Mondharmonica
De mondharmonica (ook wel oneerbiedig "mondorgel" genoemd) is een aerofoon blaasinstrument. Er zijn verschillende soorten mondharmonica's.
Een tremolomondharmonica heeft twee rijen gaatjes. Een tremolomondharmonica (in de toonsoort C) is zo gestemd: in de bovenste rij: 1C 1D 1E 1G 1G C D E F G A c D e f c' a,
en in de onderste rij: 1C 1D 1E 1G 1G C D E F G A c D e f c a. Dat zijn dus drie octaven of toonladders.
De meeste mondharmonica's zijn, zoals dat heet, diatonisch. Dat wil zeggen dat je alleen in een bepaalde toonsoort een toonladder kunt maken. Daarom staat de toonsoort ook op het instrument vermeld. Als je door een enkel gaatje blaast of zuigt dan geeft dat een verschillende toon die een hele noot verschilt.
Behalve de solo-instrumenten heb je ook mondharmonica's die voor de begeleiding zorgen als je in een mondharmonicatrio of -ensemble optreedt: de basharmonica en de vineta (die als slagwerk klinkt). Het solo-instrument is hier vrijwel altijd de zogeheten chromatische mondharmonica. Door het knopje aan de rechter zijkant van deze mondharmonica kunnen alle toonaarden gespeeld worden, wat bij een diatonische mondharmonica dus niet kan. Een bekende artiest die de chromatische mondharmonica bespeelde was de Belg Toots Thielemans (1922 - 2016). Een bekend nummer van hem is de tune van de TV serie Baantjer (1995 - 2006). Verder speelde hij veel jazz nummers.
Er zijn dus ook hele grote mondharmonica's waarmee bastonen gespeeld kunnen worden. In de jaren 1960 maakte de komiek Dorus (Tom Manders) een parodie op het instrument met verschillende borstels. Hiervoor gebruikte hij het nummer "Galloping comedians" van het Hotcha-trio.
Vroeger heel populair
In de Jaren 40 en 50 van de vorige eeuw waren de mondharmonicatrio's heel populair. Het bekendste ensemble in Nederland was het Hotcha-trio (dat trouwens ook in het buitenland succes oogstte). Maar het instrument werd door beroepsmusici nooit echt serieus genomen. Zo was er in Amerika in 1947 eens een staking van musici. Dat had te maken met de vergoeding, die de omroepen wilden betalen voor hun optreden. Want veel muziek was toen nog "live". Nu, dan maar geen muziek, zo dreigden de musici. Alleen een mondharmonicatrio, de "Harmonicats" geheten, was niet solidair (deed niet mee aan de staking). Want de mondharmonica werd niet als een muziekinstrument, maar als een stuk speelgoed beschouwd. Ze traden gewoon op en maakten een plaat. Die werd overal gedraaid en kwam in "no time" op de eerste plaats van de hitparade. En de muzikanten van dat trio waren gelijk "binnen"!
Beroemd is het mondharmonica stuk uit de film Once Upon a Time in the West (1972) - "Man with a Harmonica Theme".
Verwant aan de mondharmonica
Naast de mondharmonica heb je ook nog de melodeon of trekharmonica (of trekzak), soms ook accordeon genoemd. Ook de melodica en de bandoneon zijn verwant aan de mondharmonica. Al deze instrumenten hebben vergelijkbare lippen of tongen ingebouwd zitten. Deze lippen worden in trilling gebracht door er lucht langs te blazen of te zuigen. Bij de mondharmonica en de melodica komt die lucht uit de mond van de speler. Bij de accordeon, melodeon en de bandoneon is de lucht afkomstig van de blaasbalg.
Links
- SchoolTV - Mondharmonica
- Muziekweb - Mondharmonica, Toots Thielemans, Hotcha trio
- YouTube - Mondharmonica, Toots Thielemans, Hotcha trio