Frans Ferdinand van Oostenrijk-Este
Franz (Frans) Ferdinand van Oostenrijk (Graz, 18 juli 1863 - Sarajevo, 28 juni 1914) was de troonopvolger (niet, zoals wel eens gezegd wordt, kroonprins) van Oostenrijk-Hongarije. Hij was de zoon van aartsherog Karel Lodewijk van Oostenrijk en Maria Annunciata van Bourbon-Sicilië. Hij was de neef van keizer Franz Josef I en werd na de zelfmoord van kroonprins Rudolf en na de dood van zijn vader de troonopvolger van Oostenrijk-Hongarije, de zogeheten dubbelmonarchie (vaak kortweg Oostenrijk genoemd en destijds veel groter dan het huidige Oostenrijk en Hongarije samen). Hij zou dan tegelijk keizer van Oostenrijk en koning van Hongarije worden. Hij trouwde op 1 juli 1900 met gravin Sophie Chotek en dus - zo zei men - beneden zijn stand.
Moord op Franz Ferdinand
De voorbereiding
Op 28 mei 1914 kwamen drie Bosnisch-Servische studenten aan in het kleine havenstadje Sabac, nabij Belgrado. Het waren fanatieke aanhangers van de zogenoemde Groot-Servische gedachte. Dat wil zeggen dat Servië streefde naar gebiedsuitbreiding ten koste van Oostenrijk (die landen grensden toen aan elkaar). Ze namen meteen contact op met ene Popovic van de Zwarte Hand, een Servische nationalistische beweging. Via hem werden ze in contact gebracht met majoor Jankovic van het Servische leger, die de rechterhand was van kolonel Dimitrijevic. Hij leerde hen omgaan met wapens en munitie. En dat deed hij natuurlijk niet zomaar.
Op 6 juni 1914 vertrokken ze naar Sarajevo om er bij familie te logeren. Princip (een van de studenten) gaf daar aan aartshertog Franz Ferdinand te willen vermoorden. Maar waarom eigenlijk? Ten eerste was hij vervuld van haat tegen alles wat Oostenrijks was. En Franz Ferdoinand stond daar als het ware symbool voor. Maar bovendien wilde Franz Ferdinand de Slavische bevolking van de Oostenrijks-Hongaarse provincie Bosnië-Herzegovina (die verwant was aan die van Servië) meer inspraak en andere vrijheden toestaan, maar dan wel binnen Oostenrijk-Hongarije. En Bosnië-Herzegovina was juist de provincie, waar Servië de hand op had willen leggen. Vandaar dat ze een grote haat koesterden tegen de aartshertog.
De moord
Franz Ferdinand bezocht Bosnië-Herzegovina vanaf 25 juni 1914. Vanaf 28 juni was het bezoekprogramma bekend. De studenten stelden zich op langs de route van de aartshertog.
In Sarajevo bracht Franz-Ferdinand samen met zijn vrouw een inspectiebezoek aan de troepen. Nadien zou hij het stadhuis bezoeken. De rijtour (in open auto's) passeerde eerst Čabrinović (een van de studenten), die een granaat gooide. Deze werd echter opgepakt door Franz Ferdinand, die wel voor heter vuren had gestaan, en hij gooide de granaat op straat, waar deze ontplofte. Bij de ontploffing bleef Franz Ferdinand ongedeerd, maar er raakten wel drie officieren lichtgewond.
Na de mislukte aanslag probeerde Čabrinović zijn flesje kaliumcianide in te nemen om zelfmoord te plegen, maar deze was oud en werkte niet meer. Hij rende weg en sprong in een rivier om zichzelf te verdrinken. Dat lukte niet, want door de verwarring was hij in het meest ondiepe gedeelte van de rivier gesprongen. Toen werd hij gegrepen en gearresteerd.
Franz Ferdinand zag dat de volgauto gestopt was en dat de inzittenden gewond waren. Zijn chauffeur trok op en verdween van het toneel. De aanslag leek mislukt. Princip zelf droop teleurgesteld af en ging naar een bar.
De aartshertog besloot het programma gewoon te laten doorgaan en na een kort bezoek aan het gemeentehuis vertrokken ze naar het hospitaal om de gewonden uit de volgauto te bezoeken. De chauffeur van Franz Ferrdinand was evenwel van dit ingelaste bezoek aan het ziekenhuis niet op de hoogte, en volgde de oorspronkelijk geplande route richting het paleis van de gouverneur van Sarajevo. Opmerkzaam gemaakt op de nieuwe route, bracht hij de Gräf & Stift in de Franz-Josephgasse tot staan en reed langzaam achteruit, om de weg richting ziekenhuis te kunnen inslaan.
