London Underground

Sjabloon:London Underground De London Underground (afgekort LU, ook wel de Tube, dat buis betekent) is het metronetwerk in Londen. Het bestaat uit 11 lijnen en heeft 275 stations. Het is een van de bekendste metronetten.

Kenmerken

De London Underground kan je herkennen aan:

• het bordje met het ronde logo en een blauw balkje erin met de tekst Underground.
• de uitspraak Mind the gap (between the train and the platform)/Vermijd het gat (tussen de trein en het perron) op sommige stations
• dat het de grootste metro ter wereld is, het is namelijk 408 km lang
• bekende stations als King's Cross, Piccadilly Circus, Oxford Circus
• dat het de eerste metro ter wereld was
• de typische Londense tunnels tunnels
• de cultuur op de London Underground: kunst en amateurmuziekartiesten

Geschiedenis

Ontstaan

Een tekening van hoe de eerste lijn van de metro van Londen werd gemaakt.

De allereerste metro (ter wereld!) reed 1863 in Londen. Doordat Londen steeds groter werd, kwamen er vaak files en was het te druk op de weg. Men kon wel een spoorlijn maken, maar die was te langzaam, want die moest door de hele stad heen, en het zou ook nog ongezond zijn met alle stoomtreinen van toen.

De enige plek voor een nieuwe manier om te reizen was dus onder de grond. Daar begon de Metropolitan Line als eerste metro ter wereld, toen nog met een stoomlocomotief. Hij reed toen nog tussen de stations Paddington en Farringdon. De Metropolitan Line rijdt nu nog steeds, maar dan met een langere route.

Deze metro was van het bedrijf de Metropolitan Railway Company. Daaraan hebben we het woord metro te danken. Dat woord werd toen gebruikt door de Fransen en daarna overgenomen in andere talen, waaronder ook het Nederlands.

Uitbreiding

De eerste elektrische metro op de City & South London Railway

In 1868 kwam de Metropolitan District Railway (nu District Line), die verbond de stad nog meer met elkaar. In 1870 werd er voor het eerst een diep gelegen metro gemaakt:dit was nodig om onder de Theems (de rivier die door Londen stroomt) te komen, deze korte lijn werd de Tower Subway genoemd. Deze lijn werd later afgebroken. Een betere deep-level lijn was de City & South London Railway, later werd dit een onderdeel van de Nothern line. Deze lijn is ook bekend als de eerste metro die loopt op elektriciteit, maar het werd geen groot succes vanwege het gebrek aan ramen in deze treinen.

Er was echter nog een groot probleem, de lijnen werden in het begin beheerd door 6 verschillende bedrijven. Dit was erg lastig omdat mensen soms bovengronds moesten lopen om naar een andere lijn te gaan. Er kwamen nog meer bedrijven verschillende lijnen kopen en er was een hele strijd tussen alle bedrijven.

In 1933 werd het bedrijf het London Passenger Transport Board op gericht: deze nam alle tramlijnen over en de metro's ook, alles was dus samen behalve de Waterloo & City lijn. Die kwam in 1994 pas bij de rest. Transport for London waakt nu over al het transport in Londen, ook de metro dus.

Tussen de Wereldoorlogen werden de lijnen vooral uitgebreid.

Tweede Wereldoorlog

Londenaren die schuilen voor Duitse bommen in een Tubestation

In de Tweede Wereldoorlog zijn de stations van de LU vaak gebruikt om in te schuilen tegen de bommen die Duitsland op Londen gooide. De stations werden ook op meer manieren gebruikt tijdens de Tweede Wereldoorlog, zoals:

• een afgelegen deel van de Central Line werd omgevormd tot een ondergrondse munitiefabriek;
• het gesloten station Brompton Road werd gebruikt als luchtafweercentrum;
• het gesloten station Down Street werd door Winston Churchill gebruikt tot de Cabinet War Rooms gebouwd werden, waarna het dienst deed als hoofdkwartier van het Emergency Railway Committee

Ook werden er hulpposts voor militairen geopend.

