Archetype

Het woord archetype bestaat uit ‘arche’, wat in het Oudgrieks ‘begin’ betekent; en ‘tupos’, wat gestalte of afbeelding (patroon, model of type) betekent.

Archetypen in mythologie en literatuur

Verhalen zijn al zou oud als de mensheid zelf. Werden de verhalen vroeger vooral van mond tot mond verteld aan elkaar. Later werden verhalen getoond in toneelstukken of als poppenkast uitvoering. Nu kun je ze zien in films of op televisie of kun je ze lezen in boeken, strips en op sociale media. De oude verhalen kennen we vaak als sprookjes, mythes, sagen of legendes. En of ze nu in een modern jasje worden geplaatst, de personages blijven vaak hetzelfde. Die hoofdrol- en bijrolspelers hebben zo hun eigen karakter en karaktereigenschappen. In het Engels noem je een rol die een acteur of actrice speelt een character. Ook het woord karikatuur heeft er mee te maken. Daarbij worden de kenmerken die bij een archetype horen nog eens extra uitvergroot. Meestal slaan die archetypen op mensen, maar het kunnen ook dieren zijn zoals in een film als de Lion King. Vaak herkennen we die typische persoonlijkheden (archetypen) meteen en zijn ze in de verhalen van over de hele wereld ongeveer hetzelfde (universeel). Het is net als bij het herkennen van kleuren. Iedereen heeft meerdere van deze archetypen in zich, maar meestal springt ééntje er boven uit. Ook kun je vrij gemakkelijk een beroep bij zo'n archetype bedenken.

Jungiaanse archetypen

In de jungiaanse psychologie zijn archetypen inhouden uit het "collectief onbewuste": overgeërfde, onbewuste ideeën en beelden die van groot belang zijn bij de vorming van onze persoonlijkheid en onbewust invloed uitoefenen op ons gedrag. De vijf belangrijkste archetypen van Carl Gustav Jung zijn de persona, de anima, de animus, de schaduw en het zelf.

Marketing en toegepaste psychologie

Bedrijven selecteerden 12 jungiaanse archetypen om hun product te typeren en te promoten. Diezelfde selectie archetypen kan ook worden in verband gebracht met persoonlijkheidstypen:

