Terminale zorg: verschil tussen versies
Naar navigatie springen
Naar zoeken springen
| Regel 2: | Regel 2: | ||
{{Opmaak}} |
{{Opmaak}} |
||
{{auteur|Zie [[Overleg:Spijsverteringsstoornis]]}} |
{{auteur|Zie [[Overleg:Spijsverteringsstoornis]]}} |
||
| − | ''' |
+ | Met '''terminale zorg''' wordt de allerlaatste zorg voor een doodziek persoon bedoeld. Deze vorm van gezondheidszorg wordt gegeven aan mensen die niet meer beter worden en snel overlijden. Patiënten die terminale zorg krijgen overlijden meestal binnen één week. Vaak lijden zij aan kwaadaardige en ernstige ziekten, zoals [[kanker]], [[COPD]] of [[hartfalen]]. |
| + | Terminale zorg mag niet verward worden met [[palliatieve zorg]]. Bij palliatieve zorg zal de patiënt ook niet meer beter worden, maar heeft vaak nog 6 maanden of langer te leven. |
||
| − | ==Pijn== |
||
| − | Vaak leiden mensen tijdens een terminale fase veel pijn. Pijn in de terminale fase van een ziekte kan allerlei oorzaken hebben. Een [[gezwel]] kan bijvoorbeeld in een [[zenuw]] zijn doorgegroeid, of er kan een afsluiting zijn van een deel van de [[darm]], of nog veel meer andere redenen. Daarom zijn er [[pijnstiller]]s nodig bij terminale zorg, zoals [[morfine]] en [[fentanyl]]. |
||
| + | ==Lichamelijke problemen== |
||
| − | == Verminderde eetlust == |
||
| + | Patiënten op de terminale zorg hebben vaak te maken met veel [[pijn]]. Deze pijn dan door verschillende dingen veroorzaakt worden. Hierdoor krijgen ze vaak zware pijnstillers toegediend, zoals [[morfine]]. |
||
| − | Anorexie is gebrek aan eetlust. Vermindering van de voedselopname is in de terminale |
||
| + | Daarnaast hebben de patiënten vaak te maken met een verminderde eetlust (anorexie), waardoor de patiënt zich steeds minder hongerig of dorstig voelt. Ook kan de smaak van de patiënt veranderen, waardoor deze steeds minder eten lekker vindt. Door gebrek aan voedsel voelt de patiënt zich zwak en moe. Ook kan een patiënt uitgedroogd raken. Sommige patiënten kunnen zich ook misselijk voelen of zelfs braken. Dit is vaak het gevolg van een ziekte of medicijnen. Verzorgers proberen dit weg te nemen door middel van frisse lucht, afleiding, kleinere porties, een [[sonde]] en medicijnen. |
||
| − | fase op een gegeven moment een natuurlijk proces, als hongergevoel en dorstgevoel |
||
| + | Een ander probleem is [[jeuk]] en [[geelzucht]] voor het ophopen van [[gal]].Ook kan de patiënt last krijgen van [[doorligwond]]en, [[kortademigheid]], [[obstipatie]] en problemen met het slikken. De terminale zorg richt zich erop deze klachten te verminderen of op te lossen. Ook kunnen verzorgers proberen de patiënten af te leiden. |
||
| − | steeds minder worden. Opdringen van eten en drinken is dan niet op zijn plaats. |
||
| + | ==Psychische problemen== |
||
| − | Regelmatig komt het voor dat de smaak verandert, zodat ook lievelingseten niet meer |
||
| + | Daarnaast richt de terminale zorg zich nog op de geestelijke gezondheid van de patiënt. Patiënten ervaren vaak [[angst]] voor o.a. de dood, pijn, eenzaamheid, kortademigheid en slapeloosheid. Dit kan weer zorgen voor tal van andere problemen, zoals [[verwardheid]], [[depressie]], prikkelbaarheid, slaapproblemen, etc. |
||
