Kinderlied

Een kinderliedje kan een liedje zijn dat op bladmuziek is gezet of een lied dat kinderen verzinnen en onderling delen. Het kan ook een moderne creatie zijn die bedoeld is voor amusement, thuisgebruik of onderwijs. Hoewel kinderliedjes in sommige culturen meer zijn opgenomen en bestudeerd dan in andere, lijken ze universeel (overal ter wereld ongeveer hetzelfde) te zijn in de menselijke samenleving. Kinderliedjes kun je verdelen naar leeftijd, waarbij de tekst en melodie past bij die leeftijdsgroep.

Iona en Peter Opie, Engelse wetenschappers die de kindercultuur bestudeerd hebben, verdeelden kinderliedjes in twee groepen:

• liedjes die door volwassenen aan kinderen werden onderwezen, die ze als onderdeel van een traditionele cultuur zagen als kinderliedjes
• en liedjes die kinderen elkaar leerden, die deel uitmaakte van de onafhankelijke kindercultuur.

Een ander gebruik van de term kinderlied is voor liedjes die zijn geschreven voor het vermaak of onderwijs van kinderen, meestal in de moderne tijd. In de praktijk is geen van deze categorieën volledig passend, gewoon omdat kinderen bijvoorbeeld kinderliedjes vaak hergebruiken en aanpassen. Veel liedjes die nu als traditioneel worden beschouwd, zijn opzettelijk door volwassenen geschreven voor commerciële doeleinden (om te verkopen).

Iona en Peter Opie verdeelden kinderliedjes verder in een aantal groepen, waaronder: Amusement (inclusief actiesongs en spelletjes ), Rijmpjes tellen, Slaapliedjes en Raadsels.

Vanaf de jaren '60 van de twintigste eeuw verschenen de kinderliedjes van schrijvers als Burny Bos, Annie M.G. Schmidt, Han G. Hoekstra en Willem Wilmink op grammofoonplaat en later CD. Tegenwoordig vind je ze ook op apps als Spotify en YouTube. Veel kinderliedjes zijn tegenwoordig afkomstig van kinderfilms, kindermusicals en groepen die speciaal liedjes maken en zingen voor kinderen zoals K3 en Kinderen voor kinderen, ook wel kinder- of peuterpop genoemd.

Hoe het begon

De eerste (nog teruggevonden) kinderliedjes waren vaak slaapliedjes. Het slaapliedje van de Romeinse verpleegsters, "Lalla, Lalla, Lalla, aut dormi, aut lacte", is misschien wel het oudste dat het heeft overleeft. Ook in de middeleeuwen zijn er slaapliedjes teruggevonden die vaak te maken hadden met het kindje Jezus. Dit soort slaapliedjes of wiegeliedjes worden nu ook nog wel eens gezongen als "Slaap kindje slaap". Soms zijn er nog kinderliedjes terug te vinden in gedrukte vorm uit de 16e tot 18e eeuw, waaronder religieuze (kerkelijke) liedjes. Maar de meeste komen uit de 19e eeuw of later. Soms zijn het van oorsprong rijmpjes (opzeg versjes) die later op muziek zijn gezet. Eind 18e eeuw ontstaan er zangbundeltjes met kinderliedjes en versjes. In 1778 verscheen het eerste Nederlandstalige gedichtenbundeltje voor kinderen: "Kleine gedigten voor kinderen" van Hieronymus van Alphen. In 1780 werd een aantal van Van Alphens gedichtjes door componist B. Ruloffs op muziek gezet. Soms zijn deze vanuit andere talen vertaald naar het Nederlands. Vaak hebben deze liedjes een moraal en een opvoedend karakter. Veel liedjes zijn ook mondeling overgedragen en pas later op papier gezet (tekst en bladmuziek). Vaak zijn de oude kinderliedjes ook liedjes afkomstig uit de volksmuziek. Vooral op oudere leeftijd werd er bijvoorbeeld volop gezongen over stoere zeehelden als "Piet Hein" en zijn "Heb je van de Zilveren vloot wel gehoord" en "Ferme jongens, stoere knapen". Het sinterklaasliedje "Zie, de maan schijnt door de boomen" verscheen in 1843 ook in de liedbundel van de Amsterdamse arts Jan Pieter Heije. Deze vaak vaderlandlievende liedjes hadden ook als doel om duidelijk te maken dat stadskinderen er op uit moesten, de frisse buitenlucht in, wandelen, varen, 'stoere knapen' worden. Ook leerkrachten uit die tijd schreven nieuwe liedjes. Dit had ook te maken met de verplichte zangles op lagere scholen, die in 1857 werd ingevoerd.