Na de oorlog

Na de Tweede Wereldoorlog werd de metro steeds belangrijker, omdat de stad steeds verder groeide. De eerste nieuwe lijn na de oorlog was de Victoria Line, die lijnen met elkaar moest verbinden - zodat je op elk station wel eens over kon stappen. Deze werd geopend in 1968. De laatste, nieuwste, lijn is de Jubilee Line die in 1977 werd geopend, maar hij ging pas in 1979 in gebruik. Dit werd vernoemd naar het jubileum van koningin Elizabeth de Tweede. Het speciale aan deze lijn waren de wanddeuren (zie onder). De stations zijn allemaal door verschillende bekende architecten ontworpen en verschillen dan ook in uiterlijk: ze zijn wel allemaal ruim.

Aanslagen en rampen

In de metro van Londen werden twee aanslagen gepleegd, eenmaal op 7 juli toen werden er in drie metrostellen en een bus een aanslag gepleegt waarin 50 mensen werden gedood. De tweede aanslag was op 21 juli, dit keer mislukten alle 4 de aanslagen, een daarvan was een in een bus en de andere drie in een m etro. Er waren wel lichte explosies.

Ook was er eens een brand op station King's Cross, veroorzaakt door een sigaret in de roltrap. Dit brak uit tot een grote brand, gelijk ook de grootste in Engeland's geschiedenis.

Ghost stations

In de geschiedenis van de Underground waren er veel meer stations gebouwd dan alleen maar 270. Maar deze stations zijn gesloten. Er zijn ook stations die nooit af zijn gemaakt. Dit soort stations noem je ghost stations, spookstations. Het spookt er natuurlijk niet, maar dat is enkel de naam. Een van die stations is het station British Museum. De perrons zijn er weggehaald en er staan nu spullen in de lege tunnel, die je vanuit de metro kunt zien als je langsrijdt op de Central line. Ook dit station werd tijdens de Tweede Wereldoorlog gebruikt, als militairenkantoor.

Statistieken

Het Dollis Brook viaduct (het hoogste punt van de Underground)

De langste roltrap in de Underground in Station Angel

Passagiers

Elke dag vervoert de Underground meer dan 3 miljoen mensen, op een werkdag 3 miljoen en 400.000 mensen. Daarmee is dit het op acht na drukste metrosysteem ter wereld (In Tokyo, nummer een, zijn er drie keer zoveel mensen in de metro). Op 8 december 2006 vervoerde de Underground een Undergroundrecord van 4 miljoen mensen, en voor de eerste keer in de geschiedenis van de Underground werden er in heel 2006 meer dan een miljard mensen vervoerd.

Lengte en stations

In totaal is Londen Underground 408 km lang, hiermee is het de langste metro ter wereld, daarbij heeft het ook 270 stations (ter vergelijking: Amsterdam heeft er 52) Hiermee is het nummer 4. De Metro van New York, Parijs en Seoel hebben allemaal meer stations, dat komt omdat er bij de meeste stations meerdere lijnen verbonden zijn.

Bouw

Deze metro heet underground omdat het veel ondergronds is. Dat is ook de bedoeling van een metro; het grootste deel is ondergronds. De metro komt toch wel boven de grond; als de metro namelijk het centrum van Londen verlaat. Vanaf Bromley-by-Bow op de groene Districtlijn kom je namelijk tussen de flats. Ook allerlei andere lijnen komen meestal boven de grond wanneer het centrum van Londen wordt verlaten, met uitzondering van;

• de lichtblauwe Victoria Line
• de gele District Line, die niet in de buitenwijken komt
• de groenblauwe Waterloo & City Line, die nogal kort is en het centrum ook niet verlaat

Men rekent ook vaak de Docklands Light Railway en de London Overground (treinen, zeg maar) tot delen van de Underground.

De organisatie achter de Underground, en alle andere transportmiddelen in Londen, is Transport for London.

De tunnels zijn enkelsporig. Dit betekent dat er per lijn twee tunnels zijn, elk eentje voor een richting.

Sub-surface en deep-level

Er zijn twee soorten tunnels: de sub-surface (onder het oppervlak) en de deep-level (diepliggende) tunnels. Het verschil ligt in de manier hoe de tunnels zijn gemaakt. De eerste lijnen werden gebouwd door een gat van 5 meter diep te bouwen, en dan het dak bedekken met stemen en zand. Dat was de Sub-surface. Dat was niet handig, het verkeer kon er namelijk niet goed langs enz.. Nu zijn er deep-level-tunnels, die gekomen zijn met de introductie van de Northern Line in 1890. Die tunnels waren diep onder de grond en met een ronde gang, vandaar dus de bijnaam Tube/Buis.