| + | Verzorgers in de terminale zorg proberen deze problemen op te lossen. Dit kan bijvoorbeeld door middel van medicijnen, afleiding of een ritme. Ook kunnen verzorgers gesprekken met de patiënt houden over hun angsten. |
||
| − | lekker gevonden wordt. Van de andere kant zal een slechte voedingstoestand een zieke |
||
| − | sneller moe maken. Bij de voeding staan voldoende vocht, eiwit en energie voorop, |
||
| − | |||
| − | waarbij rekening gehouden wordt met speciale klachten als pijn in de mond (geen |
||
| − | |||
| − | sinaasappelsap e.d.), slikproblemen, slecht kunnen kauwen (door verzwakking en niet |
||
| − | |||
| − | meer passende prothese). |
||
| − | |||
| − | De opname van vitaminen en mineralen wordt van minder belang. Eiwitrijke |
||
| − | |||
| − | voedingsproducten hebben alleen zin als er ook voldoende energie-inname is. Zolang de |
||
| − | |||
| − | vochtopname ruim is, kunnen de nieren de afvalstoffen beter kwijt, en voelt iemand zich |
||
| − | |||
| − | beter. Uitdroging wordt op deze manier zo lang mogelijk uitgesteld, en een droge mond |
||
| − | |||
| − | en vieze smaak treden minder snel op. |
||
| − | |||
| − | Door zeer geleidelijke uitdroging daalt het bewustzijn en nemen pijnbeleving en |
||
| − | |||
| − | dorstgevoel doorgaans af. Er zal een coma ontstaan. Dit "wegglijden" wordt gezien als |
||
| − | |||
| − | een milde dood. |
||
| − | |||
| − | == Misselijkheid == |
||
| − | |||
| − | Misselijkheid en braken |
||
| − | |||
| − | Misselijkheid en braken kunnen vele oorzaken hebben. De misselijkheid bij |
||
| − | |||
| − | chemotherapie is vaak ernstig en verdient een aanpak met speciale medicijnen zoals |
||
| − | |||
| − | Zofran (ganisetron, ondansetron). Een aantal andere oorzaken zijn: |
||
| − | |||
| − | <nowiki>*</nowiki> retentie in de maag; |
||
| − | |||
| − | <nowiki>*</nowiki> bijwerkingen van medicijnen op het maagslijmvlies, zoals bij ijzer, antibiotica, Ascal; |
||
| − | |||
| − | <nowiki>*</nowiki> bijwerking van bestraling; |
||
| − | |||
| − | <nowiki>*</nowiki> bijwerkingen van medicijnen op het braakcentrum zoals morfine, digitalis etc.; |
||
| − | |||
| − | <nowiki>*</nowiki> leverfunctiestoornissen of nierinsufficiëntie ; |
||
| − | |||
| − | <nowiki>*</nowiki> snelle uitdroging; |
||
| − | |||
| − | <nowiki>*</nowiki> verhoogde druk in de schedelholte |
||
| − | |||
| − | <nowiki>*</nowiki> te hoog calcium in het bloed (hypercalciëmie) |
||
| − | |||
| − | Verder kan de misselijkheid natuurlijk een signaal zijn van naderende of toenemende |
||
| − | |||
| − | ileus, meestal een afsluiting. Palliatieve chirurgie die de afsluiting probeert op te heffen, |
||
| − | |||
| − | kan nodig zijn. Een zuigsonde in de maag helpt dan weinig, alleen voor mensen in de |
||
| − | |||
| − | aanloop naar een operatie. |
||
| − | |||
| − | Misselijkheid kan worden ingeperkt door algemene maatregelen als frisse lucht, |
||
| − | |||
| − | afleiding, houdingsverandering, kleine porties eten en het vermijden van geuren die |
||
| − | |||
| − | misselijkheid veroorzaken. Daarnaast is het mogelijk om deze symptomen te bestrijden |
||
| − | |||
| − | met medicijnen als metoclopramide. Bijwerkingen daarvan kunnen zijn (in het begin): |
||
| − | |||
| − | sufheid, motorische stoornissen. Ook domperidon is een mogelijkheid. Dexamethason is |
||
| − | |||
