Sackbut

Vier sackbutts: een tenor, alto, tenor en een bas

Een sackbut (Engels) of Posaune (Duits) is een voorloper van de trombone dat veel werd gebruikt tijdens de renaissance- en barok tijdperken. Net als de trombone heeft het een telescopische schuif die wordt gebruikt om de lengte van de buis te variëren om zo de toonhoogte te veranderen. In tegenstelling tot de nog eerdere schuiftrompet waaruit hij is voortgekomen, heeft de sackbut een U-vormige schuif, met twee schuifbuizen evenwijdig aan elkaar, waardoor toonladders in een lagere toon kunnen worden gespeeld.

Beschrijvingen van de term "trombone" dateren van 20 jaar vóór de term "sackbut" en het bewijs voor de Duitse term "Posaune" is zelfs nog ouder. "Sackbut", oorspronkelijk een Franse term, werd in Engeland gebruikt totdat het instrument in de achttiende eeuw in onbruik raakte; toen het terugkeerde in aangepaste vorm, werd de Italiaanse term "trombone" meer gebruikelijk. In modern Engels wordt een oudere trombone of de replica ervan een sackbut genoemd.

Het instrument verschilt over het algemeen van de moderne trombones door zijn kleinere, meer cilindrisch (ronde) gevormde boring en zijn minder uitlopende bel, beker of klok (maximaal zo'n 11 cm). Die van de trombone kan wel zo'n 18 cm zijn. Vaak speelde men de sackbut samen met zinken en kromhoorns zoals in een alta capella.

Naam

Detail van trombone spelende engel uit de Hemelvaart van de Maagd Maria in de Cappella Carafa van de Santa Maria sopra Minerva, 15e eeuw

Er zijn twee theorieën voor de herkomst van de naam sackbut: het is ofwel afgeleid van het Middelfranse sacquer (trekken) en bouter (duwen) of van het Spaanse sacar (trekken of trekken) en bucha (een buis of pijp). De term overleeft in tal van Engelse spellingsvarianten, waaronder sacbutt, sackbutte, sagbut, shagbolt, sacabushe, shakbusse en shakbusshe. Nauw verwant aan sackbutt was de naam die in Frankrijk werd gebruikt: sacqueboute en in Spanje, waar het sacabuche was. Deze termen werden tot in de 18e eeuw in Engeland en Frankrijk gebruikt. In de lage landen van de Bourgondiërs (Nederland bestond nog niet als naam rond 1440) werd vaak de Latijnse naam tromba of drompten gebruikt. In 1487 koppelt een schrijver de woorden trompone en sacqueboute aan elkaar.

Gebruik

Moderne Yorkse wachters in oude kostuums en met oude instrumenten

De sackbut werd beschreven als geschikt om te spelen met de 'luide' ensembles in de buitenlucht, evenals de 'zachte' ensembles binnen. De alta capella ensembles worden op tekeningen gezien als 'bands' voor buiten met instrumenten als schalmeien, trompetten en trombones. De sackbut reageert ook heel goed op vrij zacht spel - meer dan een moderne trombone. Het geluid wordt gekenmerkt door een meer delicaat, zacht geluid, wat ook past bij een zangstem.

De muzikanten van de 16e en 17e eeuw hadden veel meer vaardigheden op het instrument (vooral bepaalde mondbewegingen, de embouchure). In de barokke muziek heb je namelijk allerlei 'versieringen', die lastig te spelen zijn. Hierbij speelt de tong van de speler een belangrijke rol, waarbij met het maken van 'd-d-d', 'l-l-l-' en 't-t-t' bewegingen je snelle korte noten met een iets verschillende klank krijgt. Men noemt dit articulaties. In deze periode had de sackbut een belangrijke rol in de heilige muziek en allerlei religieuze ceremonies. Tussen de 17e en de 18e eeuw is er weinig muziek voor de sackbut en de trombone geschreven. Pas met de komst van de moderne trombone wordt er weer meer muziek voor geschreven.

Links

• YouTube - Sackbut (instrument)
• YouTube - Posaune (instrument)