Smartlap

Roldoek of smartlap?

Een Smartlap is een niet zo aardige naam voor een bepaald soort levenslied. Het woord werd begin jaren '60 van de twintigste eeuw gebruikt om de 'jammerende en zielige' liedjes van bijvoorbeeld de Zangeres Zonder Naam mee aan te duiden. Mogelijk is het een vrije vertaling van de Duitse woorden Schmachtlappen (zwijmelaar) en Schmachtfetzen (sentimenteel lied). Het is waarschijnlijk rond 1960 bedacht door de cabaretier Alex de Haas.

Ook wordt het woord Smartlap gekoppeld aan de zogeheten roldoeken die door straatzangers vanaf de 17e eeuw werden gebruikt om hun gezangen te illustreren. Maar dat blijkt niet helemaal te kloppen. Het woord Smartlap wordt namelijk voor het eerst genoemd (voor zover we weten) in een artikel in De Graafschapbode van 26 oktober 1936. Toch zijn er voorbeelden van dergelijke roldoeken waarop een soort van stripverhalen staan die passen bij nog bestaande sentimentele droevige liederen. Terwijl de straatzanger het volksverhaal zong of vertelde, konden de mensen meekijken en zo beter begrijpen waar het lied of verhaal over ging. Of die liedjes die we nu nog kennen nou werkelijk zo oud zijn is niet helemaal duidelijk. De artiesten J.H. Speenhoff, Kees Pruis en Willy Derby maakten deze sentimentele (zielige) liedjes over armoede, zieke moeders en stervende kinderen aan het begin van de 20e eeuw populair. Het nummer "Aan de muur van het oude kerkhof" stamt bijvoorbeeld uit 1930. Vaak worden de liedjes 'gedragen' (traag, theatraal) gezongen als een ballade. Vandaar dat ze ook wel 'tranentrekkers' worden genoemd.

In het Kijk en Luister museum in Bennekom of in het museum 'van Speelklok tot Pierement' in Utrecht of kun je nog zo'n roldoek zien. In het van Speelklok tot Pierement wordt verteld: "Straatzangers zingen al eeuwenlang aangrijpende liederen en vanaf de 19e eeuw begeleidden ze zichzelf daarbij vaak met een buikorgel. Ter ondersteuning hadden deze mannen vaak een roldoek bij zich. Een roldoek bevatte de ‘songtekst’ zodat iedereen mee kon zingen". Het was zeg maar de voorloper van de karaoke.

Bekende Smartlappen

Bekende smartlappen zijn bijvoorbeeld ‘Ach vaderlief, toe drink niet meer’ (geschreven door Johnny Hoes, 1958 – gezongen door de Zangeres Zonder Naam), ‘Zuiderzeeballade’ (geschreven door Joop de Leur en Willy van Hemert, gezongen door Sylvain Poons en Oetze Verschoor 1959), ‘Huilen is voor jou te laat’ (Pierre Kartner, 1970 – uitgevoerd door Corry en de Rekels), ‘Manuela’ (Nederlandse vertaling door Ton Bos en Pierre Kartner, 1970 – gezongen door Jacques Herb), en ‘De vlieger’ (André Hazes, Tony Leroy en Nico Haak, 1977).

Links

• SchoolTV - Smartlap
• Muziekweb - Smartlap
• "Aan de muur van het oude Kerkhof" - Willy Derby (1930)
• "Ach vaderlief, toe drink niet meer" - Zangeres Zonder Naam (1959)
• "De Zuiderzee ballade" - Sylvain Poons & Oetze Verschoor (1959)
• "Achter in het stille Klooster" - De Harmonia Zusjes (1960)
• "Huilen is voor jou te laat" - Corrie en de Rekels (1970)
• "Manuela" - Jacques Herb (1971)
• "de Vlieger" - Andre Hazes (Hier in 1992)