Glorious Revolution

Stadhouder Willem III komt aan land bij het Engelse Torbay om de Engelse kroon te claimen.

De Glorious Revolution, in het Nederlands ook de Roemrijke Omwenteling of de Glorieuze Overtocht genoemd, is de naam die wordt gegeven aan de machtsovername van de Nederlandse stadhouder Willem III en zijn vrouw, de Engelse koningin Mary II in Engeland, Schotland en Ierland. De Glorious Revolution speelde een belangrijke rol bij de eenwording van Groot-Brittannië en het ontstaan van het Verenigd Koninkrijk. De revolutie vond plaats tussen 1688 en 1689.

De revolutie maakte een einde aan het bestuur van de katholieke koning Jacobus II, die door een groot deel van de bevolking gehaat werd. Willem III en Mary II waren beide protestants en regeerden na de Glorious Revolution als koningspaar. Door de Glorious Revolution kwam er een einde aan de vervolging van protestanten in Engeland, Schotland en Ierland en de zeeoorlogen tussen Nederland en Engeland.

Voorgeschiedenis

Jacobus II, koning van Engeland en Schotland

Politieke situatie op de Britse Eilanden

Gedurende de Glorious Revolution bestond het Verenigd Koninkrijk nog niet, deze werd pas ruim 120 jaar later gesticht. De Britse Eilanden bestonden toentertijd uit drie aparte koninkrijken, namelijk Engeland (inclusief Wales), Schotland en Ierland (inclusief Noord-Ierland). Alle drie de koninkrijken waren verbonden in een personele unie, oftewel ze hadden één vorst. Na de dood van de Engelse koningin Elizabeth I werd namelijk de koning van Schotland ook de koning van Engeland. Ierland werd in die tijd al door de Engelse vorst bestuurd. Ondanks het feit dat Engeland en Schotland koninkrijken verbonden nu verbonden onder één vorst, betekende het niet dat het meteen ook één land werd. De twee bleven aparte landen met eigen parlementen, wetten, regels en overheden. Enkel de koning werd gedeeld.

Religieuze situatie

Er was alleen één probleem hiermee; het geloof. Ierland en Schotland waren beide katholiek, terwijl Engeland de Anglicaanse Kerk volgde. Deze kerk was ontstaan nadat de Engelse koning Hendrik VIII niet van de paus mocht scheiden van zijn vrouw. Hij splitste de kerk van Engeland af en maakte zichzelf leider van de Engelse kerk. Aanvankelijk bleven alle katholieke tradities behouden, maar de Engelse koningin Elizabeth I voegde ook een hoop protestantse dingen toe, aangezien zij zelf protestants was. De bevolking van Engeland werd hierdoor ook steeds protestantser, ook vanwege de oorlog met het katholieke Spanje.

De koningen van Schotland waren echter grotendeels katholiek en vooral koning Jacobus II was streng katholiek. Hij was zelfs geen lid van de Angilicaanse Kerk, waar hij zelf het hoofd van was, maar van de katholieke kerk. Dit wakkerde het conflict tussen de katholieken en protestanten in het land alleen maar aan.

Regering Jacobus II

Koning Jacobus II had zowel politieke als religieuze problemen. Aanvankelijk had de koning steun van de conservatieve leden van het parlement. Hoewel zij protestants waren en Jacobus II katholiek was, speelde dat toen geen rol. De politici wisten dat Jacobus II twee protestantse dochters had en dus dat het land weer een protestantse koning zou krijgen. Jacobus II introduceerde een wet, die zorgde voor minder discriminatie onder buitenlanders in het rechtssysteem. De conservatieven waren hier voorstander van en de band met de koning werd losser. Jacobus II voerde een beleid van religieuze tolerantie en wilde zelfs het Ierse parlement in de toekomst meer bevoegdheden geven. Hiermee verwierf Jacobus veel steun in Ierland, ook omdat Ierland en de koning beide katholiek waren.

