Zeeuws

De verspreiding van Zeeuws (blauw) binnen het Nederlandse taalgebied (grijs).

Het Zeeuws is een dialect van het Nederlands. Het wordt gesproken in Zeeland. In het Zeeuws heet Zeeuws Zeêuws. Deze taal wordt door sommigen gezien als een aparte taal, maar het heeft geen officiële status en wordt meestal als dialect van Nederlands gezien.

Geschiedenis

Zeeuws is al heel lang een taal, hoe oud het precies is is echter niet bekend. In de vroege Middeleeuwen sprak de hele Nederlandse kust Fries. In 734 veroverde het Frankische Rijk de meeste Friese gebieden, inclusief Zeeland. Hierdoor gingen veel gebieden in hedendaags Nederland een combinatie tussen Frans en Fries spreken, en bij sommige dialecten is dit meer zichtbaar dan bij anderen. Later in de Middeleeuwen nam Vlaanderen een belangrijke positie in de Nederlanden en verspreidde elementen van de Vlaamse taal naar de rest van de Nederlanden. De reden dat Nederlands nu wel veel verschilt van het Zeeuws is omdat richting het einde van de Middeleeuwen Brabant een belangrijkere positie overnam en de Brabantse uitspraak en schrijfwijze zich door de Nederlanden verspreidde, maar bij het gebied rond Zeeland gebeurde dat niet. In de 13e eeuw werd 'Zeeuws' apart genoemd in een gedicht van Jacob van Maerlant In de Gouden Eeuw bleef Zeeuws, ondanks dat Holland nu de belangrijkste regio was in de Lage Landen, grotendeels intact. Tot aan het jaar 1900 bleef Zeeuws vrij ver van Nederlands verwijderd. Maar in 1900 werd een wet ingevoerd, de leerplichtwet, die iedereen verplicht maakte onderwijs te volgen. Omdat dat onderwijs meer in het Nederlands werd gegeven begonnen de mensen daar vanzelf ook meer Nederlands te spreken.

Taal

Zeeuws gebruikt het latijns alfabet, hetzelfde alfabet als het Nederlands. Dit dialect stamt af van het Nederlands, en lijkt om die over het algemeen veel op het Nederlands. Er zitten wel lastigheden in de uitspraak van sommige letters en het feit dat Zeeuws nergens hetzelfde is, dit alles maakt het voor iemand die Algemeen Beschaafd Nederlands soms toch lastig om iemand te begrijpen die Zeeuws spreekt.

Woorden

Een voorbeeld van het Zeeuws op een bord, het betekent 'het dorpshuis'

Zeeuws lijkt kwa woordenschat soms heel erg op het Nederlands, maar soms totaal niet. Tussen de sub-dialecten van het Zeeuws is vaak een klein verschil in schrijfwijze en uitspraak van een woord. Zoals bij veel Nederlandse dialecten gebeurd beginnen woorden meer op normaal Nederlands te lijken, dit proces heet vernederlandsing. In 2004 werd het woord platte zeuge, wat 'keukenborstel' of 'pissebed' betekend, als mooiste Zeeuwse woord uitgeroepen. Ondanks de vermindering van het verschil tussen Zeeuwse en Nederlandse woorden blijven sommige woorden niet veranderd en verspreiden ze zelfs naar het Vlaams of het Nederlands.

Hier volgt een kort schema van een aantal woorden:

Zeeuws	Nederlands
'uus	Huis
Méns	Mens
Zeêland	Zeeland
Frankriek	Frankrijk
Touter	Schommel
Kêês	Kers
Durp	Dorp
È(n)	Hebben
Weze(n)	Zijn

Grammatica

In tegenstelling tot Nederlands is er in het Zeeuws nog wel een klein verschil tussen mannelijke en vrouwelijke woorden. Bij het Zeeuws krijgen lidwoorden en bijvoeglijke naamwoorden die voor een mannelijk woord die met een b, h, d of t begint staan een extra 'n' aan het einde, de boer wordt d'n boer. Vrouwelijke woorden eindigen altijd op een 'e', zoals vrouwe, verve en pupe.

Werkwoorden in het Zeeuws eindigen vaak op een 'e', en er komt een extra 'n' achter als het werkwoord achter 'te' staat. Als voorbeeld: weze (zijn) wordt te wezen. In sommige sub-dialecten eindigt een werkwoord altijd op 'en'. Vaak veranderd de 't' die gebruikt wordt in het Nederlands bij de jij of hij/zij/het vorm van een werkwoord, jij maakt wordt je maeke(n). Soms wordt de 't' van het Nederlands gewoon helemaal weggehaald, jij maakt wordt dan je maek.

