Kalimba
De Kalimba of Mbira, vingerpiano, duimpiano of kilembe is een van oorsprong traditioneel muziekinstrument van het Shona volk uit Zimbabwe. Ze bestaan uit een houten plank (vaak voorzien van een klankkastje) met daaraan bevestigde verspringende metalen tanden. Je bespeelt het instrument door het in de handen te houden en de tanden te plukken met de duimen (minimaal), met de rechter wijsvinger (de meeste mbira) en soms met de linker wijsvinger. Men rekent het instrument tot de lamellofonen (dunne trilplaten of tongen), een onderdeel van de geplukte idiofoonfamilie van muziekinstrumenten. In Oost- en Zuidelijk Afrika zijn er vele soorten kalimba's, vaak begeleid door de hosho, een slaginstrument dat is gemaakt van een kalebas en lijkt op een sambabal. De kalimba is vaak een belangrijk instrument dat wordt gespeeld bij religieuze ceremonies, bruiloften en andere sociale bijeenkomsten. De "kunst van het maken en bespelen van Kalimba / Mbira, het traditionele muziekinstrument met de vinger plukken in Malawi en Zimbabwe werd in 2020 toegevoegd aan de UNESCO Representatieve Lijst van het immaterieel cultureel erfgoed van de mensheid.
Een moderne vorm van het instrument werd voor de verkoop als souvenir geproduceerd en geëxporteerd door etnomusicoloog Hugh Tracey vanaf de jaren 1950, waarbij vergelijkbare instrumenten buiten Afrika populair werden. Dit ontwerp van Tracey is nagemaakt naar de mbira nyunga nyunga en is 'Kalimba' genoemd naar een oude voorloper van de mbira-instrumentenfamilie.
Mbira, dus ook wel bekend als de Kalimba, werd populair in de jaren 70 en begin 80, grotendeels dankzij de successen van muzikanten als Maurice White van de band Earth, Wind and Fire en Thomas Mapfumo in de jaren 1980. Deze muzikanten waren inclusief Mbira op het podium bij het begeleiden van moderne rock instrumenten zoals elektrische gitaar en basgitaar, drumstel en hoorns. Hun arrangementen bevatten tal van nummers die rechtstreeks uit het traditionele Mbira-repertoire kwamen.
Het instrument is via de Afro-Jamaicanen ook terechtgekomen in de Jamaicaanse muziek, zoals de mento. Een variant op de Kalimba is de Rhumba box of Marimbula die veel groter is en daarmee de bas uitvoering. Het is als het ware een mix van een kalimba en een cajón die is ontstaan in Peru. De Rhumba box is ontstaan op Cuba. Uiteindelijk verspreidde het zich over het Caribisch gebied, Amerika en Afrika, van Liberia tot Congo. Tegen de jaren dertig had het zijn weg gevonden naar Haïti, de Dominicaanse Republiek, Puerto Rico, Jamaica, andere Caribische eilanden, Mexico en zelfs New York City.
Hoe het begon
De kalimba of Mbira had oorspronkelijk 'tanden' van bamboe. Dit soort instrumenten lijkt twee keer uitgevonden te zijn in Afrika: ongeveer 3000 jaar geleden verscheen een instrument van hout of bamboe aan de westkust van Afrika, en ongeveer 1300 jaar geleden verschenen vergelijkbare lamellofonen met metalen tanden in de Zambezi- riviervallei. Instrumenten met metalen tanden reisden het hele continent door en werden populair onder de Shona van Zimbabwe (waar het woord mbira vandaan komt) en andere inheemse groepen in Zimbabwe en Mozambique. Kalimba-achtige instrumenten ontstonden in de noordelijke uithoeken van Noord-Afrika tot de zuidelijke kant van de Kalahari-woestijn en van de oostkust tot de westkust. Wellicht omdat het een handgemaakt instrument is, bestaan ze in vele vormen en met even zovele klanken. Soms wordt een grote kalebas pompoen (deze genoemd) gebruikt als klankkast. Door kroonkurken en schelpen toe te voegen krijgt het instrument er een zoemend geluid bij.
Links
- SchoolTV - Zo maak je een duimpiano
- Muziekweb - Kalimba
- YouTube - Kalimba, Rhumba box