Lijnen

De jongste lijn is de Jubilee line. De Metropolitan is de oudste. Oorspronkelijk waren er 12 metrolijnen, de East London Line is echter in 2009 gesloten en zal in 2011 getransformeerd zijn tot Overgroundlijn. Hieronder is een volledige lijst met lijnen:

Er komt waarschijnlijk nog een lijn, de Chelsea-Hackney lijn die een lichtgroene/olijfgroene kleur zou krijgen.

Naam	Kleur	Geopend	Type	Lengte!	Treinstellen
Bakerloo Line	Bruin	1906	Deep level	23,2 km	Type 1972
Central Line	Rood	1900	Deep level	73,5 km	Type 1992
Circle Line	Geel	1884	Sub-surface	22,5 km	Type C
District Line	Groen	1868	Sub-surface	64 km	Type C / Type D
Hammersmith & City Line	Roze	1864	Sub-surface	26,5 km	Type C
Jubilee Line	Grijs	1979	Deep level	36 km	Type 1996
Metropolitan Line	Paars	1863	Sub-surface	67 km	Type A
Northern Line	Zwart	1890	Deep level	58 km	Type 1995
Piccadilly Line	Donkerblauw	1906	Deep level	71 km	Type 1973
Victoria Line	Lichtblauw	1968	Deep level	21 km	Type 1967
Waterloo & City Line	Groenblauw	1898	Deep level	2,4 km	Type 1992

Treinen

Er zijn vele soorten treinen geweest voor de Underground, over het algemeen zijn dit:

• Stoomtreinen (1868 - 1970)
• Elektrische trein (1889 - 1962)
• Dieseltreinen (1941 - 1958) (latere versies waren geen succes)
• Batterij-elektrische trein (1931 - heden)

De eerste metro's waren met stoomlocomotieven. Er was namelijk geen vervanger voor. De stoomtrein had wel zijn nadelen: je mocht niet voorin het perron staan - de stoom is schadelijk voor je gezondheid, en er moesten constant ventilatiegaten gemaakt worden waardoor enkel sub-surface lijnen mogelij kwaren (zie boven). In 1970 werd de stoomtrein uit dienst gehaald. Met de opening van de City & South London Railway, deep-level, was er een oplossing in 1889. Elektrische treinen! Maar die worden nu niet meer gebruikt.

Ook dieseltreinen werden gebruikt, maar nu worden batterij-elektrische treinen, de meest succesvolle sinds 1931. Deze rijden nu nog steeds. De stroom zit nu in de trein zelf in plaats van op het spoor.

Materieel

Het materieel wordt niet met namen aangeduid, maar met letters en jaartallen. Zo heb je als bijvoorbeeld een van ze, de 1996 Stock, die nu op de Jubilee rijden. De treinen hebben een wit uiterlijk met blauwe onderkant, rode deuren en het logo van de Underground erop gestickerd.

De nieuwste treinen die al geleverd zijn is de 1996 Stock, deze werd dus voor de Jubilee gebruikt. Er komt al Stock 2009 aan voor de Piccadilly Line die dit jaar nog geleverd gaat worden, en in 2014 komt natuurlijk de 2014 Stock voor de Victoria Line (>>).

De Londense metro's gebruiken een derderail systeem.

In de trein

De binnenkant van een van de treinen

In de trein/metro zelf zijn enkele zitplaatsen, maar vooral veel stangen voor de mensen die staan. Op de stoelen mag iedereen gaan zitten, maar als iemand slecht ter been is hoor je hem/haar een plek te geven (dat is ook wel zo beleefd). Overal in de trein staat dit ook aangegeven.

In de trein zijn overal wel kaarten aangeven, zowel van de lijn waar je in bent als een totaal. Er is ook veel reclame die aan de zijkanten hangen; en vooral veel info ook, zoals met de Mexicaanse griep, of dat je niet meer in of uit de metro mag als het sluitsignaal afspeelde.

De mensen op het perron mogen pas in de trein als de mensen die uit de trein willen er uit zijn.

Op de roltrap moet je aan de rechterkant staan; dat staat op bordjes en opvallend genoeg houdt iedereen zich eraan. De linkerkant is namelijk bedoeld voor mensen die snelheid willen maken en zelf ook nog verder lopen op de roltrap. Inmiddels is dit project in Nederland ook al door ProRail gestart, maar nog geen succes.

