Gebruiker:Mike1023/Gids voor moderatoren/Auteursrechten

Hieronder vind je een kort overzicht van auteursrechten. Auteursrechten worden door de (Nederlandse of Europese) overheid besloten. Hierdoor kan WikiKids zelf niets aan het volgende veranderen. Dit hoofdstuk geeft eerder een kijkje hoe wij omgaan met auteursrechten, auteursrechtenschendingen en kopiëren van teksten.

Auteursrecht op teksten

Teksten op WikiKids moeten sowieso zelf geschreven zijn. Dit betekent dat teksten niet van andere websites (zoals Wikipedia) of uit andere boeken overgenomen mogen worden, zelfs al staan deze werken in het publiek domein/zijn ze vrij te gebruiken. Dus wanneer een gebruiker uit een encyclopedie uit 1900 (die in het publiek domein staat) kopieert, moet de tekst alsnog verwijderd worden. Kopiëren is immers niet toegestaan.

Toch zijn er enkele uitzonderingen op deze regel. Teksten uit het publiek domein mogen wel gekopieerd worden als:

• Het gaat om een liedtekst (en/of vertaling daarvan)
• Het gaat om een gedicht of versje (en/of vertaling daarvan)
• Het gaat om zeer korte teksten (zoals speeches) of passages uit lange teksten (en/of vertaling daarvan)

In deze gevallen geldt het Europees auteursrecht. Dit betekent dat een schrijver minstens 70 jaar overleden moet zijn voordat zijn werken in het publiek domein komen. In uitzonderlijke gevallen kan het auteursrecht al eerder verlopen, bijvoorbeeld doordat een schrijver al tijdens zijn/haar leven van de rechten afstand deed.

Gedichten en liedteksten met auteursrechten mogen wegens auteursrechten niet op WikiKids getoond worden. Wel kun je het citaatrecht (hier volgende kopje) gebruiken in deze gevallen. Het citaatrecht is ook van toepassing voor tekstfragmenten uit auteursrechtelijk beschermde teksten.

Bij vertalingen moet goed opgepast worden. In sommige gevallen is het origineel al in het publiek domein, terwijl de vertaling nog beschermd is. In dit geval kun je de vertaling niet gebruiken. Bijvoorbeeld: De sonnetten van William Shakespeare staan in het publiek domein. Wanneer de vertalingen van deze gedichten kort geleden gepubliceerd (bijvoorbeeld in 2000) zijn, zijn de vertalingen wél beschermd (ook al zitten er geen auteursrechten op het origineel). In zulke gevallen moet men dus zoeken naar oudere vertalingen zonder auteursrechten. Indien mogelijk kan men ook een eigen vertaling maken, maar voor dichtkunst en liedteksten kan dit vrij moeilijk zijn (ook al kan men wel de inhoud weergeven).

Besluitvorming

De auteursrechten op teksten zijn een wettelijke bepaling, waar WikiKids geen invloed op heeft. Dit artikel beschrijft grotendeels (in eenvoudige taal) wat deze wetten inhouden.

Het verbod op kopiëren van Wikipedia, andere websites en boeken (in het publiek domein of met toestemming) is door WikiKids zelf ingesteld. WikiKids is bedacht als de kindvriendelijke versie van Wikipedia. Het zou daarom frappant zijn als teksten van Wikipedia (met toestemmingssjabloon) gekopieerd werden. In de beginjaren is dit wel gebeurd, maar tegenwoordig (bepaling pre-2013) is dit niet toegestaan. Alle gekopieerde teksten (wel of geen auteursrechten; wel of geen toestemming) worden verwijderd, met uitzondering gedichten, liedteksten, vertalingen hiervan, korte literaire werken of fragmenten daaruit en citaten zoals in dit hoofdstuk staat beschreven.

Citaatrecht

Een citaat of quote is een kort fragment uit een tekst. Deze tekst kan zowel auteursrechtelijk beschermd zijn of in het publiek domein staan. Zelfs uit teksten met auteursrechten kun je kleine fragmenten citeren (het citaatrecht). Dit kan onder de volgende voorwaarden:

• Het moet duidelijk zijn dan het een citaat is. Men kan hiervoor het sjabloon:Citaat gebruiken of het duidelijk tussen aanhalingstekens ("") zetten.
• Het moet duidelijk zijn wie het citaat gezegd hebt. Er moet dus een naam (of meerdere namen) vermeldt worden.
• Het moet duidelijk zijn waar het citaat vandaan komt. Er moet dus een krantenartikel, boek, website, etc. vermeldt worden op het artikel.
• Het citaat mag niet te lang zijn (hoogstens enkele zinnen). Een citaat van 40 woorden wordt al als lang beschouwd.

