Verlorenwasmethode
De verlorenwasmethode of verloren was gieten is een technologie die vaak gebruikt wordt bij het maken van bronzen beelden in de kunst. Het wordt ook toegepast bij andere metalen als zilver, goud en messing. Kunstenaars als beeldhouwers en zilversmeden maken gebruik van deze techniek.
Geschiedenis
Het oudst bekende voorbeeld van deze techniek is een 6000 jaar oud amulet uit de beschaving van de Indusvallei. Andere voorbeelden uit wat latere perioden zijn afkomstig uit Mesopotamië zo'n 3.000 jaar v. Chr. en de voorwerpen die zijn ontdekt in de schatgrot (Nahal Mishmar) in het zuiden van Palestina (regio), die behoren tot de kopertijd periode (4500 –3500 v. Chr.). Verloren was gieten was wijdverbreid in Europa tot de 18e eeuw, toen het stukgietproces ging overheersen.
De stappen die worden gebruikt bij het gieten van kleine bronzen sculpturen (beelden) zijn eigenlijk nog altijd hetzelfde, hoewel het proces tegenwoordig varieert van gieterij tot gieterij. In modern industrieel gebruik wordt het proces investeringsgieten genoemd. Behalve was kunnen ook andere materialen worden gebruikt (zoals talg, hars, teer en textiel).
Hoe het werkt
Echt simpel is het niet. Het werkt als volgt (zie ook foto's):
- Een beeldje wordt gekneed van was of klei en daarna ingepakt in bijvoorbeeld gips.
- Als het gips hard is kan het in twee of meer delen van het was- of klei model worden afgehaald. Dan heb je een mal. Dat is vergelijkbaar met een vormpje uit de zandbak.
- De mal wordt weer in elkaar gezet waardoor je een holle vorm krijgt. Hierin wordt gesmolten was gegoten en door de mal telkens te kantelen kleeft de was als een dun laagje tot ca. 3 mm aan de mal (net zoals ze chocolade paashaasjes en zo maken).
- De mal wordt voorzichtig van de holle waskopie afgehaald en deze kan opnieuw gebruikt worden voor volgende waskopieën.
- Op de waskopie zijn gietnaden zichtbaar waar de delen van de mal tegen elkaar aan zaten. Met een warm mes of iets dergelijks worden de naden weg- en gladgestreken. Jagen noemen ze dat.
- Aan de waskopie worden nu staven was geplakt die straks de gietkanalen gaan vormen. Ook zullen er andere staven straks ervoor zorgen dat er kanalen komen waar de lucht uit kan ontsnappen bij het metaal gieten. Deze uitsteeksels noemen ze spruiten.
- Het geheel wordt nu ondergedompeld in en daardoor omgeven door een gips- aardewerkachtig materiaal dat echter vuurvast is. Ook de holle binnenkant (kern) wordt er mee gevuld
- Het geheel wordt in een oven gezet waardoor de vuurvaste 'gips' hard wordt en de waskopie met de eraangeplakte staven eruit smelt. Opnieuw ontstaat er een mal, maar nu van vuurvast materiaal
- Met water wordt nu getest of er geen lekken in de mal zijn. Deze worden met vuurvaste pasta gedicht. Ook wordt er gekeken of het water goed door de mal loopt.
- Na de mal nog eens te hebben verwarmd om deze te drogen en de vuurpasta te harden kan het echte gieten beginnen. Het metaal wordt in een smeltkroes gesmolten met hoge temperaturen. Via het aanvoergat wordt het in de mal gegoten.
- De mal kan worden weggeslagen als het metaal helemaal is afgekoeld en hard geworden is. Dit wordt de vrijlating genoemd. Een spannend moment omdat dan blijkt of het gieten goed gelukt is.
- Ook bij het gegoten werkstuk moeten nu de gietuitsteeksels en de naden worden weggeslepen en glad gemaakt. Als alles is afgewerkt heeft het dezelfde vorm als het originele was of klei beeld.
1. Model van was
2 en 3 Mal en gipskopie
4. Holle waskopie
5, 6 en 7 Holle waskopie met uitsteeksels in vuurvaste mal (andere helft is hier weggelaten)
10. Het gieten van het hete metaal
11 en 12 Nadat de mal is verwijderd moeten de uitsteeksels en de gietnaden nog weggewerkt worden
Bronzen beeld uit de Griekse oudheid van ruim 2 m hoog, gemaakt met de verlorenwasmethode
