Carillon
Een Carillon of Beiaard is een slaginstrument (idiofoon) en tegelijk een toetsinstrument dat wordt bespeeld met een soort toetsenbord en bestaat uit minstens 23 gegoten bronzen klokken. Deze klokken hangen in een vaste constructie en ze zijn zo gestemd dat ze harmonieus samen kunnen klinken. Meestal bevindt een carillon zich in een klokkentoren en worden de klokken geslagen met klepels. Deze zijn verbonden via kabels (tegenwoordig van staat) met een toetsenbord van houten stokken die met de handen (vuisten) worden bespeeld en pedalen die met de voeten worden bespeeld. Bij de kleine klokken zorgt een veer ervoor dat de klepel weer terugveert. Bij de grote klokken is de klepel zo zwaar dat deze vanzelf terug komt van de klok. Met een draadafsteller kan elke kabel precies op de juiste lengte worden ingesteld. Dit is soms nodig bij temperatuur wisselingen. Het zijn de klepels die bewegen. De klok zelf hangt meestal stil, maar kan wel vrij trillen. Omdat je een liedje op de klokken kunt spelen wordt het soms ook wel een klokkenspel genoemd.
Vaak bevatten carillons of beiaarden een automatisch systeem waarmee de tijd wordt aangekondigd en eenvoudige liedjes worden gespeeld. Dit is een grote trommel die meedraait met het uurwerk van de toren. Op deze trommel kunnen pennen geplaatst worden die bij het ronddraaien tegen een soort 'schakelaars' aantikken, die vervolgens elk van de klokken laat luiden. Elke klok heeft een eigen baan op de trommel. Elke keer als er een pen langs komt slaat de desbetreffende klok. Dit systeem is vergelijkbaar met een speeldoosje of het orgelboek van een draaiorgel. Het veranderen van een melodie op deze trommel is best veel werk.
Carillons zijn er in alle soorten, gewichten, maten en geluiden. Het is een van 's werelds zwaarste instrumenten. Het zwaarste carillon heeft een gewicht van meer dan 91 ton (91.000 Kg). Het is niet alleen een zwaar instrument, maar het is ook best zwaar om het te bespelen. Er zijn minimaal 23 klokken nodig om een carillon te worden genoemd door degenen die ze bespelen en bestuderen. "Concertformaat" instrumenten hebben ongeveer 50, en 's werelds grootste heeft 77 klokken. Het uiterlijk van een carillon is afhankelijk van het aantal en het gewicht van de klokken en de toren waarin deze is geplaatst. Ze kunnen worden aangetroffen in torens die zijn verbonden met gebouwen zoals kerken, kloosters, gemeentehuizen of vrijstaand. Een kleine minderheid is bevestigd op een verrijdbare stellage waardoor ze kunnen worden vervoerd. De klokken van het carillon kunnen in de open lucht hangen en dan direct worden blootgesteld aan de elementen (het weer) of ze worden verborgen in de structuur van hun toren. Aan de buitenkant van de toren zie je dan vaak openingen met planken die schuin boven elkaar zijn geplaatst. De zogeheten galmgaten.
De oorsprong van het carillon is terug te voeren tot de Lage Landen als België, Nederland en Frans Nederland - in de 16e eeuw. Het moderne carillon is waarschijnlijk uitgevonden in 1644 als Jacob van Eyck en de gebroeders Hemony het eerste gestemde carillon gieten. Dit is in de barokke muziek periode. De klokken worden gegoten in brons, een legering van koper en tin. Het gewicht en het profiel of de vorm van een bel bepalen de toon en de kwaliteit van de toon. De klokken worden iets dikker gegoten om ze naderhand precies af te kunnen draaien op een draaibank waarbij dunne laagjes brons ervan af worden geschaafd tot de juiste toon is bereikt. Alleen door bijvoorbeeld een brand of door luchtverontreiniging kan de klok van toon veranderen of zelfs stuk gaan. Als de wand van een klok barst, dan is de klok waardeloos.
Het is woord carillon is afgeleid van de oude Franse carignon (een wijziging van quarregon ), wat "een set van vier klokken" betekent. Het woord quarregon is afkomstig van het Latijnse quaternionem , wat "set van vier" betekent; van quater ("vier keer").
De beiaardier oefende meestal niet op het carillon zelf, maar op een klavecimbel. Hoewel de componisten van toen waarschijnlijk niet speciaal muziek voor het carillon schreven, is hun muziek vaak wel geschikt voor het carillon. Het hoeft alleen hier en daar wat te worden aangepast.
Nederland kent zo'n 200 carillons. In Monnickendam staat het oudste (van Europa) nog bespeelbare carillon dat er bestaat. De klokken van dit carillon zijn afkomstig uit 1596.
Links
- SchoolTV - Oudste carillon van Europa
- Muziekweb - Carillon
- YouTube - Carillon
- Beiaardcentrum Nederland in Amersfoort, waar ook beiaards worden opgeleid