er iets niet klopt, neemt het zelfvertrouwen vaak af. De patiënt is aangewezen op gerichte begeleiding.Het is een soort gewoonte geworden om in het vervolg telkens eerst deze vitamine-injecties te geven en dan pas voeding. Een te vroege toediening van glucose, zonder voldoende thiamine in
 
   
  +
=== Verdwaalde-ik (emotionele fase) ===
−
het bloed, zou, dat is de vrees, een acute ziekte van Wernicke kunnen uitlokken. Alle resterende
 
  +
In deze fase wordt het besef van tijd, plaats en persoon steeds minder. De patiënt weet steeds minder goed waar hij/zij is. De patiënt maakt een zoekende indruk, laat zijn/haar schouders hangen naar voren, staart steeds meer zonder doel voor zich uit en dwaalt in het rond. Toch ziet het gezicht en lichaam er ontspannen uit. De patiënt gaat steeds meer moeite krijgen met het ophouden van [[urine]] en [[ontlasting]] ([[incontinentie]]). Ook zijn emoties sterk zichtbaar; de patiënt kan extreem boos en verdrietig worden.
   
  +
Voor de patiënt voelt het alsof hij/zij geen grip meer op het leven heeft. De patiënt begint langzaam te praten en praat vaak over het verleden. Ook verwart de patiënt het verleden met het heden. De [[concentratie]] gaat achteruit en het geheugen wordt ook slechter. De patiënt houdt steeds meer van eenvoudige activiteiten. Ook het [[gehoor]] en [[zicht]] worden minder.
−
thiamine wordt door het aanbieden van glucose in een klap opgebruikt en de hele energievoorziening ligt daarna stil. Of dat werkelijk altijd een gevaar blijft, dat is de vraag.Een geheugenstoornis kan ook een symptoom zijn van een depressie of een gevolg zijn van een ernstig traumatiserende gebeurtenis. Een 'black-out' is een vorm van geheugenverlies die kan ontstaan als men wakker blijft ondanks het overmatig gebruik van een dempend middel zoals
 
   
  +
=== Verborgen-ik (psychomotorische fase)===
−
alcohol, een slaapmiddel of GHB.
  
  +
In deze fase is de patiënt zich niet meer bewust van plaats, tijd en persoon. Ook weet de patiënt niet meer wie bepaalde personen zijn. De patiënt wordt steeds moeilijker verstaanbaar, maar praat nog wel. In het begin beweegt de patiënt zich schuifelend voort, maar na verloop van tijd raakt deze aangewezen op een [[rolstoel]]. Telkens herhalende bewegingen en geluiden verraden iets van de behoefte en emoties. Vaak gaat het om de simpele behoeftes als over warmte en kou, rust, prettige prikkels, honger of pijn.
   
  +
Ook gezichtsuitdrukkingen en lichaamshouding laten zien hoe de patiënt zich voelt. Het is aan de mensen in de omgeving om goed naar de patiënt te kijken en te achterhalen wat deze wel en niet wil. Zij moeten regelmatig contact met de patiënt leggen. De patiënt doet dit zelf niet meer. Het gebruik van de naam of bedachte naam werkt vaak goed. Ook wordt de patiënt geprikkeld door lieve woordjes, zachte aanraking, het proeven of ruiken van lekkere dingen, mooie of vrolijke muziek of iets in de handen om mee te prutsen. Zodra de patiënt zich ontspannen voelt, kan deze opeens heel helder zijn.
−
== Geheugen en dementie ==
  
−
Bij dementie ontstaan er problemen door achteruitgang op meerdere cognitieve terreinen. In alle gevallen ontstaat er bij dementie een stoornis in zowel het kortetermijn- als in het langetermijngeheugen, ook al is dat in het begin niet altijd meteen duidelijk, zoals bij frontotemporale dementie. Behalve het geheugen gaan ook andere hogere hersenfuncties haperen en ontstaan er symptomen zoals afasie, apraxie of agnosie. Het lukt iemand niet meer om het leven goed op orde te houden, met alle afspraken, de rekeningen en alle dingen in het huishouden. Iemand kan het niet meer bedenken. Dat heet een stoornis in de executieve, uitvoerende functies.Door de geheugenstoornissen raakt iemand gedesoriënteerd in tijd en plaats. Hij verdwaalt. Als de dementie voortschrijdt ontstaat ook desoriëntatie in persoon, de patiënt weet niet meer wie hij tegenover zich heeft.Om een houvast te hebben temidden van al dat onbegrijpelijks verzinnen de hersenen zelf een verklaring voor hoe het in elkaar zit. Daarmee kun je voor de dag komen als anderen ernaar vragen en het is vooral een hele geruststelling voor jezelf. Zo ontstaan confabulaties. In de verwarring kunnen gemakkelijk psychotische symptomen, hallucinaties en wanen, ontstaan. Een
 
   
  +
===Verzonken-ik (zintuiglijke ervaring)===
−
andere reactie op al deze verbijsterende toestanden is om verslagen in een stoel te blijven zitten.Omdat de patiënt op den duur vergeet hoe het was om er fatsoenlijk bij te lopen gaat hij zichzelf slechter verzorgen. Omdat hij vergeten is wat hij geleerd heeft over fatsoensnormen, gaat hij dingen doen waar vroeger geen haar op zijn hoofd aan zou denken, ergens gaan zitten plassen, zichzelf zomaar uitkleden. Dat noemt men decorumverlies. Signalen uit het eigen lichaam worden niet meer goed aangevoeld en op waarde geschat. Zo herkent iemand het gevoel van aandrang niet meer, weet niet wat te doen en wordt incontinent. De patiënt kijkt in een spiegelende ruit en vraagt zich af wie dat is, daar tegenover hem. Dat heet desoriëntatie in deeigen persoon.Deze cognitieve symptomen kunnen ook bij een delirium optreden. Daarom stellen artsen de diagnose dementiesyndroom alleen als deze symptomen en gedragingen ook optreden als men zeker weet dat de patiënt op dat moment niet in een delier verkeert.
  
  +
In deze laatste fase van dementie lukt het niet of moeizaam nog om contact te maken met de patiënt. Het lijkt alsof de patiënt niet meer op de wereld is. Toch is er soms nog wel contact mogelijk. De ogen van de patiënt zijn dan ontspannen. De patiënt toont geen emoties meer. Elk contact moet op liefhebbende toon en erop gericht zijn om een aangenaam gevoel bij de patiënt op te wekken.
   
  +
== Vormen ==
−
Zeker in het begin zal iemand zelf heel goed aanvoelen, dat het verkeerd gaat. Daarop kan iemand verschillend reageren. Sommige patiënten zijn van begin af aan verdrietig en somber. Anderen proberen te doen alsof er niets aan de hand is. De patiënt probeert een façade op te houden. Daarmee bedoelen we dat iemand met een goed verzorgd uiterlijk en een goede presentatie de schijn wil ophouden dat alles nog heel goed gaat. Vaak gaan stress en zorgen de patiënt echter vermoeien, uitputten, prikkelbaar maken en somber maken. In de loop der tijd verdwijnen eerst ziekteinzicht en later ziektebesef. Soms is dat snel, bij anderen verdwijnt het besef pas laat in de ziekte.
  
  +
In totaal zijn er meer dan 50 vormen van dementie. Iedere vorm heeft andere oorzaken. Hieronder staan de meest voorkomende vormen uitgelegd.
   
  +
==== Ziekte van Alzheimer ====
−
== Symptomen ==
  
  +
{{zie hoofdartikel|Ziekte van Alzheimer}}
−
In het begin van de ziekte vallen de meeste geheugenproblemen op. Zowel het lange- als kortetermijngeheugen wordt slechter. Op een gegeven moment krijgt de persoon met dementie steeds meer moeite met nieuwe dingen aan te leren of te onthouden (bijvoorbeeld spullen kwijt raken). Later in het ziekteproces raakt iemand met dementie gedesoriënteerd in de tijd. Hij/zij weet niet meer welke dag, maand, week of jaar het is. Nog veel later in het ziekteproces raakt de persoon gedesoriënteerd in plaats. De patiënt weet niet meer waar hij of zij woont en waar bijvoorbeeld een familielid woont. Aan het einde van het ziekteproces raakt de patiënt helemaal gedesoriënteerd. De persoon kan zich niet meer herinneren wie hij of zij is en naaste familieleden en vrienden en dergelijke worden niet meer herkend.
 