Veiligheid en problemen

Veiligheid

<youtube width="250" height="200">wY-OI1WjdwU</youtube>

Please mind the gap between the train and the platform 

Bestand:London Bridge Jubilee Platforms.jpg

De glazen deuren van de jubilee line

De metro van Londen is steeds veiliger geworden. Op de nieuwste lijn, de Jubilee, heeft men namelijk op het perron glazen wanden naast het spoor geplaatst met deuren. Als de metro aankomt moet hij precies voor de deuren van de wand stoppen, dan gaan ook de deuren van de metro lopen. Waar is dat voor nodig?

• Er kunnen geen bommen op het spoor gegooid worden
• Het gat tussen de trein en het perron is weg
• Er kan geen zelfmoord gepleegd worden
• De zuigkracht van de metro is niet voelbaar (de metro rijdt in een tunnel waar weinig zuurstof is, als hij dan een station binnenrijdt komt er een enorme wind waardoor je meegesleurd kan worden)
• Je voet komt per ongeluk niet tussen perron en trein (kan nog wel tussen de deuren)
• Door de zuigkracht nemen de treinen allemaal giftige gassen mee, als er glas voor staat is er geen probleem
• Vallen en duwen op het spoor is niet meer mogelijk

Toch slagen mensen erin, elk jaar ongeveer 50, om zelfmoord in de Underground te plegen. Enkel de nieuwste Jubileestations hebben namelijk zo een glazen wand, maar men wil ze ook bouwen op de oudere lijnen.

En nog steeds zijn er ook gewonden, door de poortjes en deuren bij de ingang. De poortjes gaan namelijk om het station in te kunnen gaan erg snel dicht. Als je je kaart erin doet gaat ie open, maar als je nou iets langzamer bent, of even omkijkt, is hij alweer dicht. Er is ook wel een brede doorgang voor kinderen die gratis mogen met een volwassene en mensen met koffers, maar dat is niet op elk station aanwezig.

De metrodeuren hebben in 2008 127 mensen verwond. Deze gaan namelijk ook erg snel dicht.

Problemen

Bestand:Victoria tube stn northbound Victoria look south.jpg

Op deze afbeelding is duidelijk het bord met wachttijden te zien

Sommige lijnen zijn al bijna 150 jaar oud en dat levert problemen op, sommige stations zijn te klein en moeten op maximale capaciteit werken, dit houdt in dat er constant treinen komen en gaan.

Een ander probleem is de hitte, omdat er niet altijd goede luchtverfrisser en luchtverversers zijn, kan het heel heet in diep gelegen stations worden, in 2006 was het zelfs een keer 47 graden! Hierdoor zijn er ook vele stations (zoals Camden Town en Covent Garden) maar een bepaalde tijd per dag open.

Wachttijd

De totale vertraging van de Metropolitan Line was 3 dagen, 10 uur en 25 minuten in het hele jaar 2006. Toch valt het vaak mee met de vertraging, meestal hoef je nooit meer dan 7 minuten te wachten op een trein. Je kunt ook precies op elektronische borden zien hoe lang het duurt voor de volgende trein aankomt.

Onderhoud

Londen Underground draait niet 24 uur per dag, 's nachts moeten de lijnen namelijk nagekeken worden. Alleen op feestdagen rijdt de metro de hele dag. Anders is de hele metro gesloten tussen 1 uur en half 6, maar het kan ook dat lijnen het hele weekend dicht worden gegooid om groot onderhoud te plegen.

Koeling

Een koeler die werkt met grondwater op station Victoria

Omdat de hitte zo een groot probleem is, moet de koeling in de Underground heel goed zijn, de grootste bronnen van deze hitte zijn de treinen. Maar ook andere machines en zelfs mensen zijn de oorzaak van de hitte. Dit is een verdeling:

• 80% komt van de treinen.
• 15% komt van andere apparaten.
• 5% komt van mensen zelf.

Omdat de treinen door een smalle tunnel rijden nemen ze lucht mee. Als hij aankomt komt er een enorme wind, die het station een beetje afkoelt, maar je kan ook weer meegesleurd worden met de wind (aantrekkingskracht) en in de wind zijn giftige stoffen.