| − | een gespecialiseerde middel. De sterkere middelen die ook bij chemotherpaie worden |
||
| − | |||
| − | gebruikt werden al genoemd. |
||
| − | |||
| − | Problemen met eten en drinken spreken erg tot de verbeelding van de directe omgeving. |
||
| − | |||
| − | Er wordt vaak aan afgemeten hoe het met de zieke gaat. Frequent praten over de |
||
| − | |||
| − | voeding kan een signaal zijn dat er extra begeleiding in het verwerken en het beleven |
||
| − | |||
| − | van de ziekte nodig is. De familie zal er soms aan moeten wennen om zich aan te passen |
||
| − | |||
| − | aan de wens van de zieke |
||
| − | |||
| − | == Jeuk en geelzucht == |
||
| − | Jeuk, geelzucht en problemen met het weglopen van gal |
||
| − | |||
| − | Jeuk bij kanker kan verschillende oorzaken hebben. Behalve plaatselijke |
||
| − | |||
| − | huidaandoeningen kan het ontstaan bij gebruik van morfine en morfine-achtige stoffen, |
||
| − | |||
| − | door veranderingen in het bloed, door uremie, maar vooral door gebrekkige galafvloed: |
||
| − | |||
| − | cholestase. |
||
| − | |||
| − | Eventueel gebruikt men medicijnen als antihistaminica (bijv. Phenergan®, Nedeltran®). |
||
| − | |||
| − | Een andere mogelijkheid is het gebruik van paroxetine of ondansetron, een middel tegen |
||
| − | |||
| − | misselijkheid. Het aanleggen van een stent of een fistel naar de darm of de huid biedt |
||
| − | |||
| − | een mogelijkheid om gal weg te laten lopen, maar daarvoor is ziekenhuisopname nodig. |
||
| − | |||
| − | == Doorligwonden (decubitus) == |
||
| − | De preventie en therapie van decubitus verschillen niet van die van andere zorgvragers. |
||
| − | |||
| − | Wel kan het zijn dat de verschillende maatregelen (zoals wisselligging, verrijkt voedsel) |
||
| − | |||
| − | op een gegeven moment te belastend zijn. Op dat moment moet er een afweging worden |
||
| − | |||
| − | gemaakt. |
||
| − | |||
| − | Een snelle toename van decubitus, ondanks goede preventieve maatregelen is vaak een |
||
| − | |||
| − | teken van snelle achteruitgang en een naderend einde. Verschillende vicieuze cirkels |
||
| − | |||
| − | kunnen in elkaar grijpen. De grootte van de wond, de infecties, de koorts, het |
||
| − | |||
| − | eiwitverlies en de cachexie versterken elkaar. Sepsis uit een decubituswond is een |
||
| − | |||
| − | directe doodsoorzaak. |
||
| − | |||
| − | == kortademigheid == |
||
| − | Ruim meer dan de helft van de patiënten met kanker wordt in de laatste 6 weken |
||
| − | |||
| − | benauwd. Men moet zich steeds realiseren, dat kortademigheid angst veroorzaakt, die |
||
| − | |||
| − | het gevoel van benauwdheid versterken zal. Een geruststellende houding kan veel goed |
||
| − | |||
| − | doen. Een zieke met ernstige kortademigheid laat men als het heel even kan niet alleen, |
||
| − | |||
| − | terwijl men zorgt voor een rustige omgeving. |
||
| − | |||
| − | Eventueel overweegt men angstdempende middelen of lage dosering morfine (startend |
||
| − | |||
| − | met 2,5 mg elke 4 uur) om de ademhaling iets tot rust te brengen. Uitleg over een |
||
| − | |||
| − | effectieve ademhaling, geruststelling dat men niet stikken zal of in de slaap zal |
||
| − | |||
| − | ophouden met ademen kan nodig zijn. Velen ervaren zuurstof-toediening als een |
||
| − | |||