  +
De ziekte van Alzheimer is de bekendste vorm van dementie. De ziekte begint sluipend (zonder dat het opvalt) en verloopt progressief (steeds een stapje verder). Vaak wordt Alzheimer pas opgemerkt als het ernstiger wordt. De symptomen ontstaan ergens tussen het 40e en 90e levensjaar. Na die leeftijd is de [[diagnose]] moeilijk te stellen, omdat de symptomen ook door andere dingen veroorzaakt kunnen worden. De patiënt knapt tussentijds niet op, ook niet tijdelijk. In de hersenen ontstaan namelijk afwijkingen die typisch voor de ziekte zijn. Vaak wordt dit pas na de dood (door een [[patholoog]]) opgemerkt. In het eindstadium ontstaat een enkele keer [[epilepsie]]. De spieren worden stijf. Het lopen lukt niet meer en de patiënt kan enkel nog in bed liggen. Hierdoor wordt de patiënt volledig afhankelijk van anderen. Er ontstaan problemen met slikken en het afbreken van giftige [[eiwit]]ten.
   
  +
Het is onduidelijk waardoor de ziekte van Alzheimer wordt veroorzaakt. Vaak spelen [[diabetes]], een [[hoge bloeddruk]] en [[slagaderverkalking]] een rol. In heel uitzonderlijke gevallen erft de ziekte van Alzheimer over, vooral bij jonge patiënten.
−
Daarnaast kan iemand met dementie ook last krijgen van:
 
−
* Een verstoord denkvermogen: niet meer kunnen lezen of schrijven, beslissingen kunnen nemen.
 
−
* Verstoord inschattingsvermogen: te veel kopen in de supermarkt.
 
−
* Stemmingswisselingen.
 
−
* Zich terugtrekken uit sociale activiteiten.
 
−
* Decorumverlies: Geen besef van normen en waarden meer hebben. Dingen die de persoon vroeger nooit zou doen. Bijvoorbeeld opeens in het openbaar zich uit gaan kleden.
 
−
* Onrust.
 
−
* Het karakter en gedrag van de persoon kunnen heel erg gaan veranderen en men raakt de eigen regie over zijn of haar leven kwijt. De persoon wordt steeds afhankelijker en andere dagelijkse handelingen gaan steeds moeizamer.
 
−
* Later krijgt de persoon ook problemen met de taal.
 
   
  +
==== Vasculaire dementie ====
−
Zoals hierboven is uitgelegd, is dementie meer dan alleen vergeetachtigheid. Men krijgt last van verlies van cognitieve functies, zoals:
  
  +
{{zie hoofdartikel|Vasculaire dementie}}
−
* Afasie: taalstoornis waarbij men niet meer begrijpt wat er gezegd wordt .
  
  +
Vasculaire dementie is het gevolg van [[slagaderverkalking]], afsluiting van een [[bloedvat]] en [[hoge bloeddruk]]. Ook kan deze vorm ontstaan door [[Hart- en vaatziekte|hart- en vaatziekten]] die eerder een grote rol speelden, zoals een [[hartinfarct]]. Vasculaire dementie is te herkennen aan de vertraging van de [[motoriek]], [[apathie]] (weinig emoties hebben) en het plaatselijk uitvallen van de hersenen. Toch kunnen er in de hersenen "eilandjes" blijven die juist goed functioneren. Bij deze vorm ontstaat vaak [[epilepsie]].
−
* Apraxie: verminderd vermogen om handelingen uit te voeren. Bijvoorbeeld niet meer weten hoe het gasfornuis werkt.
  
−
* Agnosie: het niet meer herkennen van voorwerpen of personen.
  
   
  +
Bij vasculaire dementie kan een patiënt soms een beetje opknappen, maar vervolgens weer snel achteruitgaan. Een [[MRI]]-scan laat zien hoe uitgebreid de hersenen aangetast zijn. Deze patiënten ontwikkelen vaak ook een [[depressie]]. Dat heet een vasculaire depressie. Ook treden bij deze patiënten vaker periodes op met een [[delier]] (een tijdelijke plotselinge verwardheid waarbij een patiënt heel snel hulp nodig heeft).
−
== Risico ==
  
−
Een op de vijf mensen krijgen dementie. Bij vrouwen is de kans groter dan bij mannen. Een op drie vrouwen krijgt te maken met dementie. Hoe ouder, hoe groter de kans dat iemand dementie krijgt. Boven de 90 jaar heeft 40 procent van de ouderen een vorm van dementie.
  
   
  +
==== Frontaalkwabdementie ====
−
Nederland telt nu ongeveer 280.000 mensen met dementie en dat zal in de toekomst alleen maar meer worden door de vergrijzing (dat mensen ouder worden). Andere factoren die een rol spelen zijn erfelijkheid en leefstijl, zoals roken en ongezond eten.
  
  +
Bij deze vorm van dementie worden de voorhoofdkwabben en slaapkwabben van de [[hersenen]] afgebroken. De dementie vindt alleen plaats in deze twee delen en niet in andere delen. Frontaalkwabdementie staat bekend om de achteruitgang in sociale omgangsvormen en persoonlijkheid. Patiënten kunnen niet meer beoordelen wat er in een situatie wordt verwacht. Hierdoor gaat deze zich op een [[eigenaardig]]e manier gedragen. Ook verwaarloost de patiënt zichzelf en kan het zijn/haar leven niet meer [[organiseren]]. De patiënt begint zich steeds meer als een kind te gedragen (infantiel gedrag). Ook wordt de patiënt [[impulsief]] en verliest [[initiatief]].
   
  +
De patiënt kan niet meer schaken tussen de ene en andere bezigheid. Hierdoor blijft hij/zij hangen in [[herhaling]] (perseveren). Zo kan hij de hele tijd achter één persoon aan blijven lopen. De patiënt gaat ook op het gebied van taal achteruit. Hij/zij begint anderen na te praten. Het geheugen van de patiënt gaat pas in een laat stadium achteruit. In het begin is de diagnose dementie dan ook vaak moeilijk te stellen. Vaak zijn de patiënten betrekkelijk jong. CT-scan en MRI-scan laten zien welke hersendelen aangetast zijn. De oorzaak is niet bekend. Bij een klein deel van de patiënten is de ziekte dominant erfelijk. Ook kan er ontremming plaatsvinden.
−
Ook op jonge leeftijd kan dementie ontstaan. Naar schatting zijn er in Nederland 12.000 mensen met dementie die jonger zijn dan 65 jaar. Deze mensen zijn vaak nog werkzaam en hebben soms kinderen die nog thuis wonen. Het stellen van een diagnose op jonge leeftijd kan soms lang duren.
  
   
  +
==== Lewy-body-dementie ====
−
==Verloop==
  
  +
{{zie hoofdartikel|Lewy-body-dementie}}
−
Het verloop van dementie is ingedeeld in vier fases. Deze vier fases worden de zogeheten ik-fases. Iedere ik-fase heeft een eigen belevingswereld, waardoor je weet hoe het met de persoon gaat. Het is belangrijk om te weten in welke fase iemand is, zodat de behandeling erop aangepast kan worden. De symptomen verschillen per fase.
 
  +
De vorm heeft in het begin vooral aandachtsstoornissen en problemen in het verwerken van visuele prikkels. De symptomen, waaronder de vergeetachtigheid, kunnen aanvankelijk behoorlijk wisselen. Er ontstaan visuele [[hallucinatie]]s, die soms heel echt en levendig zijn. Daar komen motorische stoornissen bij, zoals bewegingsarmoede en stramheid. Deze doen denken aan de ziekte van Parkinson. Antipsychotica tegen de hallucinaties hebben een averechts effect: angst, verwarring en onrust nemen toe. Onder de microscoop lijkt deze dementie op de [[ziekte van Parkinson]].
   
  +
Deze ziekte is vernoemd naar de afwijkingen de Lewy-lichaampjes. Dit zijn bepaalde cellen in de hersenen. Lewy-body-dementie begint in een later stadium erg te lijken op de ziekte van Alzheimer. De twee vormen zijn dan moeilijk van elkaar te onderscheiden.
−
=== Bedreigde-ik (cognitieve fase)===
  
−
In deze fase voel je je door je geheugenproblemen bedreigd in het bestaan. Het blijft ook steeds moeilijk de grip over het leven te behouden, maar je probeert het nog te verbergen. Je kunt heel fel gaan reageren, anderen minder gaan vertrouwen of gaan beschuldigen. Het is goed te zien dat je gespannen bent. Je krijgt steeds meer behoefte aan oriëntatiepunten, zoals een stoel, wandelstok, kleding stuk en een vast routine. Veranderingen in situaties loop liever uit de weg.
 
   
  +
==== Reversibele dementie ====
−
Je probeert je tekorten zo veel mogelijk te verbergen. Je gaat meer over het verleden praten, want dat ga je fijner vinden. Je praat liever niet meer over dingen die nu spelen en je wilt liever niet dat iemand er na gaat vragen. Ook onverwachte aanraking kan als onprettig ervaren worden. Voor de mensen in de omgeving is belangrijk dat je gerespecteerd wordt. Ze moeten jou de ruimte geven om gevoelens te uiten. Ook moeten ze het vergeven als iets niet goed gaat of vergeet. Als ze fouten maken, proberen ze het met humor goed te maken. Gevoelens van angst en spanning moet zoveel mogelijk worden voorkomen. Het is ook belangrijk datgene zoveel mogelijk zelf blijft doen.
 
