Kleur
Kleur is iets wat we kunnen zien, mits er licht is. Zonlicht ziet eruit als wit licht, maar het heeft alle kleuren van de regenboog in zich. Datzelfde geldt ook voor kunstmatig (wit) licht zoals een studio- of theaterspot.
Kleur als wetenschap
Isaac Newton, een hele bekende wetenschapper, heeft ooit een gaatje in een luik voor zijn raam gemaakt zodat daar een bundel licht doorheen kwam die op een witte muur scheen.. Hij plaatste in de lichtbundel een glazen prisma (een driehoek gemaakt van massief glas) en toen zag hij dat het witte licht op de muur niet meer wit was, maar bestond uit de kleuren rood, oranje, geel, groen, blauw, indigo en violet. Dit wordt het breken van het licht genoemd. De ene kleur wordt sterker gebogen dan de andere, daarom zie je ze nu allemaal apart, net als bij een regenboog. Al het licht om ons heen dat wij kunnen zien bestaat uit deze kleuren. Newton noemde dit het kleuren spectrum. Spectrum betekent in het Latijn 'geestes verschijning'.
Hij ontdekte ook dat als het dit spectrum weer door een prisma liet gaan de kleur op de muur weer wit werd. Precies het omgekeerde dus. Je kunt het zelf uitproberen met een regendruppel, die werkt namelijk hetzelfde als het prisma dat Newton gebruikte. De druppel breekt de straal wit licht, waardoor je de verschillende kleuren kunt waarnemen. Als je een zaklamp door een druppel op de muur schijnt zie je ook het kleuren spectrum met aan het uiteinde rood en aan het andere uiteinde violet. De volgorde van de regenboog is altijd hetzelfde omdat de verschillende kleuren altijd op dezelfde manier gebroken worden. Rood wordt het minst sterk gebroken en violet het sterkst. Hetzelfde kleurenspectrum is later verwerkt in de kleurencirkel. Een hulpmiddel voor kunstschilders, bloemschikkers en anderen die met kleuren werken.
Donker en licht
Zwart en wit, met daar tussen in grijs, zijn eigenlijk geen echte kleuren. Als je ze als verf bekijkt kun je er de andere kleuren mee donkerder of juist lichter maken. Dit helpt ook mee aan onze stemming en beleving van de hoofdkleuren en de nuances die je krijgt door menging met wit of zwart (licht of donker). Als mens of gemeenschap hebben we aan kleur, de intensiteit, helderheid, donker-licht zekere betekenissen gegeven. Donkere kleuren worden vaak als somber gezien (denk aan de donkere dagen voor kerst en een grijze regendag of een begrafenis). Terwijl wit en lichte kleuren vaak als hoopvol, onschuldig en blij worden gezien (denk aan de lente en de zomer of een trouwdag). Grijs staat vaak voor wetenschap. Omdat grijs tussen wit en zwart en de hoofdkleuren in zit zou je het een "neutrale kleur" kunnen noemen, hoewel dat een beetje rare term is. Wetenschappers worden geacht neutraal te zijn en hun onderzoeken objectief te doen.
De infrarode (warmte) en ultraviolette (blacklight) straling vallen net buiten ons zichtbare kleurenspectrum. Sommige insecten (zoals de honingbij) kunnen ultraviolet wel waarnemen. Er zijn ook dieren die weer goed infrarood kunnen waarnemen, zoals de ratelslang en de boomadder. Slangen hebben dit licht nodig om prooien te zien die zich in het donker schuil houden, waarbij de lichaamswarmte van de prooi namelijk infrarode straling afgeeft. Nachtkijkers die ze in het leger hebben, werken op dezelfde manier.