| − | verlichting (en geruststelling). |
||
| − | |||
| − | Behalve door oorzaken als COPD, longembolie en hartfalen kan de kortademigheid |
||
| − | |||
| − | veroorzaakt worden door bijv. |
||
| − | |||
| − | - een toename van het vocht tussen de longvliezen: pleuravocht; men kan dit vocht laten |
||
| − | |||
| − | puncteren; |
||
| − | |||
| − | - ontsteking van het hartzakje met vochtophoping, bij heel slechte nierfunctie (uremie); |
||
| − | |||
| − | ook dit vocht kan gepuncteerd worden; |
||
| − | |||
| − | - een grote hoeveelheid ascites; dat is vrij vocht in de buikholte, ook dit vocht kan |
||
| − | |||
| − | gepuncteerd worden; afsluiting van luchtwegtakken en door tumorgroei; een luchtwegstent is een |
||
| − | |||
| − | mogelijkheid |
||
| − | |||
| − | - na een longoperatie, na radiotherapie van de longen; |
||
| − | |||
| − | - pijn als gevolg van botuitzaaiingen of uitzaaiingen in het borstvlies. |
||
| − | |||
| − | Ook kan er een longontsteking zijn, als gevolg van aspiratie (verslikken), verminderde |
||
| − | |||
| − | afweer of belemmering van de slijmafvloed (zwak hoesten). Vroeger noemde men de |
||
| − | |||
| − | pneumonie “the old man's friend” en dat kan het nog steeds zij. |
||
| − | |||
| − | == Hoesten == |
||
| − | Een voortdurende droge prikkelhoest kan veroorzaakt worden door een longtumor. |
||
| − | |||
| − | Hevige hoestbuien kunnen iemand doen flauwvallen, kunnen braken uitlokken, zelfs |
||
| − | |||
| − | ribfracturen kunnen vóórkomen. Bij botuitzaaiingen in de ribben is elke hoestbui om |
||
| − | |||
| − | wanhopig van te worden. |
||
| − | |||
| − | Het meest gebruikte middel om een prikkelhoest te dempen is codeïne. Het is een licht |
||
| − | |||
| − | opiaat, het veroorzaakt obstipatie. Moeilijke op te hoesten slijm kan via verneveling wat |
||
| − | |||
| − | vloeibaarder worden gemaakt. |
||
| − | |||
| − | Het ophoesten van grote hoeveelheden bloed is een ernstig verschijnsel. Het is van |
||
| − | |||
| − | belang om zelf de rust te bewaren en alleen personen in de situatie toe te laten die de |
||
| − | |||
| − | rust bewaren kunnen. De arts moet een inschatting maken waar het bloed vandaan komt |
||
| − | |||
| − | en of het zinvol is om via een kijkoperatie nog in te laten grijpen. Bij een massieve |
||
| − | |||
| − | bloeding uit de longen als gevolg van een longtumor zal de arts ervoor zorgen, dat de |
||
| − | |||
| − | patiënt zo snel mogelijk in diepe slaap raakt (met diazepam 5-20 mg i.v.). Men laat hem |
||
| − | |||
| − | niet meer alleen. Het bloed vangt men op met rode of groene doeken om de |
||
| − | |||
| − | aanwezigheid ervan zoveel mogelijk aan het oog te onttrekken. Het is een betrekkelijk |
||
| − | |||
| − | zeldzame complicatie. |
||
| − | |||
| − | == Obstipatie == |
||
| − | Als oorzaken spelen een rol o.a.: vezelarme voeding, onvoldoende vochtopname, |
||
| − | |||
| − | belemmering door tumorgroei, bedlegerigheid, angst en pijn, beschadiging door |
||
| − | |||
| − | bestraling, bijwerkingen van een aantal medicijnen: bijv. codeïne, morfine. |
||
| − | |||
| − | Angst, slaapproblemen en verwardheid |
||
| − | |||
| − | == mondslijmvlies en slikken == |
||
| − | Mondslijmvlies en slikken |
||
| − | |||
| − | Slikproblemen kunnen door tal van oorzaken ontstaan. Door neurologische afwijkingen |