  +
{{zie hoofdartikel|Reversibele dementie}}
  +
Het woord "reversibel" betekent "omkeerbaar". Anders dan andere vormen is reversibele dementie wél (deels) te genezen. De vorm van dementie kan verschillende oorzaken hebben. Deze oorzaak zorgt ervoor dat de patiënt weinig onthoudt en de patiënt zichzelf verwaarloost. Er is niet echt sprake van een afbraak van de hersenen. Wanneer de oorzaak wordt opgelost, verdwijnt de dementie deels of volledig.
   
  +
Bekende oorzaken zijn:
−
=== Verdwaalde-ik (emotionele fase) ===
  
  +
* [[Depressie]]
−
In deze fase wordt je besef van tijd, plaats en persoon steeds minder. Je weet steeds minder goed waar je bent. Je maakt een zoekende indruk, je schouders hangen naar voren, je staart steeds meer zonder doel voor je uit en dwaalt in het rond. Toch zien je gezicht en lichaam er ontspannen uit. Je gaat steeds meer moeite krijgen met het ophouden van urine en ontlasting. Ook zijn je emoties sterk zichtbaar en kun je extreem boos en verdrietig worden.
 
  +
* [[Bloeduitstorting]] in de schedel
  +
* Goedaardig gezwel in het [[hersenvlies]]
  +
* Zintuiglijke stoornissen, zoals gezichtsvermogen en gehoorverlies
  +
* Problemen met de [[nier]]en of [[lever]]
  +
* Te veel of juist te weinig [[natrium]]
  +
* [[Vitamine|vitamine B12]]-tekort
  +
* Een te trage [[schildklier]]
  +
* Vergiftiging, bijvoorbeeld sederende (versuffende) medicatie
   
  +
==== Overige vormen van dementie ====
−
Het lijkt alsof je geen grip meer hebt op je leven. Je begint langzaam te praten en praat vaak over het verleden. Ook verwar je het verleden met het heden. Je concentratie gaar achter uit en het geheugen wordt ook slechter. Je houdt steeds meer van eenvoudige activiteiten. Ook het gehoor en zicht wordt minder.
  
  +
Andere vormen van dementie komen sporadisch voor, zoals:
  +
* De [[ziekte van Huntington]] (ook wel chorea van Huntington genoemd): Dit is een progressieve hersenziekte, waarbij de basale kernen worden afgebroken. Deze kernen zijn gebieden in de hersenen die belangrijk zijn voor de [[motoriek]] (het aansturen van de spieren). De ziekte van Huntington is te herkennen aan onwillekeurige bij-bewegingen, stemmingsstoornissen en andere psychiatrische symptomen. De allereerste symptomen worden al zichtbaar op jongvolwassen leeftijd. De ziekteduur kan variëren van 5 tot 35 jaar. De aandoening is erfelijk.
  +
* De [[Ziekte van Creutzfeldt-Jakob|ziekte van Creutzfeldt-Jacob]]: Dit is erg zeldzame hersenziekte. De ziekte is bekend, omdat er een variant bestaat die overgedragen wordt door [[prion]]en. Een prion is een [[eiwit]] wat verkeerd gevouwen wordt.
   
  +
Daarnaast kan dementie gepaard gaan met andere ziekten, aandoeningen of ander [[letsel]] (zoals een ongeluk of infectie). Zo kan dementie onderdeel zijn van de [[ziekte van Parkinson]] en [[Multiple Sclerose]] (MS). Deze gemengde vormen worden ook "dementiële syndromen" of [[Niet-aangeboren hersenletsel|niet-aangeboren hersenletsel]] (NAH) genoemd.
−
=== Verborgen-ik (psychomotorische fase)===
  
−
In deze fase ben je niet meer bewust van wie en waar je bent. Je bent je besef van tijd en plaats verloren. Ook weet je niet meer wie bepaalde personen zijn. Je gebruikt je stem wel, maar je bent steeds moeilijker verstaanbaar. In het begin beweeg schuifelend voort, maar na verloop van tijd raak je aangewezen aan een rolstoel. Telkens herhalende bewegingen en geluiden verraden iets van je behoefte en emoties. Vaak gaat om de simpele behoeftes als warmte en kou, rust, prettige prikkels, honger of pijn.
 
   
  +
== Hoe vaak komt dementie voor, welke kans loop je het te krijgen? ==
−
Ook gezichtsuitdrukkingen en lichaamshouding geven ook kenmerken af hoe je voelt. Het is aan de mensen in je omgeving om goed naar jou te kijken en te achterhalen wat je wel en niet wilt. Zij moeten regelmatig contact met jou leggen zelf die je dat niet meer. Het gebruik van je naam of bedachte naam werkt vaak goed. Ook wordt je geprikkeld door liever woordjes, zachte aanraking, het proeven of ruiken van lekkere dingen, mooie of vrolijk muziek of iets in de handen om mee te prutsen. Zodra je je ontspannen voelt kan je opeens heel helder zijn. Het is maar hoe de omgeving dat op juiste manier aan bied. Veel mensen, drukte, lawaai, opeens geluiden, fel licht heel erg onrustig. Muziek is juist heel erg belangrijk liedje uit de jeugd maakt mooie herinneringen op.
  
  +
Een op de vijf mensen krijgt dementie. Bij vrouwen is de kans groter dan bij mannen. Dat komt vooral omdat vrouwen gemiddeld ouder worden dan mannen. Een op drie vrouwen krijgt te maken met dementie. Hoe ouder, hoe groter de kans dat iemand dementie krijgt. Boven de 90 jaar heeft 40 procent van de ouderen een vorm van dementie.
   
  +
Nederland telt nu ongeveer 280.000 mensen met dementie en dat zal in de toekomst alleen maar meer worden door de [[vergrijzing]] (dat de mensen gemiddeld ouder worden en dat er meer ouderen komen). Andere factoren die een rol spelen zijn erfelijkheid en leefstijl, zoals roken, alcohol, ongezond eten, te weinig beweging.
−
===Verzonken-ik (zintuiglijke ervaring)===
  
−
In deze laatste fase van dementie lukt het niet of moeizaam nog om contact te maken met jou door dementie. Je lijkt te zijn verdwenen. Soms is er nog wel contact. Je ogen zijn dan nog ontspannen, kijken niet meer rond en kunnen soms samentrekken. Je leeft weer van uit begin van het leven en behoefte je toont geen emoties meer. Elke contact moet er op gericht zijn om aangename gevoel en lief hebben toon. Fijne muziek en aangename zintuiglijke prikkels zoals geuren en warmte.
  
   
  +
Ook op jonge leeftijd kan dementie ontstaan. Naar schatting zijn er in Nederland 12.000 mensen met dementie die jonger zijn dan 65 jaar. Deze mensen zijn vaak nog werkzaam en hebben soms kinderen die nog thuis wonen. Het stellen van een diagnose op jonge leeftijd kan soms lang duren.
−
== Behandeling ==
  
  +
  +
== Onbegrepen gedrag ==
  +
Onbegrepen gedrag is gedrag dat iemand met dementie vertoont met een reden. Bijvoorbeeld door overprikkeling. Om te begrijpen wat onbegrepen gedrag is, is het belangrijk dat je begrijpt dat je hersenen bestaan uit drie delen: je hebt een zoogdierenbrein, mensenbrein en een reptielenbrein.
  +
  +
Het mensenbrein bestaat uit de linker en rechter hersenenhelft. Het zorgt voor gedachtes en emoties en stuurt deze aan. Bij mensen met dementie gaan deze gedeeltes het eerst kapot. Dat zorgt ervoor dat mensen met dementie ontremd gedrag kunnen vertonen. Bijvoorbeeld: ze slaan voordat ze bedenken of dat wel verstandig is.
  +
  +
Het zoogdierenbrein zit onder het mensenbrein en zorgt voor emoties en sociaal gedrag. Het geeft aan ervaringen waarde. Zorgt dat je gevoelens hebt. Bij mensen met dementie blijven herinneringen van vroeger en angsten het langst bestaan. Dit kan soms ook zorgen voor onbegrepen gedrag.
  +
  +
Het reptielenbrein is je hersenstam. Het zorgt ervoor dat je er niet over na hoeft te denken dat je moet ademhalen, dat je hart blijft kloppen en dat je temperatuur op peil blijft. Daarnaast schat het continu in of je in gevaar bent. Als dat zo is, "drukt het op de knop" van "wat te doen bij gevaar". Dan ga je of vechten, of vluchten, of bevriezen. Wat je gaat doen hangt van je opvoeding en gevoel af. Mensen met dementie begrijpen de wereld minder goed. Daardoor wordt er zonder goede reden een knop ingedrukt. En dat zorgt voor onbegrepen gedrag.
  +
  +
== Depressie en dementie ==
  +
Het gevoel dat je de grip op je leven kwijt raakt door dementie en het feit dat je in een verpleeghuis moet wonen zijn al reden genoeg om depressieve gevoelens te ontwikkelen. De ziekte dementie doet daar nog een schepje bovenop. Door beschadigingen aan de hersenen van iemand met Dementie verminderen de vermogens die mensen normaal gesproken beschermen tegen somberheid. Daarnaast zorgt de dementie ervoor dat mensen dingen die normaal voor haar of hem zijn niet meer kunnen. Hierdoor kunnen mensen erg gefrustreerd raken en somber worden. Somberheid, depressiviteit en gerelateerde klachten zoals lusteloosheid komen bij alle vormen van dementie voor , in alle fases . Bij Frontotemporale dementie is somberheid, lusteloosheid of onverschilligheid zelfs kenmerkend voor de ziekte. Mensen met deze vorm van dementie tonen vaak weinig emoties en hebben vaak een lege gezichtsuitdrukking . Het is moeilijk om er bij hun er achter te komen hoe ze zich voelen. Depressiviteit komt vaak voor bij mensen met dementie bij de ziekte van Parkinson. Voor Lewy-body-dementie is depressiviteit zelfs een symptoom waarop de diagnose wordt gesteld
  +
  +
== Behandeling en omgang ==
 