Een oplossing is nog steeds niet gevonden, na een wedstrijd georganiseerd door de Londense burgemeester. Momenteel wordt er getest in victoria station met koelers die met grondwater werken en gewoon airconditioning in de trein.

Overstromingen

Overstromingen zijn een groot probleem voor de Londen Underground, vooral sinds de jaren zestig is het een probleem. In de jaren 60 werden namelijk vel bedrijven gesloten die veel grondwater gebruikte zoals brouwerijen en papiermolens. Daarom zijn er pompen geïnstalleerd, in het midden van 2001 pompte de LU 30.000 kubieke meter water weg, dat zijn 12 olympische zwembaden vol. Ook moest er iets gedaan worden om te zorgen dat er geen water van de Theems (rivier in londen) in de tunnels komt, vroeger waren er hekken om delen van Londen Underground af te sluiten.

Vervoersbewijs

Een oysterkaart

Om te kunnen reizen met de Underground moet iedereen boven de twaalf jaar een kaartje kopen, vroeger ging dat via enkeltjes en retourtjes. Tegenwoordig is het ook mogelijk om een dagkaart te kopen, dan kun je overal heen. Londen Underground is echter verdeeld in 6 zones, je kunt kaarten kopen waarin je alleen in zone 1&2 kunt komen (deze kan je wel opwaarderen naar meerdere zones) maar ook een voor alle 6 zones. Zone 1 en 2 zijn namelijk de grootste zones. Een station in de Tube, Watford Junction, ligt buiten de zones die door Transport for London zijn aangesteld; hier gelden andere tarieven. De zones gelden ook voor de Docklands Light Railway.

Om dit te kunnen controleren zijn zowel bij de ingang als uitgang poortjes die open gaan als iemand zijn kaartje met magneetstrip in een gleuf doet. Voor volwassenen met kinderen is er een wijdere poort. Er zijn echter wel soms problemen met de poorten, zie boven.

Mensen die in Londen wonen en vaak met het openbaar vervoer gaan kunnen ook een Oysterkaart kopen, deze kaart lijkt een beetje op de Nederlandse OV-chipkaart. Voor de bus en tram is er een standaard tarief maar in de metro zijn er verschillende, hoe verder je gaat hoe duurder. De Oysterkaart moet steeds weer opgewaardeerd worden.

Kinderen mogen met een volwassene mee.

Nieuwste ontwikkelingen

Alles moet met zijn tijd meegaan: ook metrosystemen. Dus ook de Londense metro. Men is bezig met vernieuwingen en nieuwe functies om het reizen beter te maken dan het nu al is (vergelijk de video van 2009 en 1992 bij Video's maar eens met elkaar (>>)).

Telefoons

Zo wil men onder andere telefoons laten werken in de drukke Waterloo & City Line - normaal is het niet mogelijk om als je in een tunnel en/of een metro zit ontvangst te krijgen op je telefoon. Dit zou dus een handige oplossing kunnen zijn, zowel in de trein zelf als op de stations.

Chelsea-Hackney Line

Ook wil men in de toekomst een extra lijn hebben bij de Underground, de Chelsea-Hackney Line. Dit is nu al een soort plan onder beheer door het Crossrailproject. Zo zouden deze trajecten mogelijk moeten zijn (kleine stations niet vermeld):

• Epping - Woodford - Leytonstone
• Epping - Woodford - Leytonstone - Hackney Central - Angel - King's Cross St. Pancras - Piccadilly Circus - Victoria - Chelsea - Parsons Green - Putney Bridge - Wimbledon
• Wimbledon - Putney Bridge - Parsons Green - Chelsea - Victoria - Piccadilly Circus - King's Cross St. Pancras - Angel - Hackney Central - Leytonstone - Woodford - Epping
• Wimbledon - Putney Bridge - Parsons Green

Er zouden dus ook aftakkingen komen: naar Parsons Green vanuit Wimbledon en naar Leytonstone vanuit Epping. Maar of deze metro gaat rijden zal afwachten zijn aangezien de lijn pas voor 2025 gepland staat. Ook is niet zeker of deze lijn wel eens deel van de Underground uit gaat maken. Men gaat kiezen welke oplossing beter zou zijn; de Underground of andere manieren.

Bakerloo uitbreiding

De burgemeester van Londen had ook nog eens voorgesteld om de Bakerloo Line uit te breiden naar Lewisham - een van de andere Londense districten.