||
| − | |||
| − | die de bewegingen in de keel verstoren (zie ook de reader van het eerste jaar); ook |
||
| − | |||
| − | kunnen er gevolgen zijn van operatie of bestraling. Tumorgroei en |
||
| − | |||
| − | lymfeklieruitzaaiingen in de borstholte kunnen de passage van voedsel in de slokdarm |
||
| − | |||
| − | belemmeren. |
||
| − | |||
| − | Als de passage door de slokdarm moeilijk is, kan de zieke last krijgen van het |
||
| − | |||
| − | voortdurend opgeven van ingedikt slijm en ingedikt speeksel. Men kan dit tegengaan |
||
| − | |||
| − | door meer te laten drinken, door het laten drinken van zure melkproducten en het |
||
| − | |||
| − | vermijden van gewone melk en al te zoete gerechten. Er bestaan slijmverdunnende |
||
| − | |||
| − | medicijnen, zoals acetylcysteïne. |
||
| − | |||
| − | Een aparte oorzaak is de Candida-infectie. Deze kan beperkt blijven tot de mondholte, |
||
| − | |||
| − | zichtbaar als een geel-wit brokkelig beslag; de infectie kan ook verder gaan, de |
||
| − | |||
| − | slokdarm in, en leidt dan tot pijn, die het slikken onmogelijk maakt. |
||
| − | |||
| − | Candida-infecties kunnen bestreden worden met Nystatine® of Daktarin® (suspensie of |
||
| − | |||
| − | gel). Een andere mogelijkheid is Nizoral®. In de tussentijd vermijdt men zure |
||
| − | |||
| − | producten, in verband met de prikkelende werking |
||
| − | |||
| − | == psychische problemen == |
||
| − | Er zijn vele bronnen van angst mogelijk, deze kunnen een rol spelen: angst om in de |
||
| − | |||
| − | steek gelaten te worden of angst om anderen in de steek te moeten laten; angst voor |
||
| − | |||
| − | controleverlies over lichaam en denken; angst voor toenemende afhankelijkheid, om |
||
| − | |||
| − | overbodig of tot last te worden; angst voor pijn, kortademigheid; angst om niet meer |
||
| − | |||
| − | wakker te worden; angst voor de lange nachten, voor het moment van sterven of voor |
||
| − | |||
| − | dood zijn. |
||
| − | |||
| − | Speciaal te noemen psychische problemen in de terminale fase zijn slaapproblemen, de |
||
| − | |||
| − | acute verwardheid, depressie en overmatige prikkelbaarheid. |
||
| − | |||
| − | Slapeloosheid kan worden onderverdeeld in inslaapproblemen en doorslaapproblemen. |
||
| − | |||
| − | Bij dat laatste is er sprake van vaak wakker worden met verbrokkelde slaap als gevolg |
||
| − | |||
| − | of veel te vroeg wakker worden en niet meer inslapen. Ook kan er sprake zijn van een |
||
| − | |||
| − | subjectief gevoel onvoldoende geslapen te hebben of nachtelijke verwardheid |
||
| − | |||
| − | Alle emoties rond de terminale fase kunnen slaapproblemen ernstig doen toenemen. Het |
||
| − | |||
| − | belangrijkste middel om een indruk te krijgen van de aard en de oorzaak van de |
||
| − | |||
| − | slaapproblemen is een gesprek met de zieke. Soms is dat niet mogelijk. |
||
| − | |||
| − | Voor de volledigheid staan hier op een rij de verschillende oorzaken van |
||
| − | |||
| − | slaapproblemen: ongecontroleerde klachten; slapen overdag: middagslaap, of door |
||
| − | |||
| − | tranquillizers, verveling, inactiviteit. Er kunnen prikkels zijn die (in)slapen |
||
| − | |||
| − | bemoeilijken: licht, lawaai, vaak wakker worden of gemaakt worden voor |
||