Er bestaan nog geen geneesmiddelen tegen dementie. Wel is er medicatie die het proces vertraagt.
  
Er bestaan nog geen geneesmiddelen tegen dementie. Wel is er medicatie die het proces vertraagt.
   
  +
Verzorgers en familieleden moeten vaak leren hoe ze omgaan met een dementerende persoon. Dit kan erg lastig zijn, aangezien dementerenden zelf erg lastig kunnen zijn en het veel energie kost. Het is zowel vermoeiend voor de dementerende als de verzorger. Daarom moeten er regelmatig rustmomenten worden gepland. Mensen met dementie krijgen veel prikkels binnen en het kost hun moeite deze te verwerken. Het is belangrijk om de zintuigen van dementerenden te stimuleren, door hun bijvoorbeeld dingen te laten voelen en ruiken. Ook helpt het om foto's te laten zien in plaats van erover te spreken. Dementerenden hebben verder behoefte aan duidelijkheid en structuur. Hiervoor moet er duidelijk met diegene gepraat worden en is er een duidelijke dagindeling nodig. Gesprekken dienen kort en simpel gehouden te worden. Mensen met dementie herhalen vaak dingen van vroeger. Het is belangrijk om naar hun verhalen te luisteren en weinig te vragen, ook heb je het verhaal al vaak gehoord.
−
== Omgang met dementie ==
  
  +
−
Verzorgers en familieleden moeten vaak leren hoe ze omgaan met een dementerend persoon. Dit kan erg lastig zijn, aangezien dementeerden erg lastig kunnen zijn en het veel energie kost. Het is zowel vermoeiend voor de dementeerde als de verzorger. Hierdoor worden regelmatig rustmomenten gepland. Mensen met dementie krijgen veel prikkels binnen, waardoor ze deze moeten verwerken. Het is belangrijk om de zintuigen van dementeerden te stimuleren, zoals dingen laten voelen en ruiken. Ook helpt het om foto's te laten zien in plaats van erover te spreken. Dementeerden hebben ook behoefte aan duidelijkheid en structuur. Hiervoor moet er duidelijk met diegene gepraat worden en is er een duidelijke dagindeling nodig. Gesprekken dienen kort en simpel gehouden te worden. Mensen met dementie herhalen vaak dingen van vroeger. Het is belangrijk om naar hun verhalen te luisteren en weinig te vragen, ook heb je het verhaal al vaak gehoord.
  
  +
Er zijn ook dingen die je beter niet kunt doen, zoals corrigeren, hard praten, veel vragen stellen en doen alsof je vrolijk bent. Ook kun je beter niet te veel doen, iemand met weinig [[respect]] behandelen (zoals uitlachen of vervelende grappen maken).
  +
  +
In plaats daarvan is het belangrijk om te kijken wat iemand met dementie wél kan. Hierbij moet naar de fase gekeken worden. Mensen in een voorstadium kunnen bijvoorbeeld nog veel dingen zelfstandig doen, zoals versieringen maken, bloemschikken, kleinkinderen bezoeken, muziek luisteren, dagjes weggaan of de planten water geven. In latere stadia kan het voorkomen dat mensen weinig meer kunnen doen. Hierdoor hebben ze begeleiding nodig van een verzorger of familielid. Toch kunnen ze begeleid nog activiteiten doen, zoals samen een wandeling maken, een fotoboek bekijken of spelletjes doen.
   
  +
* Praat vooral over vroeger en heel vroeger, sluit aan bij hun tijd waar iemand zich bevindt in zijn geheugen.
−
Er zijn ook dingen die je beter niet kunt doen, zoals corrigeren, hard praten, veel vragen stellen en doen alsof je vrolijk bent. Ook kun je beter niet te veel doen, iemand disrespectvol behandelen (zoals uitlachen of vervelende grappen maken).
  
  +
* Wat iemand beleefd met dementie is voor hun de waarheid probeer hem niet te corrigeren.
  +
* Bedenk hoe iemand met dementie zich voelt en geef vanuit dat gevoel antwoord.
  +
* Vraag niet te veel naar feitelijk gebeurtenissen. Naar wie vanmorgen op bezoek is geweest of wat ze gisteren hebben gegeten. Het is confronterend als daar steeds het antwoord niet op weet. Bovendien maak je iemand dan erg onzeker als je merkt dat je dingen niet meer kunt herinneren. Probeer te vermijden dat je ze confronterend met hun problemen.
  +
* Wanneer ze ze iets afspreken of plannen, weten straks niet meer . Dus als we vertellen dat we over half uur terug komen weet iemand met dementie dat niet meer . Dit kan leiden tot verwarring of boosheid als je met een verbaasde blik zegt dit heb ik al gezegd. Zeg liever niks dat je al keer bent geweest.
   
  +
== Bronnen & video's ==
−
In plaats daarvan is het belangrijk om te kijken wat iemand met dementie wel kan. Hierbij moet naar de fase gekeken worden. Mensen in een voorstadium kunnen bijvoorbeeld nog veel dingen zelfstandig doen, zoals versieringen maken, bloemschikken, kleinkinderen bezoeken, muziek luisteren, dagjes weggaan of de planten watergeven. In latere stadia kan het voorkomen dat mensen weinig meer kunnen doen. Hierdoor hebben ze begeleiding nodig van een verzorger of familielid. Toch kunnen ze begeleid nog activiteiten doen, zoals samen een wandeling maken, een fotoboek bekijken of spelletjes doen.
  
  +
===Bronnen===
  +
* [https://www.dementie.nl/kinderen-leren-omgaan-met-dementie Kinderen leren omgaan met dementie (dementie.nl/Alzheimer Nederland)]
  +
* [https://www.alzheimer-nederland.nl/dementie Dementie (Alzheimer Nederland)]
  +
* [https://www.alzheimer-nederland.nl/dementie/soorten-vormen/lewy-body-dementie Lewy-body-dementie (Alzheimer Nederland)]
  +
* [https://www.alzheimercentrum.nl/dementie/vormen-van-dementie/vasculaire-dementie/ Vasculaire dementie (Alzheimercentrum)]
  +
* [https://www.alzheimercentrum.nl/dementie/vormen-van-dementie/frontotemporale-dementie/ Frontotemporale dementie (Alzheimercentrum)]
  +
* [https://www.alzheimer-nederland.nl/geheugentest Geheugentest (Alzheimer Nederland)]
  +
* [https://www.dementie.nl/dementie-en-diagnose/herkennen/geheugenverlies-vergeetachtigheid-of-dementie Geheugenverlies, vergeetachtigheid of dementie (Dementie.nl)]
  +
* [https://www.dementie.nl/dementie-en-diagnose/soorten-dementie/wat-is-het-syndroom-van-korsakov Wat is het syndroom van Korsakov? (dementie.nl)]
  +
* https://www.hersenletsel-uitleg.nl/gevolgen-per-hersengebied
  +
* https://nl.surveymonkey.com/r/P9N7BSN
  +
* https://www.alzheimer-nederland.nl/dementie/soorten-vormen
   
