Erfelijkheid
Erfelijkheid betekent letterlijk het overdragen van bepaalde eigenschappen van generatie op generatie. Bij je geboorte heb je van allebei je ouders een aantal eigenschappen meegekregen, dit noemen we erven. Soms kun je deze eigenschappen heel goed zien maar soms is het ook minder duidelijk, zoals bij ziektes.
DNA
Ieder mens heeft DNA. Dit is een soort code, die voor iedereen verschillend is. Het DNA bevindt zich in de celkern van alle cellen van je lichaam. Het ziet er een beetje uit als een lange wenteltrap waarbij elke trede weer een andere eigenschap of een uiterlijk kenmerk met zich meedraagt. Je hebt een combinatie van het DNA van je ouders.
Erfelijke dingen aan het uiterlijk
Er zijn verschillende dingen te erven, en de dingen die je zo kunt zien zijn de dingen aan het uiterlijk.
- Ogen, daarvan kun je de kleur en de vorm erven, maar ook of je een bril nodig hebt.
- Haren, daar kun je de kleur van erven.
- Oren, de losse of vaste oorlel.
- Handen, de vorm.
- Voeten, de vorm.
- Mond, de vorm.
Ook kun je sproeten, de vorm van de neus en huidskleur erven.
Erfelijkheid van oogkleur
Als je kijkt naar oogkleur zijn er verschillende factoren die van invloed zijn op de uiteindelijke kleur van je ogen. De kleur van je ogen wordt bepaald door de hoeveelheid pigment in je iris, dit pigment noemen we melanine. Melanine is een bruine kleurstof. Bij mensen met bruine ogen wordt veel meer melanine aangemaakt dan bij mensen met blauwe ogen. Er bestaat niet zoiets als ´blauw pigment´, mensen met blauwe ogen hebben dus ook het bruine pigment melanine in hun iris, maar in mindere mate. Mensen met blauwe ogen hebben het bruine pigment achterin hun iris zitten en vooraan de iris hele lage concentraties van het pigment. Daardoor moet het licht dat in je oog komt een lange weg afleggen en wordt dit licht kort afgebroken, waardoor je een blauwe kleur te zien krijgt (net als bij de lucht). Hoeveel melanine er in je iris wordt aangemaakt wordt bepaald door bepaalde genen in je lichaam. Er zijn inmiddels 16 genen gevonden die te maken hebben met de kleur van je ogen. De twee belangrijkste genen zijn: OCA2 en HERC2. Het OCA2 gen geeft instructie voor de productie van melanine. Het HERC2 gen kan ervoor zorgen dat het OCA2 gen wordt uitgeschakeld. Dit zal betekenen dat de productie van melanine niet meer kan plaatsvinden. Wanneer de productie van melanine niet meer kan plaatsvinden kan er geen bruin pigment in je iris terecht komen waardoor je blauwe ogen krijgt.
Erfelijke ziektes
Er zijn een heleboel erfelijke ziektes. Soms heb je de pech dat je een ziekte erft van je ouders.
Dominant en recessief
Elke cel in je lichaam bevat 46 chromosomen, verdeeld in 23 paren. Bij je geboorte heb je van elke ouder één chromosoom van elk paar meegekregen. Op deze chromosomen zitten genen die eigenschappen hebben. De informatie over de eigenschappen die je bij je geboorte meekrijgt zit opgeslagen in genen. Je erft verschillende kenmerken en/of eigenschappen niet zomaar. Er ontstaat eigenlijk een mengelmoes van het DNA van je ouders. . Een voorbeeld hiervan is een ouder met bruine ogen en een ouder met blauwe ogen. Op dit moment moet het lichaam gaan 'kiezen' welke kleur het uiteindelijk wordt. Je krijgt dan te maken met dominante en recessieve factoren. Als twee eigenschappen of kenmerken tegenover elkaar staan wint het dominante deel.
Intermediair (monohybride kruising)
Je hebt niet altijd met dominante en recessieve eigenschappen of kenmerken te maken. Soms wordt het gewoon echt gemixt. Kijk maar eens naar een kind van een blanke en een donkere ouder. Je krijgt dan een kruising met een beetje van allebei. Dit noem je een monohybride kruising.
Kruisingschema uitleg
Tijdens de biologie lessen heb waarschijnlijk dit gehad of moet je nog krijg. Er bestaat een schema waarin je kan uitrekenen hoeveel procent kans iemand heeft op een bepaalde ziekte die erft van je ouders en ook tot uiting komt. Ik leg het hieronder uit :
stel je vader heeft blauwe ogen in zijn gen is gen dominante dus R inplaats van r jou vader heeft voor zijn oog kleur grote R en kleiner r zoals je weet is grote er dominant en komt altijd in uiting . Maar jou moeder heeft voor blauwe ogen kleine r en grote R voor bruine ogen . Als je dan die twee onder elkaar zet en je wilt weten hoeveel kans jij hebt op bruine ogen komt je 25 procent is.
Bloedgroepen
Ieder mens heeft een bloedgroep. Het is handig om te weten welke bloedgroep je hebt, voor als je een bloedtransfusie nodig hebt. Met een bloedtransfusie wordt er bloed van iemand die het gedoneerd heeft in het lichaam van iemand anders gebracht, als die aan bloedarmoede lijdt. Een bloedgroep erf je van je ouders. Je krijgt de zelfde als een van je ouders, of een mix. Hier een schema van welke bloedgroep het kind kan krijgen:
- A + A = A of O
- A + O = A of O
- A + B = A, B, O of AB
- A + AB = A, B of AB
- B + B = B of O
- B + O = B of O
- B + AB = A, B of AB
- O + O = O
- O + AB = A of B
- AB + AB = A, B of AB
Talenten
Vaak denk je bij erfelijkheid meteen aan dingen in het uiterlijk, of ziektes. Maar er zijn ook mensen die een talent erven van hun ouders. Zoals de jongste zoon van Johan Cruijf, die had het voetbal talent van zijn vader geërfd. En soms zie je op de tv ook wel eens een kind van een acteur, die net zo goed kan toneelspelen als zijn vader of moeder. Vaak is het leuk als er blijkt dat jij net zo’n talent hebt als een van je ouders. Maar het kan vervelend zijn als je ouders vinden dat jij ook piano moet gaan spelen, want zij kunnen dat immers toch ook?
Media
- https://youtu.be/H2V0tLVnWmM Kruisingschema uitgelegd.
- https://youtu.be/1LDuwM8uwTU