Voorkeurstem
Tijdens verkiezingen heb je de mogelijkheid om op één kandidaat uit een kandidatenlijst te stemmen. Wanneer je je niet op de nummer één (oftewel de lijsttrekker) stemt maar op een kandidaat lager in de lijst, wordt dit een voorkeurstem genoemd. Wanneer deze kandidaat genoeg voorkeurstemmen behaald, kan deze alsnog in een zetel krijgen hoe laag deze ook staat.
Werking
Op het stembiljet staan verschillende kieslijsten. Iedere politieke partij heeft zijn eigen kieslijst, wat bestaat uit een bepaald aantal kandidaten. Grotere partijen hebben vaak veel meer kandidaten dan kleinere partijen, aangezien de grotere partijen meer stemmen verwachten (en dus meer kandidaten nodig hebben).
Vóór de verkiezingen maakt iedere partij de kieslijst die meestal wordt goedgekeurd door de leden van de partij. Uiteindelijk wordt dit de officiële lijst. Hierdoor kan het voorkomen dat (onverwacht) populaire kandidaten laag op de kieslijst staan. Denk bijvoorbeeld aan bekende namen binnen de partij of zittende politici. Ook kan het voorkomen dat een partij (onverwacht) minder stemmen behaald, waardoor populaire kandidaten buiten de boot vallen.
Om deze populaire kandidaten alsnog een zetel te geven zijn voorkeurstemmen bedacht. Tijdens de verkiezingen kiest de kiezer altijd een kandidaat. De meeste kiezers gaan (vrijwel) altijd voor de lijsttrekker. Hij of zij is namelijk het gezicht van de partij en komt het meeste op televisie en in het nieuws. Toch kunnen kiezers voorkeur hebben bij een kandidaat lager op de lijst. Wanneer genoeg kiezers dit hebben, kan deze kandidaat alsnog een zetel bemachtigen. Wie er in het parlement komt, wordt namelijk bepaald op basis van de stemmen voor individuele kandidaten (hoe laag deze ook de op de lijst staan). Stel een partij haalt 20 zetels, maar iemand op nummer 32 haalt genoeg voorkeurstemmen dan wordt deze tot het parlement verkozen.
Voorbeelden
In Nederland hebben voorkeurstemmen vaak een rol gespeeld:
- In 2012 werd Pieter Omtzigt (toen nog lid van het CDA) door middel van voorkeurstemmen verkozen.
- In 2017 werden Isabelle Diks en Lisa Westerveld (beide GroenLinks), Lilianne Ploumen (PvdA) en Maurits von Martels (CDA) met voorkeurstemmen verkozen.
- In 2021 werden Lisa Westerveld en Kauthar Bouchallikht (beide GroenLinks) en Marieke Koekkoek (Volt) door middel van voorkeurstemmen verkozen.
In België spelen voorkeurstemmen meestal een kleinere rol.