−
== Video links ==
 +
=== Video's ===
−
* https://www.hetklokhuis.nl/tv-uitzending/3348/Alzheimer
 +
* [https://www.hetklokhuis.nl/tv-uitzending/3348/Alzheimer Alzheimer (NTR/Het Klokhuis)]
−
* https://www.dementie.nl/kinderen-leren-omgaan-met-dementie
 +
* [https://youtu.be/zjfiIATfetM Wat is dementie? (NTR/Clipphanger)]
  +
* [https://youtu.be/l9ITSqarfVo Dementie: wat is dat eigenlijk? (Dick Kits/YouTube)]
−
* https://www.alzheimer-nederland.nl/dementie
  
−
* https://www.alzheimer-nederland.nl/dementie/soorten-vormen/lewy-body-dementie
 +
* [https://www.youtube.com/watch?v=W2r7SLExRbM Wat is dementie? (Alzheimer Nederland)]
  +
* [https://www.youtube.com/watch?v=94mJpSxFmOs Wie was Alzheimer? (NTR/Clipphanger)]
−
* https://www.alzheimercentrum.nl/dementie/vormen-van-dementie/vasculaire-dementie/
  
  +
* [https://www.youtube.com/watch?v=cu4aX6omrUc De Wondere Wereld van Dementie (Yune/YouTube)]
−
* https://www.alzheimercentrum.nl/dementie/vormen-van-dementie/frontotemporale-dementie/
  
  +
* [https://www.youtube.com/watch?v=h2BhZlrWGI0 Herinneringen voor het leven: wat is het verschil tussen dementie en alzheimer? (AVROTROS/Alzheimer Nederland)]
−
* https://youtu.be/zjfiIATfetM
  
−
* https://youtu.be/l9ITSqarfVo
 +
* [https://youtu.be/opv-wTeD4-Y Beleefplekken - Dr. Anneke van der Plaats (NCRV/YouTube)]
−
* https://www.youtube.com/watch?v=94mJpSxFmOs
 +
* https://youtu.be/TmTmBNg2w1o?si=YgEbKwTTblZk2ZlA
  +
* https://youtu.be/kWzJJvp_7yQ?si=6Qf6wHLsL6NUVtwV
−
* https://www.alzheimer-nederland.nl/geheugentest
  
−
* https://www.youtube.com/watch?v=cu4aX6omrUc
 +
* https://youtu.be/nb5YiqJtkIU?si=7SfXzAK8xoLK3kjb
−
* https://www.youtube.com/watch?v=h2BhZlrWGI0
 +
* https://youtu.be/wNICdq6eQmA?si=kEhAbUhZzuq_1bIg
−
* https://www.youtube.com/watch?v=W2r7SLExRbM
  
−
* https://youtu.be/opv-wTeD4-Y
  
   
 
[[Categorie:Psychische aandoening]]
  
[[Categorie:Psychische aandoening]]

Huidige versie van 31 okt 2024 om 19:25

Bästa utökade.svg
Dit artikel is genomineerd voor een WikiKids Award!
Stemmen kan op deze pagina »


Esculaap.svg
Gezondheidsklachten?

Ga naar een dokter of huisarts! Volg geen adviezen over gezondheidsklachten van het internet op.

Een MRI scan van iemand met Dementie

Dementie is een verzamelnaam voor allerlei klachten en symptomen. Bij mensen met dementie werken de hersenen niet goed, waardoor informatie niet meer goed terechtkomt. De hersenen bij dementerenden takelen af. Dit heeft invloed op hun gedrag en hun stemming. Ook raakt hun dagelijks leven verstoord.

Iemand met dementie wordt een dementerende genoemd en het hebben van dementie heet dementeren.

Er zijn in totaal zo'n 50 soorten dementie, waarvan de ziekte van Alzheimer het bekendste is.

Definitie

Wat gebeurt er bij mensen die dement worden?

Bij dementie gaan de zenuwcellen in de hersenen kapot. Een andere mogelijkheid is dat de verbindingen tussen die zenuwcellen niet meer goed werken. Daardoor kunnen de hersenen hun taak minder goed uitvoeren. Er zijn verschillende redenen (oorzaken) waarom dit gebeurt. Deze oorzaken verschillen per vorm van dementie.

De aftakeling begint met het krijgen van geheugenstoornissen. Dit gebeurt zowel bij het korte- als langetermijngeheugen. Ook kunnen er andere problemen ontstaan, zoals afasie, apraxie en agnosie. Door al deze problemen kan de patiënt zijn/haar leven niet meer op orde krijgen. De patiënt kan niet meer goed nadenken omdat er problemen met het verstand ontstaan. Zo ontstaat er een stoornis in de "uitvoerende functies" (executieve functies), zoals het maken van afspraken of het betalen van rekeningen. De patiënt verliest ook zijn/haar besef van tijd en plaats. Dit wordt ook wel "desoriëntatie" genoemd. De hersenen verzinnen in zo'n geval fantasieverhalen, waarvan de patiënt denkt dat ze echt gebeurd zijn (confabuleren). Dit leidt tot nog meer verwarring. Ook kunnen er psychische problemen, zoals hallucinaties, ontstaan.

Tijdens het proces kunnen patiënten aan "decorumverlies" lijden. Dit betekent dat zij zich niet meer weten te gedragen. Dit uit zich in hun stemming en het gedrag. Ze vergeten hoe zij zich moeten aankleden of gedragen op straat. Signalen uit het eigen lichaam worden niet meer goed aangevoeld en op waarde geschat. Zo herkent iemand het gevoel van aandrang om te plassen niet meer en weet niet wat te doen. Ook kan een patiënt incontinent worden of zichzelf niet meer in de spiegel herkennen.

Dementie is een proces. Dit betekent dat het zich door de jaren heen ontwikkelt. Het proces is ook verschillend voor iedere patiënt. Bij de ene patiënt gaat de achteruitgang veel sneller dan bij de andere patiënt. Hierdoor kan de een nog lang zelfstandig door het leven gaan en de ander niet.

Patiënten kunnen verschillend reageren op dementie. Sommige patiënten zijn van begin af aan verdrietig en somber. Anderen proberen te doen alsof er niets aan de hand is. Vaak gaan stress en zorgen de patiënt echter vermoeien, uitputten, prikkelbaar maken en somber maken. In de loop der tijd verdwijnen eerst ziekte-inzicht en later ziektebesef. Soms gaat dat snel, bij anderen verdwijnt het besef pas laat in de ziekte.

De patiënt zal niet sterven aan dementie zelf. Wel verzwakt dementie het lichaam zo erg dat het vatbaar voor ziekten wordt. Zo kan er een longontsteking ontstaan, waar de patiënt uiteindelijk aan overlijdt.

Verschil met vergeetachtigheid

Dementie is niet hetzelfde als vergeetachtigheid. Veel mensen denken direct dat wanneer ze veel vergeten, ze mogelijk dementie hebben. Dit hoeft niet altijd zo te zijn, want vergeetachtigheid is heel iets anders dan dementie.

Bij gewone vergeetachtigheid vergeet men wel eens wat, maar schiet het later weer te binnen. Dit komt bij iedereen voor. Het verstoort je dagelijks leven en functioneren niet. Dit gebeurt wel bij dementie. Bijvoorbeeld niet alleen iemands naam niet meer weten, maar ook die persoon helemaal niet meer herkennen.

Verschil met syndroom van Korsakov

Zie Syndroom van Korsakov voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Vaak wordt gedacht dat het syndroom van Korsakov een vorm van dementie is. Toch is dit niet het geval. Het syndroom van Korsakov heeft dezelfde symptomen als dementie. Toch heeft het syndroom een andere oorzaak. Het syndroom van Korsakov wordt veroorzaakt door een door een tekort aan vitamine B1. Deze vitamine is erg belangrijk voor de zenuwen. Wanneer een persoon weinig tot niets eet, kan na een tijdje dit syndroom ontstaan. Het syndroom komt voornamelijk vaak voor bij mensen met een alcoholverslaving.

Net als dementie is de ziekte van Korsakov niet te genezen. Een patiënt moet er dus mee leren leven. Wel kan het voorstadium van het syndroom (de ziekte van Wernicke) genezen worden. Ook kan voorkomen worden dat het syndroom zich verergert.

Symptomen

In het begin van de ziekte vallen de meeste geheugenproblemen op. Zowel het lange- als kortetermijngeheugen wordt slechter. Op een gegeven moment krijgt de persoon met dementie steeds meer moeite met nieuwe dingen aan te leren of te onthouden (bijvoorbeeld spullen kwijt raken). Later in het ziekteproces raakt iemand met dementie gedesoriënteerd in de tijd. Hij/zij weet niet meer welke dag, maand, week of jaar het is. Nog veel later in het ziekteproces raakt de persoon gedesoriënteerd in plaats. De patiënt weet niet meer waar hij of zij woont en waar bijvoorbeeld een familielid woont. Aan het einde van het ziekteproces raakt de patiënt helemaal gedesoriënteerd. De persoon kan zich niet meer herinneren wie hij of zij is en naaste familieleden en vrienden en dergelijke worden niet meer herkend.

