Heks

heks

Een heks is volgens het volksgeloof iemand, meestal een vrouw, van wie men denkt dat ze over toverkrachten beschikt. Als ze die gebruikt voor iets goeds is het een witte heks, en anders is het een zwarte heks. In sprookjes is het meestal een valse vrouw die anderen kwaad doet. In de oudheid, maar vooral vanaf de vroegmoderne tijd, werden mensen (vooral vrouwen) vervolgd op beschuldiging van hekserij. In onze tijd zijn er mensen die zichzelf heksen noemen, of wicca's.

Betekenis

Het woord "heks" betekende in de middeleeuwen boosaardige vrouw, tovenares. Veel vrouwen die aan het einde van de middeleeuwen van hekserij werden beticht waren echter gewoon genezers en vroedvrouwen. Zo'n "oude wijze vrouw" wist veel meer over de natuur dan andere mensen. Ze kende veel van kruiden, en zocht ze naar bessen of paddenstoelen. Als mensen ziek waren, gingen ze naar die dorpsgenezer. Die maakte dan een kruidendrankje of een zalfje.

Heksenvervolgingen

In de middeleeuwen waren de mensen heel bijgelovig. Ze dachten dat het de schuld van "een heks" was als er een ongeluk gebeurde. Vanaf 1450 vonden grote heksenvervolgingen plaats in Europa. Die duurden tot in de 18e eeuw. Heksen werden vroeger ook in onze streken vervolgd, en kwamen op de brandstapel terecht. De verdachten waren meestal vrouwen, maar er waren ook mannen bij, en zelfs kinderen, van wie gezegd werd dat ze "heksen" waren. Weet je door wie ze vervolgd werden? Door de Katholieke Kerk. En weet je waarom ze vervolgd werden? Omdat ze zogezegd bevriend waren met de duivel. Dat was natuurlijk niet waar. Maar de mensen geloofden het. En ze gingen op zoek naar allerlei manieren om een heks te herkennen. En er gingen "heksenjagers" op pad om heksen te zoeken en voor het gerecht te brengen.

Veroordeling

Er zijn duizenden vrouwen, mannen en kinderen verbrand, omdat ze dachten dat het heksen waren. De rechters bedachten allerlei proeven, om te bewijzen dat je een heks was. Zo werd er gebruikgemaakt van een heksenwaag, dat is een grote weegschaal. Men geloofde dat een heks op een bezem kon vliegen, dus dacht men dat een heks heel licht moest zijn. Als ze minder dan 50 kilo woog, was ze een heks! De rechters waren erg wreed. Een van die proeven was ook de brandstapel. Als je verbrandde was je geen heks, maar dan was je toch dood. Maar als je bleef leven was je een heks en dan werd je ook vermoord!

Er was ook een andere proef om te kijken of je een heks was. Namelijk een steen aan je nek hangen en in het water gooien. Als je bleef leven was je een heks en werd je vermoord, zo niet was je gewoon dood.

Heksen in films en boeken

In boeken en films zijn heksen veel te zien. Zo worden ze gebruikt in sprookjes, fantasieverhalen en kinderboeken. Binnen de sprookjeswereld is het beeld van de heks een oude, lelijke vrouw. Deze heks maakt giftige drankjes, waarmee ze iemand kwaad doet. Ook in fantasieverhalen komt dit terug. In moderne boeken verandert het beeld van heksen. Zo schreef Roald Dahl over heksen die er juist als gewone mensen uitzagen. Deze heksen kon je alleen op een speciale manier herkennen. Ook zijn er tegenwoordig veel boeken waarin kinderen een heks zijn. Dit gaat dan vaak om goede heksen. Binnen de filmwereld zijn beide kanten van een heks terug te vinden. In sprookjesfilms zijn er veel traditionele heksen te zien. Daartegenover staan films en televisieseries, waar heksen gewone mensen zijn.

Heksen vroeger en nu

In de late middeleeuwen en tijdens de renaissance ontstond het beeld van de heks als handlanger van de duivel. In boeken zoals 'De Heksenhamer' werd beschreven hoe je een heks kon herkennen. Aan de hand van die kenmerken werden mannen en vrouwen opgepakt en vervolgd. Van 1450 tot 1725 zijn er heksen vervolgd. In de zogeheten Heksenwaag werden van hekserij verdachte personen gewogen. Als je te licht bevonden werd, werd je ter dood veroordeeld. De heksenwaag in Oudewater zou de enige waag zijn, waar eerlijk werd gewogen en er niet gesjoemeld werd met gewichten. Daar is dan ook nooit iemand te licht bevonden en kregen deze van hekserij verdachte personen een officieel certificaat waarmee ze vrijuit gingen.

Tegenwoordig worden heksen gebruikt voor veel films en boeken. Hierin is opvallend dat het beeld van de heks langzamerhand is uitvergroot en aangepast. Zo worden heksen in sommige boeken en films erg overdreven neergezet met een kromme neus en puntmuts op. Daartegenover staan de films en boeken waarin heksen gewone mensen zijn.

Een van de bekendste vormen van moderne hekserij noemt men wicca. Die ontstond echter pas in de 20e eeuw en heeft veel met natuurverering te maken. Het is een religie die in de eerste plaats de natuur aanbidt.

Zie ook

• Wicca en heksen

Externe link

• Hardnekkige misverstanden over wicca en de nieuwe hekserij
• Museum de Heksenwaag in Oudewater