Opiniepeiling

Een bekende Nederlandse opiniepeiler is Maurice de Hond.

Een opiniepeiling is een onderzoek. Hierbij onderzoekt de onderzoeker, de opiniepeiler, hoe mensen denken over een bepaalde vraag. Dus wat de mening van mensen over een vraag is. Peilingen voor verkiezingen zijn bijvoorbeeld ook opiniepeilingen.

Zetelpeiling

Een zetelpeiling is bekende vorm van een opiniepeiling. In een zetelpeiling wordt aan mensen gevraagd op welke politieke partij ze zouden stemmen als er nu verkiezingen waren. Vervolgens worden die gegevens op zo'n manier omgerekend dat ze wat kunnen zeggen over iedereen die in Nederland mag stemmen. Ook wordt eruit gehaald hoeveel zetels de politieke partijen zouden halen als er nu verkiezingen waren.

Er moeten dus veel stappen worden uitgevoerd om een goede opiniepeiling te maken. Aan het uitvoeren van zo'n zetelpeiling kleeft hierdoor dus ook een aantal problemen.

Betrouwbaarheid

Zo zijn mensen niet altijd eerlijk bij het beantwoorden van peilingen. Sommige mensen die uiteindelijk niet gaan stemmen vertellen in een vragenlijst dat ze wél gaan stemmen. Hiermee kampen vooral populistische partijen. Deze partijen hebben hierdoor 'te veel' zetels in een zetelpeiling. Dit gebeurde voor het laatst bij de Europese Parlementsverkiezingen 2024 in Nederland, waarbij de partij GroenLinks-PvdA tegen de peilingen in bóven de rechts-populistische Partij voor de Vrijheid (PVV) eindigde.

Omgekeerd komt het ook voor sommige mensen wel op populistische partijen stemmen, maar uit schaamte of schuldgevoel (of om een andere reden) dit niet eerlijk vertellen aan een opiniepeiler. Als ze in het stemhokje eenmaal het gordijn hebben dichtgedaan, stemmen ze dan wél op een populistische partij. De Nederlandse politicus Geert Wilders (PVV) noemde dit zelf eens de 'gordijnbonus'. Het gevolg is dan dat populistische partijen 'te weinig' zetels hebben in een peiling.

Over deze zogenaamde gordijnbonus werd veel gesproken bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2006 en de Tweede Kamerverkiezingen van 2010. De opmars van de PVV, dus de grote groei in zetels van de PVV, werd bij deze verkiezingen door de opiniepeilers onderschat.

Streekproef

Een ander probleem bij het uitvoeren van zetelpeilingen is dat het onmogelijk is om iedereen in Nederland dezelfde vragenlijst in te laten vullen. Het oplossen van dit probleem bestaat uit meerdere stappen.

Opiniepeilers nemen eerst een steekproef: ze vragen aan een groep mensen (minstens rond de vierhonderd, maar vaker rond de duizend of meer dan duizend) om de vragenlijst in te vullen. Het is namelijk niet nodig om letterlijk iedereen in een land te ondervragen. Er is een beperkt aantal partijen en dus ook een beperkt aantal meningen of stemkeuzes. Bij voorkeur wordt zo'n steekproef willekeurig genomen, dus dat er zonder voorkeur mensen worden uitgekozen. Hiermee wordt voorkomen dat politieke enthousiastelingen, dus mensen die de politiek heel leuk of interessant vinden, bovenmatig veel hun mening laten weten.

Als de steekproef eenmaal genomen is, rest er wel nog een ander probleem. Voor een goed resultaat helpt het als de mensen die zo'n opiniepeiling beantwoorden, lijken op heel Nederland (dus een goede afspiegeling zijn van de samenleving). Opiniepeilers vragen daarom ook naar het geslacht, de leeftijd, de migratieachtergrond (of juist de [[persoon met een Nederlandse achtergrond|Nederlandse achtergrond), het opleidingsniveau enzovoort. Deze informatie wordt vervolgens vergeleken met de informatie die het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) heeft over heel Nederland. Als er dan bijvoorbeeld te veel mannen op de vragenlijst hebben gereageerd (wat doorgaans het geval is), kan de opiniepeiler ervoor kiezen om de antwoorden van de vrouwen zwaarder te laten wegen.

Op deze manier bouwt de opiniepeiler dan een soort 'minisamenleving'. Dit zorgt voor een goed resultaat dat iets kan zeggen over álle Nederlands. De slotpeiling (dus de laatste peiling die vaak vlak voor het sluiten van de stembussen wordt afgenomen) mag dan per partij maximaal twee of drie zetels afwijken van de echte uitslag. Als een peiling grotere fouten heeft gemaakt, is er iets misgegaan.

Aangezien het (zoals hierboven beschreven) heel veel moeite kost om een peiling helemaal goed te krijgen, geldt voor elke peiling eigenlijk wel dat minstens één partij meer dan drie zetels te hoog of te laag wordt gepeild.

In Nederland en België

Nederland

In Nederland zijn er drie grote peilbureaus: Peil.nl van Maurice de Hond, Ipsos-I&O van Peter Kanne en Verian. Dat laatste peilbureau voert peilingen uit voor het televisieprogramma EenVandaag.

Peil.nl werkt niet met een helemaal willekeurige steekproef, omdat mensen zichzelf kunnen aanmelden. Opiniepeiler De Hond zorgt er echter wel voor dat niet steeds dezelfde mensen zijn vragenlijsten beantwoorden. Peil.nl is het enige peilbureau dat de peilingen volledig via het internet uitvoert. Hoewel de meetmethode van De Hond geheim is, liggen zijn peilingen vaak dicht bij de echte uitslag. Hierdoor geldt Peil.nl in Nederland als een belangrijk peilbureau. De Hond heeft in het verleden veel peilingen voor de VARA uitgevoerd en doet dit tegenwoordig voor WNL.

Ipsos-I&O werkt met een helemaal willekeurige steekproef. Eens in de zoveel tijd 'vernieuwt' het bureau zijn panel (dus de groep mensen die hun vragen beantwoordt) door aan willekeurige adressen brieven te versturen met daarin een uitnodiging om mee te doen aan het panel. Peter Kanne schuift regelmatig aan bij BNNVARA-praatprogramma's.

Voor Verian geldt dat ze een eigen panel hebben (dat lijkt op dat van Ipsos-I&O), maar naast hun eigen panel ook het volledig online EenVandaag-opiniepanel gebruiken. Televisiekijkers van dat programma kunnen zich zelf aanmelden om aan het panel mee te doen.

België

In België zijn de twee grote peilbureaus Ipsos en Kantar. Deze peilbureaus lijken erg op Ipsos-I&O in Nederland.

Ipsos voert veel peilingen uit voor de televisiezenders van VTM (Nederlandstalig) en RTL Belgium (Franstalig), en dagbladen Het Laatste Nieuws (Nederlandstalig) en Le Soir (Franstalig). Kantar doet dit veel voor de publieke omroep RTBF, de krant La Libre Belgique, het tijdschrift Le Vif/L'Express (alle Franstalig) en het tijdschrift Knack (Nederlandstalig).

Naast Ipsos en Kantar voeren Cluster17, iVox en ESOMAR soms ook peilingen uit. Cluster17 doet dit voor de RTL Group, en iVox voor tabloid Het Nieuwsblad en een aantal regionale kranten.