Als het regent of als het heel vochtig weer is en de zon schijnt dan kun je een regenboog zien. Al die druppels in de lucht breken het zonlicht waardoor alle kleuren als een regenboog zichtbaar worden, vergelijkbaar dus met het prisma van Newton.
kleuren mengen
.jpg)
Kleuren mengen kan op twee manieren:
CMYK
Als je de primaire kleuren verf of inkt (kleurstoffen) mengt krijg je zwart. Dit heet de subtractieve kleurmenging. Of je werkelijk zwart krijgt hangt van de kwaliteit van de inkt of de verf af. Meestal kom je op donkerbruin uit. Bij verf of inkt zijn de primaire kleuren magenta (paars rood), cyaan (licht blauw) en geel. Dat zijn ook precies de kleuren die een kleurenprinter gebruikt, plus zwart. Als je magenta en geel mengt krijg je oranje, cyaan met geel wordt groen en magenta met cyaan wordt paars. Bekijk je drukwerk van heel dicht bij met een loep, dan zul je stipjes in de primaire kleuren zien, met daarbij zwarte stipjes die de omringende kleuren donkerder doet lijken.
RGB
De kleuren die je ziet op een tv, beeldscherm of smartphone zijn net even anders opgebouwd. Eigenlijk zijn de pixels gekleurde lichten waarbij de primaire kleuren rood, groen en blauw zijn. Als je rood licht met blauw licht mengt krijg je paars licht. Dit wordt de additieve kleurmenging genoemd. Ook nu kun je met deze basiskleuren alle andere kleuren maken. Als je alle kleuren mengt dat krijg je geen zwart, maar juist wit. Net zoals bij het zonlicht zoals hierboven beschreven. Bekijk je een groot scherm waar je met een groot publiek naar kijkt in bijvoorbeeld een stadion van dichtbij, dan zie je rode, groene en blauwe lichtjes.
Als je om je heen kijkt zie je een enorme hoeveelheid verschillende kleuren. Veel meer dan in het spectrum. Kleuren kun je met elkaar mengen om andere kleuren te maken. Je kunt dus met verf of inkt mengen, maar ook met verschillende kleuren licht zoals in een theater of TV-studio. Schijn je met geel licht op een rode bal, dan zal deze bijna zwart lijken. Vandaar dat je een nieuw kledingstuk het beste even buiten in het daglicht kunt bekijken, omdat de lampen in de winkel een verkleuring kunnen geven.
Maar hoe kan het nou dat je kleuren kunt zien? Je hebt vast wel eens in een (bijna) donkere kamer gezeten en gemerkt dat je dan bijna geen kleur meer ziet. Alles lijkt dan grijs. Om iets goed te kunnen zien heb je licht nodig. De kleur van bijvoorbeeld een rode bal kun je zien omdat het licht erop schijnt. Alle kleuren behalve rood worden door de bal opgenomen (geabsorbeerd). Alleen de kleur van de bal wordt weerkaatst en zo kun je zien welke kleur het heeft. Dit heeft ook met de lichtcellen in je oog te maken, die in het netvlies zitten. Daar zijn er twee soorten van:
- De kegeltjes die kleur kunnen waarnemen
- De staafjes die donker en licht kunnen waarnemen
Veranderende kleuren
Het lastige van kleuren is dat het dus verschil maakt of de kleur van een lichtbron komt (zoals een beeldscherm of een theaterlamp) of dat het bijvoorbeeld is afgedrukt op papier. Ook maakt het verschil of dat het gekleurde voorwerp mat of glimmend is. En om het nog lastiger te maken, wordt een kleur ook beïnvloed door een naastliggende kleur of dat het voorwerp zich in het zonlicht, kunstlicht of in de schaduw bevindt.
Bij het maken van schilderijen maakt het veel uit welke lak of vernis je gebruikt om de schildering te beschermen. Een matte lak of een glimmende. En als de lak na verloop van tijd door stof od tabaksrook en zo gaat verkleuren, dan veranderen ook de gebruikte verfkleuren. Vandaar dat gerestaureerde en schoongemaakte schilderijen er weer veel frisser en helderder eruitzien. Ook is het zo dat voorwerpen op een foto op papier een net andere kleurbeleving geven dan in het echt. Bekijk je diezelfde foto digitaal via een beeldscherm, dan is het weer iets anders. Ook neemt niet iedereen de kleuren op dezelfde manier waar. Een kleur als turquoise wordt door de een waargenomen als groen en door de ander als blauw. Ook indigo is zo'n kleur; is het nou blauw of violet?