In 1686 diende Jacobus II een verzoek in bij de rechtbank om wetten van het parlement naast zich neer te kunnen leggen. Hij ontsloeg hiervoor de rechters en verving ze door zijn volgelingen. 11 van de 12 rechters oordeelden dan ook dat Jacobus II dit mocht doen. Vanaf hier begon Jacobus II zijn zin door te drukken. Hij verving de professoren op de universiteit van Oxford door katholieken. In 1687 maakte hij voorbereidingen voor een nieuw parlement met zo veel mogelijk van zijn aanhangers. Ook bracht hij een groot leger tot stand met in de hogere posities enkel katholieken. In 1688 kreeg Jacobus II dan ook een zoon, die katholiek opvoedde. Hoewel de protestantse Mary Stuart de troonopvolgster was, gingen mannen in die tijd voor vrouwen.

Verloop

Samenzwering

Mary Stuart was getrouwd met haar neef, stadhouder Willem III van Oranje. De stadhouder was tevens protestants. Hoewel Mary Stuart tweede in de lijn van troonopvolging was, wilden veel politici, edelen, geestelijken en mensen aan het hof dat Mary Stuart de nieuwe koningin werd, samen met Willem III. Willem III stond bekend als de voorvechter van het protestantisme in Europa en respecteerde bovendien het parlement. Hij was tegen het absolutisme, waarbij de koning alle macht naar zich toe trekt. Daarom werd er een samenzwering getroffen tussen aan de ene kant Willem III en Mary Stuart en aan de andere kant de Engelse protestanten. Het is onduidelijk of de Engelsen of de Nederlanders met het voorstel kwamen.

In 1687 stuurde Willem III een brief naar het Engelse volk, waarin hij de politiek van Jacobus II betreurde. Deze brief werd gezien als een claim van Willem III op de Engelse troon. Willem stelde dat hij vreesde, dat Jacobus II Engeland weer katholiek wilde maken en een geheime alliantie met Frankrijk zou kunnen aangaan. Frankrijk was toentertijd de aardsvijand van Engeland. Jacobus II had namelijk kort daarvoor verboden dat anti-Franse groepen de marine mochten toetreden. Willem vreesde zelfs dat de Engelse marine verzwakte, terwijl de Franse marine steeds sterker werd. Hierdoor zou de Engelse marine de Franse marine niet meer aankunnen. Om de Engelse marine te helpen was Nederlandse steun nodig.

Willem III en Mary II

Jacobus II trok de wetten die anti-Franse groepen in de marine verboden terug en stuurde een vertegenwoordiger naar Den Haag voor steun. Deze vertegenwoordiger, Willem Nassau-van Zuylestein, kreeg van Willem III ook brieven mee voor Engelse politici. Vervolgens communiceerden de politici en Willem III gewoon via de post, maar wel met gebruik van onzichtbare inkt. De Engelse regering onderschepte haast niets van de communicatie.

Invasie van Willem III

Engeland en Frankrijk sloten in 1688 een maritieme overeenkomst, terwijl Jacobus II Willem III had beloofd samen tegen Frankrijk te werken. Willem III stelde een invasieplan om Engeland in te vallen. Hij wilde dit in september 1688 doen, maar moest tot april in het volgende jaar wachten op de steun van de Engelse staatsmannen. Zonder deze steun wilde Willem III namelijk niet Engeland binnenvallen. Admiraal Edward Russell vertelde Willem III dat Engeland niet zijn hulp nodig had en het volk in opstand zou komen. Willem III vreesde een situatie als na de Engelse Burgeroorlog, waarin Oliver Cromwell een vijandige politiek tegenover de republiek voerde. De zes belangrijkste edelen en de belangrijkste bisschop van het land nodigde Willem III echter uit. Willem III startte vervolgens een propagandacampagne in Engeland met pamfletten.

Willem III sloot ondertussen een bondgenootschap met keizer Leopold I van het Heilige Roomse Rijk, nadat Willem III beloofde geen katholieken te vervolgen in Engeland. Willem had voor de invasie geld nodig van de stad Amsterdam. Amsterdam was pro-Frans, maar een prijzenoorlog met Frankrijk omtrent haring leidde ertoe dat Willem toch geld kreeg. Veel Nederlandse burgemeesters waren bang dat Frankrijk de kans zo ingrijpen om Nederland in te vallen. Als het Nederlandse leger immers in Engeland was, kon het Nederland moeilijk verdedigen. Nederland huurde daarom veel soldaten uit Duitsland in om de grensforten te bewaken. Willem kreeg voor zijn inval veel geld van diverse mensen, waaronder paus Innocentius XI. Deze laatste is erg vreemd, aangezien de paus en Frankrijk goede vrienden waren. Tevens, waarom de leider van de Katholieke Kerk een protestantse koning steunen? Nou, de Nederlanders zeiden niet dat het voor de inval was. Willem wist tevens de stedelijke bevolking en de edelen te overtuigen.

