Parlementaire enquête

De parlementaire Enquêtecommissie Woningcorporaties in 2014

Een parlementaire enquête is een middel wat de Tweede Kamer en Eerste Kamer kunnen gebruiken om meer te weten te komen over een onderwerp. Deze parlementaire enquête wordt vaak uitgevoerd door een speciale parlementaire enquêtecommissie. Deze commissie bestaat uit enkele Kamerleden die zich in het onderwerp verdiepen. Zij verhoren betrokken en zoeken uit wat er nou echt gebeurd is. Uiteindelijk maken zij een rapport over het onderwerp. Op basis van dit rapport kan de politiek dan een beslissing nemen.

Parlementaire enquêtes worden niet zomaar ingesteld. Ze worden alleen voor belangrijke en grote onderwerpen gebruikt. Deze onderwerpen hebben vaak grote invloed op de politiek en hebben veel aandacht nodig. Daarom kan de Tweede of Eerste Kamer besluiten om zo'n commissie in te stellen. Volgens de Nederlandse grondwet hebben beide kamers van het Nederlands parlement recht op parlementaire enquête sinds 1848. Toch zijn alle parlementaire enquêtecommissies door de Tweede Kamer ingesteld. De Eerste Kamer heeft nooit gebruik gemaakt van dit recht.

Hoe werkt het?

Een parlementaire enquêtecommissie wordt opgericht als een meerderheid van de Tweede of Eerste Kamer besluit deze op te richten. In de Tweede Kamer zijn hier minstens 76 leden voor nodig; in de Eerste Kamer 37. De Tweede en Eerste Kamer kunnen beide bepalen wanneer dit nodig is. Hiervoor is niet echt een duidelijke regel; zolang er maar genoeg leden voor stemmen. De commissie bestaat altijd uit een handje vol Kamerleden (tussen de 5 en 10 leden). Zij vormen de commissie en houden zich bezig met de onderwerp van de commissie.

De commissie onderzoekt vervolgens het onderwerp. Hiervoor mag de commissie mensen oproepen voor vragen te stellen. Dit kunnen bijvoorbeeld politici, ambtenaren maar ook andere personen zijn. Deze personen zijn dan verplicht om voor de commissie te komen. Hier moeten ze onder ede de vragen beantwoorden. Dit betekent dat ze officieel zweren dat ze de waarheid spreken. Wanneer ze dit niet doen en dit wordt ontdekt, kunnen ze in de problemen komen. De personen kunnen niet weigeren om voor de commissie te komen. Als ze dit wel doen, kan de rechter hen dwingen als nog te komen. Dit kan via een boete of arrestatie.

Oorspronkelijk waren parlementaire enquêtes vooral bedoeld om meer informatie te krijgen over een politiek vraagstuk. Wanneer veel Kamerleden weinig over dit vraagstuk wisten, werd een commissie opgesteld. Deze commissie verzamelde informatie, waardoor de politici een goed besluit konden nemen. Tegenwoordig worden parlementaire enquêtes vooral bij schandalen gebruikt om de waarheid boven water te krijgen. ook wordt op deze manier duidelijk wie er verantwoordelijk voor is.

De duur van een parlementaire enquête kan erg verschillen, maar meestal ligt deze tussen een paar maanden en een paar jaar.

Enquêtezaal

De Tweede Kamer heeft tegenwoordig een aparte speciale zaal voor parlementaire enquêtes; de Enquêtezaal. Deze is ontworpen door Erik Knippers en wordt sinds 2004 gebruikt. Overigens bevindt de Enquêtezaal zich niet in het Binnenhof zelf, maar aan de overkant van het Plein.

Hiervoor werden parlementaire enquêtes gehouden in de Oude Zaal of een van de commissiezalen van de Eerste Kamer.

Parlementaire enquêtes

Tweede Kamer

• Parlementaire enquête naar accijns op zout (1852-1853)
• Parlementaire enquête naar Zwolsche Diep (1856)
• Parlementaire enquête naar Maas en Zuid-Willemsvaart (1860-1861)
• Parlementaire enquête naar de zeemacht (1861-1862)
• Parlementaire enquête naar de Nederlandse koopvaardij (1874-1875)
• Parlementaire enquête naar longziekte onder rundvee (1877-1878)
• Parlementaire enquête naar de exploitatie van Nederlandse Spoorwegen (1881-1882)
• Parlementaire enquête naar de toestand in fabrieken en werkplaatsen (1886-1887)
• Parlementaire enquête naar het regeringsbeleid in de Tweede Wereldoorlog (1947-1956)
• Parlementaire enquête naar de RSV-werf (1983-1984)
• Parlementaire enquête naar bouwsubsidies (1986-1988)
• Parlementaire enquête naar de Paspoortaffaire (1988)
• Parlementaire enquête naar de uitvoering sociale verzekeringen (1992-1993)
• Parlementaire enquêtecommissie opsporingsmethoden (1994)
• Parlementaire enquête naar de Bijlmerramp (1998-1999)
• Parlementaire enquête naar de bouwfraude (2002)
• Parlementaire enquête naar de val van Srebrenica (2002)
• Parlementaire enquête naar het Financieel Stelsel (2010-2012)
• Parlementaire enquête naar de Woningcorporaties (2012-2014)
• Parlementaire enquête naar Fyra (2013-2015)
• Parlementaire ondervragingscommissie Fiscale constructies (2016-2017, mini-enquête)
• Parlementaire ondervragingscommissie Ongewenste beïnvloeding uit onvrije landen (2020, mini-enquête)
• Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag (2020, mini-enquête)
• Parlementaire enquête aardgaswinning Groningen (2021-heden)
• Parlementaire enquête dienstverlening, handhaving en fraudebestrijding bij overheidsdiensten (voorbereidende commissie; 2022-heden)
• Parlementaire enquête naar de aanpak van de coronapandemie (voorbereidende commissie; 2022-heden)

Eerste Kamer

De Eerste Kamer heeft sinds 1887 de mogelijkheid naar parlementaire enquête. Toch heeft de Eerste Kamer nooit van dit recht gebruik gemaakt.