Daarnaast kan iemand met dementie ook last krijgen van:

  • Een verstoord denkvermogen: niet meer kunnen lezen of schrijven, beslissingen kunnen nemen.
  • Verstoord inschattingsvermogen: te veel kopen in de supermarkt.
  • Stemmingswisselingen.
  • Zich terugtrekken uit sociale activiteiten.
  • Decorumverlies: Geen besef van normen en waarden meer hebben. Dingen die de persoon vroeger nooit zou doen. Bijvoorbeeld opeens in het openbaar zich uit gaan kleden.
  • Onrust.
  • Het karakter en gedrag van de persoon kunnen heel erg gaan veranderen en men raakt de eigen regie over zijn of haar leven kwijt. De persoon wordt steeds afhankelijker en andere dagelijkse handelingen gaan steeds moeizamer.
  • Later krijgt de persoon ook problemen met de taal.

Zoals hierboven is uitgelegd, is dementie meer dan alleen vergeetachtigheid. Men krijgt last van verlies van cognitieve functies, zoals:

  • Afasie: taalstoornis waarbij men niet meer begrijpt wat er gezegd wordt.
  • Apraxie: verminderd vermogen om handelingen uit te voeren. Bijvoorbeeld niet meer weten hoe het gasfornuis werkt.
  • Agnosie: het niet meer herkennen van voorwerpen of personen.

Geheugenproblemen

Verwarring in tijd, plaats en persoon. Mensen met dementie raken steeds meer de weg kwijt in tijd ,plaats en persoon . Dit komt doordat hun geheugen is slecht werkt . Ze begrijpen steeds minder goed in welke tijd ze leven, waar ze zijn en wie de mensen om hun heen zijn. Voor ons zijn deze dingen heel normaal, maar stel je voor dat je niet meer weet wie je bent of de mensen om je heen. Dan voelt het als of je in vreemde omgeving zit en dit kan beangstigend zijn. Mensen met dementie hebben gevoel van vertrouwen nodig.

  • Verwarring in tijd: dit kan ten eerste gaan over het moment van de dag. Je hebt net op de klok gekeken hoe laat het is, maar nu weet je het even niet meer hoe laat het ook al weer was. Of je haalt dag en nacht door elkaar. Het kan ook gaan om dat je niet meer weet in welk jaar je leeft.
  • Verwarring in plaats: dit betekent dat je niet meer weet waar je bent. Je voelt je verdwaald. Je herkent je huis niet als jou huis. Je weet niet welke deur van jou is. Vooral voor mensen die naar verpleeghuis gaan komt dit veel voor, omdat het verpleeghuis niet in hun fotoboeken van vroeger staat. Verhuizen is daarom ontzettend ingrijpend voor mensen met dementie. Het helpt hun om zoveel mogelijk mee te gaan in wat ze van vroeger nog kennen.
  • Verwarring in persoon: behalve dat je niet meer weet waar je bent, weet je ook niet meer wie je bent. De zorgverleners staan namelijk niet het fotoboeken van vroeger. Wanneer de boeken met foto's van je volwassen kinderen van je geheugenplank zijn verdwenen zijn, kan het zijn dat je je kinderen niet meer herkent. Dit is vooral voor de familie heel erg moeilijk. De mensen met dementie herkennen zichzelf niet in de spiegel. Degenen die ze zien staan niet in de fotoboeken van vroeger. Je kan ze helpen door foto boeken van vroeger op de kamer te zetten. Het liefst van foto's van die tijd die ze zich nog herinneren. Zo maak je omgeving herkenbaarder en voelen ze zich veilig.

Alle dementie is anders

Een beroemde dementie onderzoeker zei wel eens;

Er zijn net zoveel vormen van dementie als dat er mensen zijn. Daar bedoelde hij mee dat ieder mens uniek is, op zijn eigen manier in de wereld staat en op zijn eigen manier omgaat met de ziekte dementie. Er kunnen op een dementie afdeling vijf mensen met de ziekte van Alzheimer. Die hebben dezelfde vorm van dementie maar hoe ze er mee omgaan en tegen welke mogelijkheden beperkingen ze aanlopen zijn compleet anders. Toch is wel handig om te weten welke vorm iemand heeft. Want hoewel iedereen anders is , hebben de verschillende vormen van dementie wel degelijk hun eigen kenmerken en veel voorkomende problemen. Je kan dan beter begrijpen wat er speelt en hoe je iemand kan ondersteunen.

De meest voorkomende zijn:

  • Ziekte van Alzheimer
  • Vasculaire dementie
  • Frontotemporale dementie
  • Lewy body dementie

Hoe dementie alles verandert in de hersenen

Bij mensen met dementie raken de hersencellen in het denkend brein beschadigd. Hierdoor gaan de cognitieve functies steeds slechter werken. Mensen reageren reflexmatig en verliezen vaardigheden zoals zelfinzicht en empathie. Ze raken sneller overprikkeld, begrijpen situaties minder goed en kunnen slechter betekenis geven aan wat er om hun heen gebeurt.

Voorbeelden van cognitieve vaardigheden zijn:

  • Geheugen
  • Gebruiken en begrijpen van taal; ook schrijven en lezen
  • Oriënteren in een ruimte en de weg vinden
  • Richten en vasthouden van gedachten
  • Vermogen om problemen op te lossen
  • Rekenen
  • Maken van plannen
  • Nemen van initiatieven

Wil je meer weten hoe de hersenen werken, kijk dan even op deze pagina.

Langetermijngeheugen en kortetermijngeheugen en dementie

Als je iets meemaakt komt het eerst in het kortetermijngeheugen. Dit kun je vergelijken met een postvakje. Vanuit daar beslissen je hersenen of het naar je langer termijn geheugen gaat als een soort archief. Je korte termijn geheugen heeft maar weinig ruimte alleen belangrijker informatie gaat naar het langetermijngeheugen. Veel mensen met dementie hebben verstoorde interprenting, wat zorgt dat ze moeite hebben met informatie van kort geleden naar hun langetermijngeheugen te versturen. Daardoor vergeten ze wat er kort geleden is gebeurd. Bijvoorbeeld: ze lopen naar de keuken en weten niet meer wat ze daar moesten doen. Bij mensen met dementie gebeurt dit steeds vaker.

Langetermijngeheugen

Het langetermijngeheugen kun je zien als een boekenplank vol fotoboeken. Laten we zeggen dat je elk jaar nieuw boek vol herinneringen gemaakt dat vol staat met dingen die je hebt meegemaakt en belangrijk vindt. Deze boeken staan keurig op een rijtje en in volgorde op de plank. Bij dementie gebeurt er iets vreemds: de boeken vallen één voor één om. De meest recente boeken vallen als eerste om. Dus die waarin staat wat kort geleden is gebeurd, vallen om. Een boek dat omgevallen is kan niet meer ingekeken worden. Het wordt gewist. Dit noemen we het omrollende geheugen. Als er nog meer boeken omvallen kan iemand op het punt komen dat ze alleen haar meisjesnaam nog maar weet. Het trouwen is nóóit gebeurd, dus als je haar bij haar achternaam aanspreekt reageert ze niet, want je spreekt haar niet op de naam van haar man aan en dat is zij niet.

Nog een voorbeeld: een mevrouw roept telkens dat ze haar kinderen moet ophalen van school. Haar boeken van voor die tijd zijn omgevallen. Ze leeft nog in de tijd dat haar kinderen nog op school zaten. Een belangrijk voorbeeld is hier, dat een boek definitief maar ook tijdelijk omgevallen kan zijn. Dan is iemand het ene moment in een tijd geleden en op andere moment weer in het hier en nu. De lengte van de tijd waarin iemand met dementie zit is heel wisselend.

Verloop

Het verloop van dementie is ingedeeld in vier fases. Deze vier fases worden de zogeheten ik-fases genoemd. Iedere ik-fase heeft een eigen belevingswereld, waardoor je weet hoe het met de persoon gaat. Het is belangrijk om te weten in welke fase iemand is, zodat de behandeling erop aangepast kan worden. De symptomen verschillen per fase.

Bedreigde-ik (cognitieve fase)

In deze fase voelt de patiënt zich bedreigd in zijn/haar bestaan. Het wordt steeds moeilijker voor de patiënt om grip op het leven te behouden. De patiënt verbergt deze gevoelens. Ook gaat iedere patiënt hier anders mee om. Zo kunnen ze fel reageren, anderen minder gaan vertrouwen of gaan beschuldigen. De patiënt heeft behoefte aan oriëntatiepunten, zoals een stoel of een vaste routine. Veranderingen worden zoveel mogelijk vermeden.

