Vervreemdingseffect

Het vervreemdingseffect of ostranenie is het effect binnen de literatuur en het theater, waarbij wat gebruikelijk is wordt doorbroken. De lezer of de toeschouwer wordt hierdoor wakker geschud. Hij wordt als het ware vervreemd met het werk. Het vervreemdingseffect was geliefd in het modernisme. Veel modernistische kunststromingen, zoals het dadaïsme en het kubisme, gebruikten dit effect. Het effect komt ook voor in oudere werken, maar vaak in mindere mate. In het episch theater van Bertolt Brecht was het vervreemdingseffect erg populair; Brecht werd hier ook bekend om.

Het vervreemdingseffect kan op verschillende manieren bereikt worden. Voorbeelden zijn:

• Het rechtstreeks tot de lezer/toeschouwer wenden: Een personage spreekt de lezer of toeschouwer rechtstreeks aan. Zij zeggen wat ze van een situatie vinden of stellen hun vragen over een situatie.
• Vertraging en versnelling: De tijd binnen een boek of toneelstuk wordt afgeremd of juist versneld. Soms kunnen er ook plotse tijdsveranderingen plaatsvinden.
• De raamvertelling: een verhaal binnen een verhaal.
• Een personage of de schrijver zelf onderbreekt een boek of toneelstuk. In Max Havelaar van Multatuli doet de schrijver dit, wanneer hij zelf de pen pakt en het verhaal gaat vertellen.