| − | |||
| − | medicijntoediening, door aandrang om te urineren of voor wisselligging; angst: met |
||
| − | |||
| − | name angst om te sterven in de slaap. Bij een depressie zijn er vooral |
||
| − | |||
| − | doorslaapstoornissen. Ook medicijnen, koffie en alcohol kunnen de slaap verstoren: |
||
| − | |||
| − | diuretica op fout moment toegediend, bijnierschorshormonen, luchtwegverwijdende |
||
| − | |||
| − | middelen |
||
| − | |||
| − | Speciale slaapmedicatie zou eigenlijk pas toegepast moeten worden, als andere |
||
| − | |||
| − | middelen zoals aandacht, geruststelling, pijnbestrijding, het zorgen voor een rustige |
||
| − | |||
| − | omgeving en "huismiddeltjes" geen uitwerking hebben. |
||
| − | |||
| − | Acute verwardheid is een verstoring van de cognitieve functies. Zieken kunnen |
||
| − | |||
| − | hallucineren. Als tegelijkertijd ook een bewustzijnsdaling aanwezig is, noemt men het |
||
| − | |||
| − | een delier (ijlen). |
||
[[Categorie:Gezondheid]] |
[[Categorie:Gezondheid]] |
||
[[Categorie:Gezondheidszorg]] |
[[Categorie:Gezondheidszorg]] |
||
Versie van 14 mrt 2023 23:16
 |
Met terminale zorg wordt de allerlaatste zorg voor een doodziek persoon bedoeld. Deze vorm van gezondheidszorg wordt gegeven aan mensen die niet meer beter worden en snel overlijden. Patiënten die terminale zorg krijgen overlijden meestal binnen één week. Vaak lijden zij aan kwaadaardige en ernstige ziekten, zoals kanker, COPD of hartfalen.
Terminale zorg mag niet verward worden met palliatieve zorg. Bij palliatieve zorg zal de patiënt ook niet meer beter worden, maar heeft vaak nog 6 maanden of langer te leven.
Lichamelijke problemen
Patiënten op de terminale zorg hebben vaak te maken met veel pijn. Deze pijn dan door verschillende dingen veroorzaakt worden. Hierdoor krijgen ze vaak zware pijnstillers toegediend, zoals morfine.
Daarnaast hebben de patiënten vaak te maken met een verminderde eetlust (anorexie), waardoor de patiënt zich steeds minder hongerig of dorstig voelt. Ook kan de smaak van de patiënt veranderen, waardoor deze steeds minder eten lekker vindt. Door gebrek aan voedsel voelt de patiënt zich zwak en moe. Ook kan een patiënt uitgedroogd raken. Sommige patiënten kunnen zich ook misselijk voelen of zelfs braken. Dit is vaak het gevolg van een ziekte of medicijnen. Verzorgers proberen dit weg te nemen door middel van frisse lucht, afleiding, kleinere porties, een sonde en medicijnen.
Een ander probleem is jeuk en geelzucht voor het ophopen van gal.Ook kan de patiënt last krijgen van doorligwonden, kortademigheid, obstipatie en problemen met het slikken. De terminale zorg richt zich erop deze klachten te verminderen of op te lossen. Ook kunnen verzorgers proberen de patiënten af te leiden.
Psychische problemen
Daarnaast richt de terminale zorg zich nog op de geestelijke gezondheid van de patiënt. Patiënten ervaren vaak angst voor o.a. de dood, pijn, eenzaamheid, kortademigheid en slapeloosheid. Dit kan weer zorgen voor tal van andere problemen, zoals verwardheid, depressie, prikkelbaarheid, slaapproblemen, etc.
Verzorgers in de terminale zorg proberen deze problemen op te lossen. Dit kan bijvoorbeeld door middel van medicijnen, afleiding of een ritme. Ook kunnen verzorgers gesprekken met de patiënt houden over hun angsten.