Klanken

Zeeuwse klederdracht

Zeeuws maakt een groot verschil met het Nederlands als het gaat om de uitspraak van klanken en klanken die gebuikt worden. Een van de meest opvallende verschillen is de 'ui' en de 'ij', die worden namelijk in het Zeeuws geschreven en uitgesproken als 'uu' en 'ie'. Dit verschijnsel heet klankerronding. Ook andersom gebeurd dit soms, zo word rups rispe. Iets anders opvallends is het wegvallen van de 'h' in de uitspraak en soms in spelling.

Zoals heel bijna Zuid-Nederland wordt de 'g' zacht uitgesproken, maar in het Zeeuws werkt dit net iets anders. Bij de meeste dialecten met een zachte 'g' wordt de tong anders geplaatst dan bij de harde 'g'. Bij het Zeeuws wordt de tong echter wel op dezelfde manier geplaatst, maar dan minder nauw, waardoor de 'g' meer als een 'h' begint te klinken. Soms kan dit ook teruggezien worden in de spelling.

Bij sommige uitspraken lijkt Zeeuws meer op het Oud Germaans dan Nederlands zelf. De 'ai' en 'au' zijn in het Nederlands veranderd in een 'ee' en een 'oo'. In het Zeeuws zijn ze ook veranderd maar is er nog een beetje van de oude uitspraak overgebleven. Hier komt ook het dakje wat je bijvoorbeeld op het woord boôm kan zien vandaan, want dit dakje geeft aan dat je de 'oo' iets anders uitspreekt. Als dit dakje op een letter staat treed er in 'oo'-klank een beetje verschil in uitspraak op, waarbij meestal een deel van de klank tussen de 'ə ə ' en de 'ɔ ɔ ' wordt uitgesproken. Bij de 'ê' gebeurd hetzelfde, maar gaat vervormd de klank naar een combinatie van de 'ɑ ɑ ' en 'ɪ ɪ '.

Klik om vast te zetten
De uitspraak van de 'e' in het woord 'kasten'

Klik om vast te zetten
De uitspraak van de 'o' in het woord 'hond'

Klik om vast te zetten
De uitspraak van de 'a' in het woord 'hand'

Klik om vast te zetten
De uitspraak van de 'i' in het woord 'kist'

Cultuur

Zeeuwse bolus met boter

Behalve een apart dialect hebben de Zeeuwse gebieden ook hun eigen klederdracht, keuken en tradities.

Keuken

Een groot deel van de Zeeuwse keuken is gevuld met producten uit de zee. Mossels, vissen en nog meer. Er zijn ook een aantal typisch Zeeuwse zoete lekkernijen. Een Zeeuwse bolus is hier een goed voorbeeld van. Een andere bekende Zeeuwse lekkernij is de boterbabbelaar.

Klederdracht

Zeeland heeft ook zijn eigen klederdracht, maar over het algemeen wordt het niet vaak gedragen. Er zijn gelegenheden waarop de typische klederdracht wel gedragen wordt, voornamelijk door oudere vrouwen. Een kenmerk van de Zeeuwse klederdracht zijn oorijzers (niet zichtbaar op het plaatje verder naar boven op deze pagina). De typische klederdracht verschilt per eiland.

Andere tradities

Zeeland kent nog een aantal andere tradities, op Walcheren, bijvoorbeeld, wordt jaarlijks in augustus op een feestdag aan ringsteken gedaan. Een andere traditie is Straô, een boerenfeestdag waarop Zeeuwen uit Walcheren acht weken voor Pasen met hun paarden over het strand en een stukje in de zee rijden.

Dialecten van het Zeeuws

Zeeuwse dialecten (zie lijst)

Zeeuws heeft ook nog dialecten. Zeeuws wordt op verschillende plaatsen heel anders uitgesproken. Eigenlijk is er tussen elk dorp wel een verschil. In sommige dorpen bestaan woorden de nergens anders worden gesproken, in sommige plaatsen wordt de 'ê' anders uitgesproken en rond sommige steden lijkt Zeeuws meer op Nederlands dan rond andere steden. Ondanks dat er soms grote verschillen zijn tussen dorpen kunnen er wel verdelingen worden gemaakt:

1. Oostvoorns
2. Goerees
3. Flakkees
4. Schouwen-Duivelands
5. Philipslands
6. Thools
7. Noord-Bevelands
8. Walchers
9. Burgerzeeuws
10. Zuid-Bevelands
11. Land-van-Axels
12. Land-van-Cadzands