Archetype	omschrijving	afbeelding
De Onschuldige	Dit is meestal iemand die gelukkig (happy) is en zonder al te veel zorgen ('fluitend") door het leven gaat. Hij of zij heeft er een hekel aan om bestraft te worden omdat er misschien iets verkeerds wordt gedaan. Dus doet deze persoon de dingen zo goed mogelijk, geloofd in zichzelf en is optimistisch. Deze persoon wordt ook wel dromer, romanticus of naïef genoemd. Bijvoorbeeld een jong kind of een prinsesje.	Sneeuwwitje
De Gewone Man/Vrouw of het Gewone Kind	De persoon is niet zo opvallend. Wil dat iedereen gelijk is. Hij of zij wil er graag bij horen en wordt niet graag buiten gesloten of gepest. Ze hebben zoiets als "Doe maar gewoon, dan doe je gek genoeg". Deze persoon is realistisch en houdt rekening met andere mensen (heeft empathie).	arbeider
De Held(in)	Deze persoon is vaak een verbeteraar en heeft zoiets als "Waar een wil is, is een weg". Hij of zij laat niet graag zien dat ie bang is of kwetsbaar. Nee, deze persoon moet sterk zijn en doorzetten! Moedig zijn dus. Dit kan soms arrogant overkomen. In verhalen herkennen we een held(in) vaak als een krijger, een redder, de draken-doder, de winnaar en een teamspeler. Bijvoorbeeld een brandweerman of iemand van de reddingsbrigade.	De held Achilles
De Verzorgende	Nog meer dan de gewone man/vrouw houdt deze persoon van andere mensen. Hij of zij wil de ander beschermen en verzorgen. Deze mensen houden niet van egoïsme en ondankbaarheid. Ze doen vaak dingen voor anderen en zijn vrijgevig. Nadeel voor ze is dat er misbruik van die goedheid kan worden gemaakt. De verzorgende is dus een helper, een supporter. Bijvoorbeeld een ouder of een verpleger of verpleegster.	Verpleegster
De ontdekkingsreiziger	Dit is iemand die graag vrij wil zijn en eropuit wil trekken. Een avonturier en verkenner van de wereld. Vaak zijn ze op zoek naar een 'beter' leven. Ze vinden het vreselijk om opgesloten te zitten, ook figuurlijk bijvoorbeeld in een beknellende maatschappij. Het liefst willen ze aan een keurslijf (alles moet volgens regeltjes) ontsnappen en gaan op zoek naar nieuwe dingen. Ze willen het liefst een doel hebben en zijn vooral trouw aan zichzelf. Het zijn zoekers, individualisten. Bijvoorbeeld een ruimtevaarder, een solozeiler.	Astronaut
De Rebel	Deze personen breken het liefst met regels of hebben er zelfs lak aan. Ze willen nog al eens protesteren tegen dingen die volgens hen niet werken. Hoewel dingen niet altijd zomaar te veranderen zijn, houden ze niet van machteloosheid. Ze verstoren nogal eens de orde en kunnen aanstootgevend gedrag vertonen. Soms hebben ze duistere kanten en kunnen vervallen in de criminaliteit. Bijvoorbeeld een hippie (die vaak nog wel vredelievend is) of iemand als Robin Hood.	Robin Hood
De Vriend(in)	Deze mensen moeten het hebben van vriendschappen en intimiteit (geborgenheid). Ze onderhouden relaties met andere mensen waar ze van houden. Net als de gewone man/vrouw horen ze graag ergens bij en worden niet graag buitengesloten. Ze doen hun best om er fysiek en emotioneel aantrekkelijk uit te zien. Ze zijn snel dankbaar, toegewijd en hebben waardering voor dingen en anderen. Bijvoorbeeld een partner, maatje, echtgenoot. Een huisdier als trouwe makker.	Vrienden
De Maker, de Kunstenaar	Niets mooiers voor deze mensen is het om iets van blijvende waarde te mogen maken. Ze hebben vaak een duidelijke visie en werken die graag uit. 'Oefening baart kunst en al doende leert men' is hun motto. Nadeel kan zijn dat het perfectionisten zijn. Het ontbreekt ze niet aan verbeeldingskracht en creativiteit. Bijvoorbeeld een uitvinder, muzikant, schrijver of beeldend kunstenaar.	Rembrandt
De Nar of Clown	'Pluk de dag, je leeft maar één keer'. Dat kenmerkt de nar of de clown. ze leven met volle teugen elke dag weer. Het leven is een feestje en ze zijn niet te beroerd om daarvoor zelf de slingers op te hangen. Ze hebben een broertje dood aan het zich vervelen. Staan vaak in het middelpunt van de belangstelling door hun grappen en grollen. Nadeel kan zijn dat ze tijd verspillen en minder verantwoordelijkheidsgevoel hebben. Worden ook wel dwaas, practical Joker of komiek genoemd.	De nar
De Wijze	Is altijd op zoek naar de waarheid. Intelligente en analytische types die de wereld willen begrijpen. Houden er niet van om besodemieterd te worden. Altijd nadenkend en studerend. Nadeel kan zijn dat ze daardoor niet tot praktische uitvoering komen. Bijvoorbeeld een wetenschapper, nerd, detective, leraar, filosoof, Perkamentus, Sint Nicolaas.	Sinterklaas
De Magiër	Deze personen kunnen bij wijze van spreken het onmogelijke mogelijk maken. Ze begrijpen veel van de universele wetten van het heelal (natuurkundige wetten). Ze streven er naar om hun dromen waar te maken. Maar liefst zo, dat dingen niet onbedoeld verkeerd uitpakken. Een nadeel kan zijn dat ze té manipulatief worden. Bijvoorbeeld een sjamaan, een ziener, een medicijnman, een uitvinder of illusionist.	Goochelaar
De Heerser of de Baas	Dit zijn controlerende types. Ze houden van welvaart en succes. Houden graag de touwtjes strak in handen en schuwen chaos of zijn bang om weggestuurd te worden. Vaak zijn ze autoritair en kunnen ze moeilijk delegeren. Bijvoorbeeld een president, koning of een dictator.	Dictator