Liedjes die op straat ontstonden (vaak zelf verzonnen) werden door andere kinderen overgenomen. De tekst ervan wilden nog wel eens veranderen of verschilde van streek tot streek iets. Op een gegeven moment zijn deze op papier vastgelegd. Vaak zijn het liedjes die bij een spelletje horen zoals touwtje springen. Denk aan "in, spin, de bocht gaat in, Uit spuit, de bocht gaat uit" of "Beertje, beertje draai je om - Beertje, beertje maak je krom". Ook bij loopspelletjes die op reidansen of een polonaise lijken horen liedjes zoals "Witte zwanen, zwarte zwanen" (ca. 1870). Bij tikspelletjes ging er soms ook een liedje aan vooraf zoals "Schipper mag ik overvaren".

Andere oude actieliedjes waarbij bewegingen kunnen worden gemaakt zijn bijvoorbeeld "In de maneschijn" en "klap eens in je handjes".

Ook favoriet zijn de kinderliedjes waarbij de (kalver)liefde een rol speelt.

Met de komst van de radio en later de TV zijn er altijd wel programma's geweest waarin kinderliedjes werden (voor)gezongen. Kort na de Tweede Wereldoorlog had je bijvoorbeeld "Kleutertje luister". Ook kinderkoren traden steeds meer op radio en TV op met nieuwe kinderliedjes. Later kreeg je ook schoolradio en schoolTV (toen nog Nederlandse Onderwijs Televisie) met onder andere het liedjesprogramma "Zingen, Liedjes in allerlei kleur" (1971-1972). Ook Sesamstraat en andere jeugdprogramma's hebben de nodige nieuwe liedjes gebracht.

Is zingen goed voor kinderen?

Onderzoekers hebben gezien dat zingen met kinderen belangrijk is voor bijvoorbeeld de taalontwikkeling. Ook kan het helpen bij emoties als blijdschap en verdriet. Een liedje kan troost geven. Een simpele melodie en een rustig tempo spreekt kinderen aan, zodat ze het liedje snel en makkelijk mee kunnen zingen. Dat geeft ook zelfvertrouwen. Liedjes kunnen gebruikt worden bij vaste gebeurtenissen op een dag, zoals het eten, jas aantrekken enzovoorts. Dat geeft kinderen structuur en houvast. Het kan zelfs meehelpen aan de muzikaliteit van een kind. Zoals gezegd heb je kinderliedjes die horen bij spelletjes. Ook dat geeft houvast, waardoor je beter kunt onthouden wat je moet doen. De schoolse liedjes die over bijvoorbeeld dieren (zoals "Ik zag twee beren"), tijd (dag, maand, seizoen) en andere dingen gaan, helpen om die kennis in te slijpen. De bewegingen die bij kinderliedjes horen stimuleren de motoriek (het kunnen bewegen van je beweegbare lichaamsdelen). Het samen zingen zorgt voor een groepsbinding. Dat zie je bijvoorbeeld ook bij supporters die hun club toezingen. Je kunt er ook andere talen mee leren. Vandaar ook dat muziek vanaf 1985 een verplicht vak werd in het basisonderwijs. De Nederlandse stichting "Meer muziek in de klas" zet zich sinds 2014 er voor in dat er op alle Pabo's (lerarenopleidingen) weer het vak Muziek wordt onderwezen.

Links

• Nederlandse liederenbank - kinderlied
• Voor een uitgebreid artikel kijk op Wikipedia - Kinderlied
• SchoolTV - Zingen
• YouTube - Kinderliedjes