De patiënt begint meer over het verleden te praten. Het verleden wordt als prettiger gezien dan het heden. Voor de mensen in de omgeving is het belangrijk dat je gerespecteerd wordt. Ze moeten de patiënt de ruimte geven om gevoelens te uiten. Ook moeten ze het hem/haar vergeven als er iets niet goed gaat of de patiënt wat vergeet. Als de patiënt fouten maakt, probeert deze het met humor goed te maken. Gevoelens van angst en spanning moeten zoveel mogelijk worden voorkomen.

Verdwaalde-ik (emotionele fase)

In deze fase wordt het besef van tijd, plaats en persoon steeds minder. De patiënt weet steeds minder goed waar hij/zij is. De patiënt maakt een zoekende indruk, laat zijn/haar schouders hangen naar voren, staart steeds meer zonder doel voor zich uit en dwaalt in het rond. Toch ziet het gezicht en lichaam er ontspannen uit. De patiënt gaat steeds meer moeite krijgen met het ophouden van urine en ontlasting (incontinentie). Ook zijn emoties sterk zichtbaar; de patiënt kan extreem boos en verdrietig worden.

Voor de patiënt voelt het alsof hij/zij geen grip meer op het leven heeft. De patiënt begint langzaam te praten en praat vaak over het verleden. Ook verwart de patiënt het verleden met het heden. De concentratie gaat achteruit en het geheugen wordt ook slechter. De patiënt houdt steeds meer van eenvoudige activiteiten. Ook het gehoor en zicht worden minder.

Verborgen-ik (psychomotorische fase)

In deze fase is de patiënt zich niet meer bewust van plaats, tijd en persoon. Ook weet de patiënt niet meer wie bepaalde personen zijn. De patiënt wordt steeds moeilijker verstaanbaar, maar praat nog wel. In het begin beweegt de patiënt zich schuifelend voort, maar na verloop van tijd raakt deze aangewezen op een rolstoel. Telkens herhalende bewegingen en geluiden verraden iets van de behoefte en emoties. Vaak gaat het om de simpele behoeftes als over warmte en kou, rust, prettige prikkels, honger of pijn.

Ook gezichtsuitdrukkingen en lichaamshouding laten zien hoe de patiënt zich voelt. Het is aan de mensen in de omgeving om goed naar de patiënt te kijken en te achterhalen wat deze wel en niet wil. Zij moeten regelmatig contact met de patiënt leggen. De patiënt doet dit zelf niet meer. Het gebruik van de naam of bedachte naam werkt vaak goed. Ook wordt de patiënt geprikkeld door lieve woordjes, zachte aanraking, het proeven of ruiken van lekkere dingen, mooie of vrolijke muziek of iets in de handen om mee te prutsen. Zodra de patiënt zich ontspannen voelt, kan deze opeens heel helder zijn.

Verzonken-ik (zintuiglijke ervaring)

In deze laatste fase van dementie lukt het niet of moeizaam nog om contact te maken met de patiënt. Het lijkt alsof de patiënt niet meer op de wereld is. Toch is er soms nog wel contact mogelijk. De ogen van de patiënt zijn dan ontspannen. De patiënt toont geen emoties meer. Elk contact moet op liefhebbende toon en erop gericht zijn om een aangenaam gevoel bij de patiënt op te wekken.

Vormen

In totaal zijn er meer dan 50 vormen van dementie. Iedere vorm heeft andere oorzaken. Hieronder staan de meest voorkomende vormen uitgelegd.

Ziekte van Alzheimer

Zie Ziekte van Alzheimer voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

De ziekte van Alzheimer is de bekendste vorm van dementie. De ziekte begint sluipend (zonder dat het opvalt) en verloopt progressief (steeds een stapje verder). Vaak wordt Alzheimer pas opgemerkt als het ernstiger wordt. De symptomen ontstaan ergens tussen het 40e en 90e levensjaar. Na die leeftijd is de diagnose moeilijk te stellen, omdat de symptomen ook door andere dingen veroorzaakt kunnen worden. De patiënt knapt tussentijds niet op, ook niet tijdelijk. In de hersenen ontstaan namelijk afwijkingen die typisch voor de ziekte zijn. Vaak wordt dit pas na de dood (door een patholoog) opgemerkt. In het eindstadium ontstaat een enkele keer epilepsie. De spieren worden stijf. Het lopen lukt niet meer en de patiënt kan enkel nog in bed liggen. Hierdoor wordt de patiënt volledig afhankelijk van anderen. Er ontstaan problemen met slikken en het afbreken van giftige eiwitten.

Het is onduidelijk waardoor de ziekte van Alzheimer wordt veroorzaakt. Vaak spelen diabetes, een hoge bloeddruk en slagaderverkalking een rol. In heel uitzonderlijke gevallen erft de ziekte van Alzheimer over, vooral bij jonge patiënten.

Vasculaire dementie

Zie Vasculaire dementie voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Vasculaire dementie is het gevolg van slagaderverkalking, afsluiting van een bloedvat en hoge bloeddruk. Ook kan deze vorm ontstaan door hart- en vaatziekten die eerder een grote rol speelden, zoals een hartinfarct. Vasculaire dementie is te herkennen aan de vertraging van de motoriek, apathie (weinig emoties hebben) en het plaatselijk uitvallen van de hersenen. Toch kunnen er in de hersenen "eilandjes" blijven die juist goed functioneren. Bij deze vorm ontstaat vaak epilepsie.

Bij vasculaire dementie kan een patiënt soms een beetje opknappen, maar vervolgens weer snel achteruitgaan. Een MRI-scan laat zien hoe uitgebreid de hersenen aangetast zijn. Deze patiënten ontwikkelen vaak ook een depressie. Dat heet een vasculaire depressie. Ook treden bij deze patiënten vaker periodes op met een delier (een tijdelijke plotselinge verwardheid waarbij een patiënt heel snel hulp nodig heeft).

Frontaalkwabdementie

Bij deze vorm van dementie worden de voorhoofdkwabben en slaapkwabben van de hersenen afgebroken. De dementie vindt alleen plaats in deze twee delen en niet in andere delen. Frontaalkwabdementie staat bekend om de achteruitgang in sociale omgangsvormen en persoonlijkheid. Patiënten kunnen niet meer beoordelen wat er in een situatie wordt verwacht. Hierdoor gaat deze zich op een eigenaardige manier gedragen. Ook verwaarloost de patiënt zichzelf en kan het zijn/haar leven niet meer organiseren. De patiënt begint zich steeds meer als een kind te gedragen (infantiel gedrag). Ook wordt de patiënt impulsief en verliest initiatief.

De patiënt kan niet meer schaken tussen de ene en andere bezigheid. Hierdoor blijft hij/zij hangen in herhaling (perseveren). Zo kan hij de hele tijd achter één persoon aan blijven lopen. De patiënt gaat ook op het gebied van taal achteruit. Hij/zij begint anderen na te praten. Het geheugen van de patiënt gaat pas in een laat stadium achteruit. In het begin is de diagnose dementie dan ook vaak moeilijk te stellen. Vaak zijn de patiënten betrekkelijk jong. CT-scan en MRI-scan laten zien welke hersendelen aangetast zijn. De oorzaak is niet bekend. Bij een klein deel van de patiënten is de ziekte dominant erfelijk. Ook kan er ontremming plaatsvinden.

Lewy-body-dementie

Zie Lewy-body-dementie voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

De vorm heeft in het begin vooral aandachtsstoornissen en problemen in het verwerken van visuele prikkels. De symptomen, waaronder de vergeetachtigheid, kunnen aanvankelijk behoorlijk wisselen. Er ontstaan visuele hallucinaties, die soms heel echt en levendig zijn. Daar komen motorische stoornissen bij, zoals bewegingsarmoede en stramheid. Deze doen denken aan de ziekte van Parkinson. Antipsychotica tegen de hallucinaties hebben een averechts effect: angst, verwarring en onrust nemen toe. Onder de microscoop lijkt deze dementie op de ziekte van Parkinson.

Deze ziekte is vernoemd naar de afwijkingen de Lewy-lichaampjes. Dit zijn bepaalde cellen in de hersenen. Lewy-body-dementie begint in een later stadium erg te lijken op de ziekte van Alzheimer. De twee vormen zijn dan moeilijk van elkaar te onderscheiden.

Reversibele dementie

Zie Reversibele dementie voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Het woord "reversibel" betekent "omkeerbaar". Anders dan andere vormen is reversibele dementie wél (deels) te genezen. De vorm van dementie kan verschillende oorzaken hebben. Deze oorzaak zorgt ervoor dat de patiënt weinig onthoudt en de patiënt zichzelf verwaarloost. Er is niet echt sprake van een afbraak van de hersenen. Wanneer de oorzaak wordt opgelost, verdwijnt de dementie deels of volledig.