Verbeteringen van de Jubilee Line ook op andere lijnen

Dit is nog niet helemaal zeker, maar er wordt ook aan gedacht om de veranderingen uit de Jubilee Line Extension (het project om de Jubilee Line te verlengen naar Canary Wharf, North Greenwich en Stratford en de stations te verbetern) ook naar andere lijnen toe te brengen. Hiermee worden liften o.a. bedoeld (die zeker handig zijn op onder andere station Westminster, waar je 4 roltrappen op moet om naar de District Line te gaan vanaf het Jubileestation en 5 roltrappen voor de uitgang!), maar ook de PSD's en PED's. Dit zijn wanddeuren op elk station die automatisch open gaan als de trein precies goed is gestopt, zodat men o.a. niet van het perron kan vallen en geduwd kan worden (>>).

Nieuw materieel

Dit is ook een van de prioriteiten van Transport for London: nieuw materieel. Als eerst wil men het sub-surface materieel van de Metropolitan Line vervangen, vanwege de leeftijd. Echter kan men nu geen deep-level-lijnen boren om sub-surface-lijnen te vervangen; dan zou het centrum van Londen een nog grotere chaos worden dan dat het zonder metro was. Daarom is er nog steeds sub-surface materieel maar komen nieuwe treinstellen van Bombardier, die in de periode van 2009 tot 2013 geleverd zullen worden. Er rijdt nu A Stock op de Metropolitan: men wil dat de S Stock laten worden (overigens ook voor Circle en District Line). Deze is minder breed dan de huidige sub-surface treinen en het zal een nieuw, fris design bevatten en natuurlijk technische verbeteringen.

Qua deep-level wil men voor de Victoria Line 2009 Stock laten rijden; dit zijn ook treinen door Bombardier en zullen ook in 2009 geleverd worden (te zien aan de naam). Voor 2014 wil men op de Piccadilly Line 2014 Stock laten rijden. Van deze zijn nog geen plaatjes enzovoorts bekend en ook geen details, maar deze zullen ook oude treinstellen vervangen.

De digitale omroepstem in 2009 Stock (en waarschijnlijk ook 2014 Stock) zal dit omroepen bij elk station (voorbeeld = Victoria Line richting Brixton, station Finsbury Park): "This is Finsbury Park. Change here for Piccadilly Line and National Rail services. This is a Victoria Line train to Brixton." ("Dit is Finsbury Park. Stap hier over voor de Piccadilly Line en het treinstation. Dit is een metro op de Victorialijn richting Brixton.")

De 2009 Stock rijdt al een beetje: op 21 juli 2009 om 23:55 werd de dienst naar Brixton gereden door een 2009 Stock.

Meer kleine verbeteringen

Tot slot wil Transport for London ook nog wat kleine verbeteringen, te zien op de site (>>):

• Meer treinen inzetten
• Minder vertragingen (Metropolitan Line heeft o.a. per jaar ruim 3 dagen vertraging in totaal)
• De lijnen verbeteren zodat treinen sneller gaan en minder hobbelen
• Het moderniseren (moderner maken) van stations die geen historische waarde hebben
• Breedere poortjes
• Betere regeling met de poortjes
• Betere informatie voor klanten en toeristen

Galerij

• 

  Het Underground logo

• 

  Station Covent Garden

• 

  Op de muur staat: Naar de treinen

• 

  Bord: Piccadilly Line

• 

  Kaart: Piccadilly Line

• 

  Het perron

• 

  Het logo van de Underground met Covent Garden erop

• 

  Een close-up

• 

  Een roltrap met aan de zijkanten schilderijen

• 

  Deze trap heeft 193 treden - enkel te gebruiken voor noodgevallen

Video's

De Piccadilly komt aan op Kings Cross Saint Pancras en vertrekt ook weer in 2009

Informatieve video over het (destijds nieuwe) Piccadilly Line eindpunt: Heathrow Terminal 5
Let op: Engels!

Informatieve video over de Waterloo & City Line in 1992, zie ook de oude stations en de oude kleuren van de metro's

Externe links en bronnen

• Officiële website van de Londense metro (Engels)
• Het artikel op de Nederlandse Wikipedia
• Het artikel op de Engelse Wikipedia (Engels)
• Het artikel op de Duitse Wikipedia (Duits)
• Informatie in de Underground of haar treinen zelf