Het citaatrecht zelf stelt geen maximum aantal woorden. Er moet niet meer geciteerd worden dan nodig is om het doel te bereiken. Op WikiKids is daarom het volgende bedacht:

• Voor citaten uit interviews, filmpjes, boeken, etc. een maximum van circa 100 woorden.
• Voor liedteksten en gedichten een maximum van circa 2 tot 4 regels (2 voor relatief korte werken; 4 voor relatief lange werken).

Voor liedteksten en gedichten kan men wel een link plaatsen naar een (legale) website met de online tekst indien mogelijk.

Besluitvorming

De auteursrechten op teksten zijn een wettelijke bepaling, waar WikiKids geen invloed op heeft. Dit artikel beschrijft grotendeels (in eenvoudige taal) wat deze wetten inhouden.

De wet stelt zelf geen maximum aantal woorden. Citeren gaat enkel om het allerbelangrijkste (een tot paar zinnen). Bij grotere citaten dient de relevantie in acht worden genomen.

Gebruik van ChatGTP of andere AI

Het gebruik van ChatGTP of vergelijkbare artificiële intelligentie bij het produceren van teksten is niet toegestaan, vanwege de volgende redenen:

• Het gebruik van ChatGTP gaat tegen de doel van WikiKids in. Gebruikers dienen hun teksten zelf te schrijven; het is dus oneerlijk om dit met ChatGTP te doen. Ook schrijft ChatGTP in sommige gevallen te complex voor kinderen.
• ChatGTP kan (zeker bij omstreden onderwerpen) een duidelijk bias hebben. De makers zijn verantwoordelijk voor de input waar ChatGTP zijn antwoorden op baseert. Dit kan leiden tot een vertekend beeld, wat onopgemerkt gaat. Dit wordt versterkt doordat de ideologie van de ontwikkelaren en de bronnen niet bekend zijn.
• De rechtelijke basis voor ChatGTP is onduidelijk. In sommige gevallen kan ChatGTP leiden tot plagiaat en kopiëren.

Het gebruiker van spellings-, grammatica- en andere taalcontrole is wel toegestaan. Hoewel deze programma's ook gebruik kunnen maken van AI, produceren deze programma's geen teksten. Zij controleren de teksten enkel.

Auteursrechten op afbeeldingen

Het auteursrecht geldt tevens voor afbeeldingen. Een afbeelding komt automatisch in het publiek domein 70 jaar nadat de maker overleden is. Toch kunnen makers de afbeelding al eerder vrijgeven (vaak onder bepaalde voorwaarden, zoals Creative Commons). Deze voorwaarden worden aangegeven met licenties.

Een afbeelding kan op WikiKids gebruikt worden als:

• De afbeelding in het publiek domein staat.
• De afbeelding een licentie heeft, zoals Creative Commons.
• De afbeelding gemaakt is door de uploader zelf. In dit geval mag de uploader ook de licentie kiezen.
• De maker van de afbeelding expliciet toestemming heeft gegeven voor het gebruik (via mail; zie "Gevallen van expliciete toestemming").

In alle gevallen (dus ook publiek domein) dient het volgende vermeldt te worden:

• De vindplaats; een link naar de juiste website.
• De originele maker (indien mogelijk; soms is de originele maker onbekend, maar het enorm duidelijk dat deze al lang overleden is. Denk bijvoorbeeld aan schilderijen uit de 17e eeuw.)
• De licentie
• Een korte beschrijving van de afbeelding

Gevallen van afgeleide werken

Zelfgemaakte afbeeldingen en afbeeldingen uit het publiek domein en de meeste Creative Commons kunnen worden gebruikt in afgeleide werken. Dit betekent dat de uploader zelf veranderingen aan het werk maakt, zoals het maken van een collage of een portaalplaatje. In dit geval moet:

• De uploader ook als auteur vermeldt worden, aangezien hij/zij iets heeft bijgedragen aan het eindresultaat.
• De licentie van de oorspronkelijke afbeeldingen worden afgenomen. Wanneer je afbeeldingen uit het publiek domein met Creative Commons-afbeeldingen mixt is Creative Commons het eindresultaat.

Let op! Sommige Creative Commons-afbeeldingen mogen niet voor afgeleide werken gebruikt worden. In dit geval is er sprake van auteursrechtenschending, waardoor het afgeleide werk ook verwijderd (of aangepast) moet worden.

Gevallen van expliciete toestemming (!)

Wanneer je een plaatje online vindt waarbij de rechten onduidelijk zijn maar je weet wel wie de maker is, kan de maker gecontacteerd worden. Dit kan bijvoorbeeld met portretfoto's van bekende mensen of zelfgemaakte afbeeldingen van sociale media.