Op 29 september keurden de Staten van Holland Willems plan goed. De Staten vonden dat actie nodig was om een Engels-Franse alliantie te voorkomen. Een vloot van 53 oorlogsschepen werd naar Engeland gestuurd. Ondertussen had Frankrijk sancties aangekondigd tegen Nederland en was er opnieuw angst dat Engeland en Frankrijk de Republiek zouden aanvallen. Jacobus stuurde ondertussen een schrift langs voor godsdiensttolerantie, die in iedere kerk op zondag voorgelezen moest worden. Eén bisschop weigerde dit en werd in de Tower of London opgesloten.

De slag aan de Boyne

Op 11 november trokken Willem en Mary Stuart vanuit Hellevoetsluis naar Engeland. Jacobus had zich echter met een leger in Londen verzameld. Willem zei dat Jacobus voor zijn eigen veiligheid weg zou moeten gaan en eiste dat het leger zich terugtrok. Dit gebeurde ook echt. Mary en Willem werden koningin en koning van Engeland, Schotland en Ierland. Jacobus vluchtte naar Frankrijk. Mary en Willem deelden het koningschap, om het Hogerhuis van het Engelse parlement tegemoet te komen. Het Lagerhuis accepteerde Willem als gekozen koning, maar het Hogerhuis, dat uit edelen en bisschoppen bestond, wilde dit niet. Dus, er werd een middenweg gekozen.

Jacobus II vecht terug

De positie van Willem en Mary was zeer zwak. Jacobus had nog steun in Ierland, Schotland, maar ook in Engeland. Hierdoor bleef het Nederlandse leger ook lange tijd in Londen. Tijdens de Slag aan de Boyne in Ierland stonden Jacobus' en Willems legers tegenover elkaar. Jacobus kwam de troon terug veroveren en begon in Ierland, waar hij de meeste steun had. Willem won echter de slag, waarbij Jacobus voorgoed werd verdreven.

Een jaar later, in 1691, gaven de Ieren zich over. Willem kende de katholieken in Ierland grote vrijheden toe, maar deze werden niet gerespecteerd.

Gevolgen

De gevolgen van de Glorious Revolution waren voornamelijk in Engeland te bemerken. De Glorious Revolution zou namelijk leidden tot de Bill of Rights in 1689. Hierbij werd de macht van de koning ingeperkt en kreeg het parlement meer macht. Het ging om een restauratie van de oude rechten van het parlement, zoals in de Magna Carta stonden. De koning had nog wel wat rechten, pas in de 19e eeuw bij koningin Victoria had de koning(in) helemaal geen macht meer. Daarnaast zorgde de Glorious Revolution ook tot de eenwording van het Verenigd Koninkrijk. Schotland, Ierland en Engeland hadden nog steeds wel eigen rechten, wetten en parlementen, maar ook een gezamenlijke wetten en een gezamenlijk parlement.

Willem III werd de held van de protestanten in het land en ook de protestanten in Noord-Ierland. Ierland was grotendeels katholiek, maar in Noord-Ierland leeft een grote groep protestanten, waardoor Noord-Ierland altijd nog een onderdeel is van het Verenigd Koninkrijk. Tijdens de conflicten tussen katholieken en protestanten in Noord-Ierland werd Willem III ook gezien als de held van de protestanten, aangezien hij de katholieken versloeg in de Slag aan de Boyne. De protestanten hielden ieder jaar marsen (en nog steeds). Dit leidde tot veel woede bij de protestanten.

De Glorious Revolution vond plaats na het Rampjaar van 1672, waarbij de Nederlandse Republiek ernstig verzwakte. Na de Glorious Revolution had de Nederlandse Republiek (opnieuw) Engeland als bondgenoot. Dit was belangrijk tijdens de Negenjarige Oorlog en de Spaanse Successieoorlog. Na de laatste oorlog raakte Nederland wel verzwakt en werd qua welvaart ingehaald door Engeland en ook Frankrijk. Frankrijk en Engeland (vanaf 1713 het Verenigd Koninkrijk) werden elkaars grote rivalen tijdens de 18e eeuw.