Tweezwaardenleer

Christus geeft twee zwaarden (geestelijke en wereldlijke macht) aan respectievelijke de paus en de keizer (illustratie uit de Dresdense Saksenspiegel, facsimile van Karl von Amira, 1902).

De tweezwaardenleer gaat over de verdeling van machten in de middeleeuwen: de geestelijke (katholieke kerk met de paus) en een wereldlijke (de adel, met de koning of keizer aan het hoofd). Je kunt het zien als een politiek-religieuze machtsleer. Elk van beide kende een vorm van rechtspraak binnen zijn eigen gebied. Het zwaard staat symbool van het uitoefenen van de macht en verwijst tevens naar een vermelding van twee zwaarden in de Bijbel (Lucas 22:38). Hierin wordt gesteld dat de twee machten niet tegen elkaar moesten vechten, maar elkaar moesten versterken.

De wereldlijke macht betreft het handhaven van orde en recht. Het spreekt recht over zaken tussen personen, zoals diefstal, rechten, plichten enzovoort.

De geestelijke macht spreekt over het geloof, het woord van God. Tijdens de reformatie komt dit flink onder druk te staan. Begin veertiende eeuw al was het de filosoof Marsilius van Padua een van de eerste denkers die de tweezwaardenleer op filosofische gronden afwees en aan de kaak stelde. Uiteraard bracht dit hem in conflict met de paus.

De tweezwaardenleer zorgde uiteindelijk voor een standensamenleving met drie groepen (standen): Geestelijkheid, Adel met soldaten/ridders en de burgerij (boeren en burgers).