Geschiedenis van kleuren
Thomas Young, arts en natuurkundige, heeft in 1805 het patroon van licht laten zien met behulp van zonlicht. Hij deed dit door eerst een enkele spleet (soort lens) te gebruiken zodat er een enkele lichtbron ontstond. Daarna plaatste hij daarvoor een dubbele spleet zodat er twee gelijke lichtbronnen ontstonden. Zo ontstond er een patroon. Hierdoor kwam hij erachter dat je alle kleuren kon maken met drie kleuren licht (rood, blauw en geel). Als die lichtbundels wit licht maken, hebben we de drie primaire kleuren: rood, blauw en groen. Je kan met het witte licht weer 6 verschillende kleuren maken door het witte licht op een bepaalde manier op het prisma te laten vallen. Een prisma is een soort bijzondere lens en door de driehoekige vorm van een prisma worden de lichtstralen zo sterk gebroken dat het witte licht uiteenvalt in verschillende kleuren. uit het prisma komen de kleuren van de regenboog: rood, oranje, geel, groen, indigo en violet.
Vele kleuren
Wanneer je in een bouwmarkt of verfwinkel een kleur zoekt, dan tref je daar een wand vol kleuren aan waaruit je kunt kiezen. Naast de vaste kleuren van de verschillende merken, kunnen ze deze ook voor je mengen. Fabrikanten geven ze ook allerlei namen. Kleuren hebben vaak ook een betekenis. Denk aan rood voor gevaar of voor de liefde. Kijk bij Categorie:Kleur welke kleuren er in Wikikids beschreven staan.
Spreekwoorden met kleuren
- Een blauwe maandag : ooit eens een keer
- Zwart werken : werken zonder belastingen te betalen
- Hij liegt dat hij zwart ziet : een grote leugenaar zijn
- Iets zwart op wit willen zien : iets afspreken op papier om problemen te voorkomen
- De prins op het witte paard : de man van je dromen
- Een wit voetje halen : in de gunst proberen komen
- Groene vingers hebben : erg veel van tuinieren houden
- Iets bruin bakken : liegen
- Groen zien : Jaloers zijn
- Zeven kleuren stront schijten: doodsbang zijn
- Zo rood als een kreeft: als iemand te lang in de zon heeft gelegen
Bronnen en links
Alle kleuren met HEX kleurcode: Encycolorpedia
Bibliografie - Berger, U. (2004). Hoe werkt dat? - licht, spannende proefjes met licht en kleur. Averbode: Altiora.
- Dijkstra, H. (2012). interferentie van licht. Opgehaald van natuurkunde: http://www.natuurkunde.nl/artikelen/565/interferentie-van-licht
- Kersbergen, C. &. (2011). NatuurOnderwijs Inzichtelijk. Bussum: Coutinho.
- Ouwerkerk, R. (2016). kleur-waarnemen. Opgehaald van natuurkunde: http://www.natuurkunde.nl/opdrachten/1771/kleur-waarnemen
- proefjes.nl. (2004). proefje 047. Opgehaald van proefjes: http://www.proefjes.nl/proefje/047
- techna. (2016). licht en kleur. Opgehaald van techna: http://www.techna.nl/Licht/Kleur/kleur.htm
- tule.slo. (2010). oriëntatie op jezelf en de wereld. Opgehaald van tule.slo: tule.slo.nl/oriëntatie-op-jezelf-en-de-wereld
| Kleur | |||
|---|---|---|---|
Bruin- Rood - Oranje - Geel - Groen - Cyaan - Blauw - Indigo - Violet - Magenta - Wit - Grijs - Zwart |
|||