In dit geval geldt de volgende procedure:

1. De uploader contacteert de maker en legt uit om welke afbeelding het gaat en wat hij/zij ermee wil doen. Hiervoor kan de Voorbeeldbrief toestemming gebruikt worden.
2. Het contacteren kan gebeuren via:
   1. Een email
   2. Privéberichten (DM's) op sociale media
3. Wanneer de maker toestemming geeft, kan de afbeelding worden geüpload. Om (toekomstige) misverstanden te voorkomen moeten moderatoren en WikiKids zelf hiervan op de hoogte worden gebracht. De correspondentie moet dus naar WikiKids gemaild worden:
   1. In het geval van emails moeten alle emails gestuurd worden naar WikiKids (zowel de eerste mail als het antwoord).
   2. In het geval van privéberichten moet men schermafbeeldingen (screenshots) van het gehele gesprek maken en per mail naar WikiKids sturen.
4. WikiKids archiveert deze emails/schermafbeeldingen om (eventuele) problemen in de toekomst te voorkomen. Hierdoor is het voor alle partijen duidelijk dat er expliciet toestemming is gevraagd.

Let op! Mocht de maker zich later bedenken, kan de afbeelding alsnog verwijderd worden. De maker dient hiervoor contact op te nemen met het bestuur en het bestuur neemt hierover een beslissing.

Gevallen van foto's van auteursrechtelijk beschermde objecten

Sommige objecten zijn ook auteursrechtelijk beschermd. Dit betekent dat er geen foto's geüpload mogen worden, ook al maak je de foto zelf. Hetgeen wat op de foto te zien is, is namelijk auteursrechtelijk beschermd.

Dit geldt voor foto's van:

• Boekomslagen, afbeeldingen in boeken, etc.
• Schilderijen en kunstwerken die niet in de openbare ruimte staan. Standbeelden en muurschilderingen buiten op straat vallen hier weer niet onder.
• Omslagen van cd's, videobanden, games, etc.
• Beelden uit games, videoclips, films, televisieseries, etc.
• Posters van festivals, films, etc.

Deze objecten zijn allemaal auteursrechtelijk beschermd. Dit betekent dat er pas foto's van gemaakt mogen worden als de maker minstens 70 jaar overleden is of als er expliciet toestemming voor gevraagd of gegeven is. In sommige gevallen kan een object al eerder in het publiek domein komen, aangezien de maker bijvoorbeeld afstand doet van zijn/haar auteursrecht.

Gevallen van panoramavrijheid

In sommige landen zitten er ook auteursrechten op gebouwen, bouwwerken en kunstwerken in openbare ruimte. Hierbij ligt het auteursrecht vaak bij de architect of kunstenaar. Opnieuw mogen er pas foto's gemaakt worden het gebouw, bouwwerk of kunstwerk als de auteur 70 jaar is overleden of als er expliciet toestemming voor gegeven of gevraagd is. Deze regelgeving verschilt per land, waardoor je goed moet opletten. In sommige landen bestaat bijvoorbeeld een uitzondering voor niet-commerciële doeleinden (waar WikiKids ondervalt).

In Nederland en België bestaat panoramavrijheid. Dit betekent dat er geen auteursrechten zitten op gebouwen, bouwwerken en kunstwerken in de openbare ruimte. Je kunt dus zonder problemen een foto van recent gebouwd bouwwerk uit deze landen uploaden op WikiKids. Maar let goed op als je foto's van gebouwen, bouwwerken en kunstwerken uit andere landen wilt uploaden. Enkele voorbeelden:

• In landen als Frankrijk is er slechts een beperkte vorm van panoramavrijheid. Dit betekent dat foto's van moderne gebouwen (zoals de Tour Montparnasse en attracties in Disneyland Paris) vaak niet geüpload mogen worden. Er zijn uitzonderingen voor als het gebouw op de achtergrond staat of niet de focus van de afbeelding is. Ook verplaatsbare dingen (zoals auto's en voertuigen) of "niet-originele bouwwerken" zijn toegestaan.
• In landen als Denemarken geldt wel panoramavrijheid voor gebouwen, maar niet voor kunstwerken in de openbare ruimte. Hierdoor mogen we geen foto van bijvoorbeeld het standbeeld van De kleine Zeemeermin in de haven van Kopenhagen tonen. Foto's van moderne gebouwen zijn wel weer toegestaan.

Aangeraden wordt om de specifieke regels van het land erbij te pakken. Een handig overzicht kan via Wikimedia Commons (in het Engels) gevonden worden.

Gevallen van door AI gegenereerde afbeeldingen

Afbeeldingen die door artificiële intelligentie gemaakt zijn, zijn niet toegestaan. Hiervoor zijn twee redenen:

• De herkomst van de afbeelding is onduidelijk. Hierdoor kan het niet gecontroleerd worden.
• Het is een relatief nieuwe technologie, waardoor het auteursrechtelijk onduidelijk en complex is.

Door het gebrek aan rechtelijke basis wordt aangeraden dit niet te doen.