Juist op dat moment kwam Princip de bar uit, die zich op de hoek van de Franz-Josephgasse bevond. Tot zijn verbazing zag hij de stoet van de aartshertog achteruitrijdend voorbijkomen. Princip bedacht zich niet, sprong op de treeplank van de Gräf & Stift, trok zijn FN Model 1910-pistool en schoot op de kroonprins en zijn vrouw. Sophie Chotek stierf vrijwel meteen. Franz Ferdinand zei nog "het is niets, het is niets", zijn laatste woorden waren: "Sopherl! Sopherl! Sterbe nicht! Bleibe am Leben für unsere Kinder!" ("Sophie, Sophie! Niet doodgaan! Blijf leven voor onze kinderen!"). De samenzweerders werden kort na de aanslag gearresteerd
Na de moord
Princip werd opgepakt, maar kon geen doodstraf krijgen omdat hij nog geen 21 was. Uiteindelijk werd hij veroordeeld tot 20 jaar gevangenisstraf. Hij overleed echter al in 1918, waarschijnlijk ten gevolge van tubercolose.
Toen het nieuws bekend werd, waren de Oostenrijkers razend. Ze hadden gehoord dat Servië waarschijnlijk bij de moord betrokken was en ze vernielden en plunderden Servische winkels en andere eigendommen. Ook werden er winkels in brand gestoken. De keizer van Oostenrijk, Franz Jozef (de oom van Franz Ferdinand), toonde echter geen enkele emotie toen het nieuws hem ter ore kwam. Naar zijn mening hield Franz Ferdinand er te moderne ideeën op na.
Ook internationaal was de publieke opinie op de hand van Wenen. In 1903 hadden Servische officieren nog hun eigen koning vermoord, en deze aanslag werd gezien als een zoveelste voorbeeld van de "Servische mentaliteit". Zelfs Rusland, traditioneel een bondgenoot van Servië, keurde de daad af.
De daders werden gepakt en zouden worden berecht, Oostenrijk reageerde niet en internationaal had Servië groot gezichtsverlies geleden. De aanslag leek dus met een sisser af te lopen. Deze schijnbare rust was bedrog. De zogenaamde 'Oorlogspartij' van minister van Buitenlandse Zaken Leopold Berchtold, opperbevelhebber Franz Conrad von Hötzendorf en de minister van Oorlog Alexander von Krobatin, hoopte door middel van het creëren van een buitenlandse vijand de interne verdeeldheid binnen de dubbelmonarchie te stoppen. Men verzekerde zich van Duitse steun (de zogenaamde 'blanco cheque'). Bovendien zou op deze manier de invloed van het Servische nationalisme op Servische onderdanen binnen Oostenrijk-Hongarije een klap worden toegebracht. Men hoopte dat Oostenrijk-Hongarije in een korte, makkelijk te winnen oorlog Servië snel kon verslaan. Men hoopte dat de Duitse garantie, alsmede de internationale antipathie voor de Serviërs, andere landen ervan zou weerhouden in te grijpen. Maar dan moest er wel eerst een oorlog worden uitgelokt.
Het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog
Pas op 23 juli stuurde Oostenrijk-Hongarije Servië een ultimatum, het zogeheten Juli-Ultimatum. Een van deze punten daarvan was dat de Oostenrijkse officieren die onderzoek naar de moord deden ongehinderd toegang kregen tot het Servische grondgebied. Als Servië zou weigeren, zou dat oorlog betekenen. Van alle punten werd alleen dit laatste punt niet geaccepteerd. De hele wereld reageerde opgelucht omdat Servië het ultimatum slechts op één punt had geweigerd.
Maar Oostenrijk-Hongarije wilde niet akkoord gaan, omdat het immers Servië in een oorlog wilde vernederen. Het accepteerde deze weigering daarom niet, en verklaarde op 28 juli 1914 (precies een maand na de moordaanslag),, gesteund door Duitsland, de oorlog aan Servië. Hiermee was de Eerste Wereldoorlog begonnen.
Kinderen
Franz Ferdinand en Sophie kregen drie kinderen:
- Sophie (1901-1990)
- Maximiliaan (1902-1962)
- Ernst (1904-1954)