Bekende oorzaken zijn:

Overige vormen van dementie

Andere vormen van dementie komen sporadisch voor, zoals:

  • De ziekte van Huntington (ook wel chorea van Huntington genoemd): Dit is een progressieve hersenziekte, waarbij de basale kernen worden afgebroken. Deze kernen zijn gebieden in de hersenen die belangrijk zijn voor de motoriek (het aansturen van de spieren). De ziekte van Huntington is te herkennen aan onwillekeurige bij-bewegingen, stemmingsstoornissen en andere psychiatrische symptomen. De allereerste symptomen worden al zichtbaar op jongvolwassen leeftijd. De ziekteduur kan variëren van 5 tot 35 jaar. De aandoening is erfelijk.
  • De ziekte van Creutzfeldt-Jacob: Dit is erg zeldzame hersenziekte. De ziekte is bekend, omdat er een variant bestaat die overgedragen wordt door prionen. Een prion is een eiwit wat verkeerd gevouwen wordt.

Daarnaast kan dementie gepaard gaan met andere ziekten, aandoeningen of ander letsel (zoals een ongeluk of infectie). Zo kan dementie onderdeel zijn van de ziekte van Parkinson en Multiple Sclerose (MS). Deze gemengde vormen worden ook "dementiële syndromen" of niet-aangeboren hersenletsel (NAH) genoemd.

Hoe vaak komt dementie voor, welke kans loop je het te krijgen?

Een op de vijf mensen krijgt dementie. Bij vrouwen is de kans groter dan bij mannen. Dat komt vooral omdat vrouwen gemiddeld ouder worden dan mannen. Een op drie vrouwen krijgt te maken met dementie. Hoe ouder, hoe groter de kans dat iemand dementie krijgt. Boven de 90 jaar heeft 40 procent van de ouderen een vorm van dementie.

Nederland telt nu ongeveer 280.000 mensen met dementie en dat zal in de toekomst alleen maar meer worden door de vergrijzing (dat de mensen gemiddeld ouder worden en dat er meer ouderen komen). Andere factoren die een rol spelen zijn erfelijkheid en leefstijl, zoals roken, alcohol, ongezond eten, te weinig beweging.

Ook op jonge leeftijd kan dementie ontstaan. Naar schatting zijn er in Nederland 12.000 mensen met dementie die jonger zijn dan 65 jaar. Deze mensen zijn vaak nog werkzaam en hebben soms kinderen die nog thuis wonen. Het stellen van een diagnose op jonge leeftijd kan soms lang duren.

Onbegrepen gedrag

Onbegrepen gedrag is gedrag dat iemand met dementie vertoont met een reden. Bijvoorbeeld door overprikkeling. Om te begrijpen wat onbegrepen gedrag is, is het belangrijk dat je begrijpt dat je hersenen bestaan uit drie delen: je hebt een zoogdierenbrein, mensenbrein en een reptielenbrein.

Het mensenbrein bestaat uit de linker en rechter hersenenhelft. Het zorgt voor gedachtes en emoties en stuurt deze aan. Bij mensen met dementie gaan deze gedeeltes het eerst kapot. Dat zorgt ervoor dat mensen met dementie ontremd gedrag kunnen vertonen. Bijvoorbeeld: ze slaan voordat ze bedenken of dat wel verstandig is.

Het zoogdierenbrein zit onder het mensenbrein en zorgt voor emoties en sociaal gedrag. Het geeft aan ervaringen waarde. Zorgt dat je gevoelens hebt. Bij mensen met dementie blijven herinneringen van vroeger en angsten het langst bestaan. Dit kan soms ook zorgen voor onbegrepen gedrag.

Het reptielenbrein is je hersenstam. Het zorgt ervoor dat je er niet over na hoeft te denken dat je moet ademhalen, dat je hart blijft kloppen en dat je temperatuur op peil blijft. Daarnaast schat het continu in of je in gevaar bent. Als dat zo is, "drukt het op de knop" van "wat te doen bij gevaar". Dan ga je of vechten, of vluchten, of bevriezen. Wat je gaat doen hangt van je opvoeding en gevoel af. Mensen met dementie begrijpen de wereld minder goed. Daardoor wordt er zonder goede reden een knop ingedrukt. En dat zorgt voor onbegrepen gedrag.

Depressie en dementie

Het gevoel dat je de grip op je leven kwijt raakt door dementie en het feit dat je in een verpleeghuis moet wonen zijn al reden genoeg om depressieve gevoelens te ontwikkelen. De ziekte dementie doet daar nog een schepje bovenop. Door beschadigingen aan de hersenen van iemand met Dementie verminderen de vermogens die mensen normaal gesproken beschermen tegen somberheid. Daarnaast zorgt de dementie ervoor dat mensen dingen die normaal voor haar of hem zijn niet meer kunnen. Hierdoor kunnen mensen erg gefrustreerd raken en somber worden. Somberheid, depressiviteit en gerelateerde klachten zoals lusteloosheid komen bij alle vormen van dementie voor , in alle fases . Bij Frontotemporale dementie is somberheid, lusteloosheid of onverschilligheid zelfs kenmerkend voor de ziekte. Mensen met deze vorm van dementie tonen vaak weinig emoties en hebben vaak een lege gezichtsuitdrukking . Het is moeilijk om er bij hun er achter te komen hoe ze zich voelen. Depressiviteit komt vaak voor bij mensen met dementie bij de ziekte van Parkinson. Voor Lewy-body-dementie is depressiviteit zelfs een symptoom waarop de diagnose wordt gesteld

Behandeling en omgang

Er bestaan nog geen geneesmiddelen tegen dementie. Wel is er medicatie die het proces vertraagt.

Verzorgers en familieleden moeten vaak leren hoe ze omgaan met een dementerende persoon. Dit kan erg lastig zijn, aangezien dementerenden zelf erg lastig kunnen zijn en het veel energie kost. Het is zowel vermoeiend voor de dementerende als de verzorger. Daarom moeten er regelmatig rustmomenten worden gepland. Mensen met dementie krijgen veel prikkels binnen en het kost hun moeite deze te verwerken. Het is belangrijk om de zintuigen van dementerenden te stimuleren, door hun bijvoorbeeld dingen te laten voelen en ruiken. Ook helpt het om foto's te laten zien in plaats van erover te spreken. Dementerenden hebben verder behoefte aan duidelijkheid en structuur. Hiervoor moet er duidelijk met diegene gepraat worden en is er een duidelijke dagindeling nodig. Gesprekken dienen kort en simpel gehouden te worden. Mensen met dementie herhalen vaak dingen van vroeger. Het is belangrijk om naar hun verhalen te luisteren en weinig te vragen, ook heb je het verhaal al vaak gehoord.

Er zijn ook dingen die je beter niet kunt doen, zoals corrigeren, hard praten, veel vragen stellen en doen alsof je vrolijk bent. Ook kun je beter niet te veel doen, iemand met weinig respect behandelen (zoals uitlachen of vervelende grappen maken).

In plaats daarvan is het belangrijk om te kijken wat iemand met dementie wél kan. Hierbij moet naar de fase gekeken worden. Mensen in een voorstadium kunnen bijvoorbeeld nog veel dingen zelfstandig doen, zoals versieringen maken, bloemschikken, kleinkinderen bezoeken, muziek luisteren, dagjes weggaan of de planten water geven. In latere stadia kan het voorkomen dat mensen weinig meer kunnen doen. Hierdoor hebben ze begeleiding nodig van een verzorger of familielid. Toch kunnen ze begeleid nog activiteiten doen, zoals samen een wandeling maken, een fotoboek bekijken of spelletjes doen.

  • Praat vooral over vroeger en heel vroeger, sluit aan bij hun tijd waar iemand zich bevindt in zijn geheugen.
  • Wat iemand beleefd met dementie is voor hun de waarheid probeer hem niet te corrigeren.
  • Bedenk hoe iemand met dementie zich voelt en geef vanuit dat gevoel antwoord.
  • Vraag niet te veel naar feitelijk gebeurtenissen. Naar wie vanmorgen op bezoek is geweest of wat ze gisteren hebben gegeten. Het is confronterend als daar steeds het antwoord niet op weet. Bovendien maak je iemand dan erg onzeker als je merkt dat je dingen niet meer kunt herinneren. Probeer te vermijden dat je ze confronterend met hun problemen.
  • Wanneer ze ze iets afspreken of plannen, weten straks niet meer . Dus als we vertellen dat we over half uur terug komen weet iemand met dementie dat niet meer . Dit kan leiden tot verwarring of boosheid als je met een verbaasde blik zegt dit heb ik al gezegd. Zeg liever niks dat je al keer bent geweest.

Bronnen & video's

Bronnen

Video's

Afkomstig van Wikikids , de interactieve Nederlandstalige Internet-encyclopedie voor en door kinderen. "https://wikikids.nl/index.php?title=Dementie&oldid=893430"