Oude Hollandse Waterlinie

Stadhouder Willem III aan de Oude Hollandse Waterlinie; schoolplaat uit de vroege 20ste eeuw.

De (Oude) Hollandse Waterlinie was een militaire verdedigingslinie van de provincie Holland die bestond tussen tussen 1672 en 1815. Deze verdedigingslinie was een combinatie van versterkte steden (vestingen) en onder water gezette polders (inundaties) en vormde zo een barrière langs de provinciale oost- en zuidgrens van wat nu Noord- en Zuid-Holland is. De Oude Hollandse Waterlinie werd bedacht door de Staten van Holland en West-Friesland in april en mei van 1672 en is al een maand later ingezet.

De Oude Hollandse Waterlinie verbond aanvankelijk de Hollandse vestingen Muiden, Schoonhoven, Gorinchem, Woudrichem en Heusden. Later zijn de vestingen Naarden, Woerden en Oudewater opgenomen in de verdedigingslinie. Weesp en Nieuwpoort waren vanaf het begin onderdeel van de linie, maar werden pas later vestingsteden. Tussen de steden werden op militair strategische plaatsen forten gebouwd of bestaande versterkingen verbeterd, zoals Fort bij Uitermeer, Fort Wierickerschans en Fort Loevestein.

De Oude Hollandse Waterlinie was een succes tijdens de Hollandse Oorlog in 1672-1673 wat ook bekend staat als het rampjaar en tijdens de Eerste Coalitieoorlog in 1794-1795.

Het jaar 1815 is het moment waarop de provinciale Oude Hollandse Waterlinie werd vervangen door de nationale Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het belangrijkste verschil tussen de twee linies was dat ook de stad Utrecht vanaf dan deel uitmaakte van de nieuwe verdedigingslinie.

De Oude Hollandse Waterlinie is sinds 2012 een van de erfgoedlijnen van de provincie Zuid-Holland. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd duidelijk dat de Hollandse Waterlinie eigenlijk geen nut meer had.

Functie

De onder water gezette polders (inundatie) waren ontoegankelijk omdat de sloten onzichtbaar werden en het grasland veranderde in modder. Hierdoor konden legers tegengehouden worden. In principe stond er te weinig water op het land om het met platte schuiten te bevaren, maar dat lukte soms wel en was dus lastig te reguleren. Het idee werd in 1589 al eens op kleine schaal uitgeprobeerd.

Kaart van de Oude Hollandse Waterlinie

Het eerste doel in 1672 was het voorkomen van een bezetting van Holland door het Franse leger. Het tweede doel was het beschermen van Holland tijdens de oorlog, waardoor vanachter de waterlinie een tegenaanval voorbereid kon worden om de overige provincies te bevrijden. In overleg van stadsbesturen, waterschappen, en militairen heeft men de plannen rondgekregen en kunnen uitvoeren. Dijken moesten hievoor worden afgegraven of worden doorstoken en men moest uitzoeken welke sluizen voor het onder water zetten gebruikt moesten worden. Natuurlijk had men het land liever droog gehouden, dus dat gaf de nodige strubelingen bij de besturen. Ook de lokale bewoners kwamen regelmatig in verzet. Dat verzet werd door militairen gebroken. Ook werden bewoners gedwongen om mee te werken aan het versterken van kades, het afgraven van dijken en het aanleggen van verdedigingswerken. Soms was er ook sprake van sabotage, dit tot frustratie van de legerleiding, veldmaarschalk Wirtz. Het verzet nam af toen prins Willem III dreigde om saboteurs te laten executeren.

Je zou kunnen zeggen dat wat we nu het Groene Hart noemen voor een groot deel onder water kwam te staan.

Hoewel gevechten meestal niet in de winter plaats vonden (vanwege de voedselbevoorading van de troepen), is er in de winter van 1672/1673 op verschillende manieren geprobeerd het bevriezen van de waterlinie te voorkomen. Dat had echter weinig succes. Gelukkig voor de Hollanders was het een zachte winter met relatief weinig vorst. Een Franse poging om de waterlinie over te steken mislukte daardoor grotendeels.

Na een aantal nederlagen in de oorlog, waaronder het beleg van Naarden, vertrokken de Fransen op 23 november 1673 uit Utrecht en Gelderland. Op 14 december besloten de Staten van Holland om de waterlinie weer droog te laten malen met de aanwezige wind-watermolens. Dat viel niet altijd mee, vanwege achterstallig onderhoud en door oorlogshandelingen.

Eerste Coalitieoorlog

De Oude Hollandse waterlinie werd opnieuw in werking gesteld in 1794 tijdens de Eerste Coalitieoorlog (1792-1797). Deze keer zat de winter wel tegen met vorst, zodat men troepen over het ijs kon verplaatsen.