Brontekst bekijken van Piramide (bouwwerk)

[[Bestand:All Gizah Pyramids.jpg|thumb|300x300px|Piramides van Gizeh]]Een '''piramide''' is een bouwwerk met meestal een vierkant grondvlak en vier driehoekige zijden. De bekendste piramides zijn die van [[Egypte]], maar ze komen ook voor in [[Cambodja]] en [[Mexico]]. De [[Mesopotamië|Mesopotamiërs]] waren de eersten die een piramide-achtige constructie maakten. De zogeheten ''ziggurats'' genaamd. Ziggurats werden gebouwd door de [[Sumeriërs]], [[Babylonië|Babyloniërs]], Elamieten, Akkadiërs en [[Assyrië|Assyriërs]] voor lokale religies. Elke ziggurat maakte deel uit van een tempelcomplex met andere gebouwen.

== Functie ==
De meeste Egyptische piramides zijn grafmonumenten of een graftombes voor Egyptische [[farao]]’s, de vroegere heersers van [[Egypte]]. De oude Egyptenaren bouwden piramides van 2700 voor Christus tot ongeveer 1700 voor Christus. De eerste piramide werd dus ruim 4500 jaar geleden gebouwd. Deze is mogelijk voortgekomen uit de ziggurat en was trapvormig. De piramide van [[Djoser]] is er een voorbeeld van. Sinds 2008 zijn er in Egypte zo'n 135 piramides ontdekt. Daarvan zijn er ongeveer 80 'Egyptische' piramiden bewaard gebleven in het huidige [[Soedan]]. De meeste piramides bevinden zich in de buurt van [[Caïro]]. 

De Grote Piramide van [[Gizeh]] is de grootste in Egypte en een van de grootste ter wereld.  Deze heeft de tand des tijds het beste overleefd. De meeste piramides waren bedekt met gepolijste, sterk reflecterende witte kalksteen, om ze vanaf een afstand een schitterend uiterlijk te geven, vergelijkbaar met de zon. [[Archeoloog|Archeologen]] zoeken nog steeds naar nieuwe piramides. De [[wetenschappers]] [[graven]] en speuren. Soms hebben ze geluk, zoals in 2008. Bij [[Sakkara]] vonden ze iets. De piramide was beschadigd, maar het belangrijkste deel, de [[Grafkamer|grafkelder]], was nog heel. In de grafkelder vonden onderzoekers het lichaam van koningin Shesheshe. Zij leefde 4300 jaar geleden. De piramide was bedolven onder woestijnzand. Dat komt door zandstormen, die vaak voorkomen in de woestijn.

== Farao's ==
[[Bestand:01 khafre north.jpg|miniatuur|Piramide van Chefren, Egypte, circa 2600 voor Christus]]
Hoewel na het overlijden [[Farao|farao’s]] met hun kostbaarheden en persoonlijke bezittingen in een piramide werden gelegd, vonden archeologen alleen kostbaarheden en geen enkel spoor van een farao.

In piramides werden farao's gelegd als ze dood zijn. Meestal helemaal bovenin. In de piramide liggen ook allemaal offers. 

In Egypte gebruikten ze piramides om hun koningen in te begraven. De Egyptenaren noemden hun koning farao. Ze geloofden dat de farao een god was, die naar de aarde was afgedaald. Na zijn dood zou de farao terugkeren naar de hemel. Maar de farao zou alleen in de hemel kunnen leven als zijn lichaam op aarde bleef bestaan.

Als je dood gaat vergaat je lichaam. De Egyptenaren deden allerlei dingen met het lichaam om het te kunnen bewaren. Ze maakten een [[mummie]] van het lichaam. Eerst werden de zachte delen uit het lichaam gehaald, zoals de [[hersenen]], de longen, lever enz. want die kunnen verrotten. Alleen het hart bleef bewaard want die zou hij nog nodig hebben. Daarna werd het lichaam 40 dagen lang in het zout gelegd en werd het gewikkeld in repen linnen. Daarna werd het lichaam in een mooi versierde houten kist gelegd. Deze kisten hadden vaak de vorm van een mummie. De mummie werd dan in de kist in de grafkamer van de piramide begraven. Er werd eten en drinken bij hem neergezet en de voorraadkamers werden gevuld met prachtige meubels, kleren en sieraden die de koning in zijn volgende leven in de hemel nog zou kunnen gebruiken. Als laatste werd de piramide door grote steenblokken afgesloten om het lichaam tegen rovers te beschermen.

De geest van de farao kon nu vanuit de piramide naar de hemel vertrekken. Hij kon de piramide als een soort trap of poort naar de hemel gebruiken.

== Het bouwen van een piramide==
Er werd pas een piramide gebouwd als er een nieuwe farao was. Dan gingen er wel 100.000 mensen aan de piramide werken. De mensen die de piramide maakten waren boeren en arbeiders van de farao. 

Piramides werden gebouwd met grote stenen die uit een [[steengroeve]] werden gehaald. Eén steen kon wel 2500 kilo wegen en om 1 piramide te maken waren er ongeveer 2 miljoen van deze stenen nodig. Er werden voor de piramiden verschillende soorten steen gebruikt. De meest voorkomende steensoorten waren: [[graniet]], [[travertin]] en [[marmer]]. Maar [[wetenschappers]] hebben ontdekt dat niet alle stenen uit de [[steengroeve]] kwamen. Sommige stenen zijn gemaakt door de Egyptenaren. Dit hebben ze gedaan door een soort klei, asresten en zout te mengen en dan te laten drogen op de plek waar de steen kwam te liggen. De 'nep' stenen liggen alleen bovenin in de piramide, omdat dit de moeilijkste stenen waren om neer te leggen.

Om deze zware stenen van de [[steengroeve]] naar de piramide te krijgen werden ze eerst over de [[rivier de Nijl]] naar de piramide gebracht. Daarom staan de piramides ook dichtbij de Nijl, op de westelijke oever. De Egyptenaren hadden speciale boten gemaakt om de stenen te vervoeren.

Om de stenen op het land te verplaatsen legden ze boomstammen neer en bonden ze een touw om de steen heen, ze maakten een slee. Met een paar mensen trokken ze de steen naar de piramide toe. Om de piramide hadden ze een grote heuvel gemaakt. De heuvel werd gemaakt van cement, zand en hout. Met de heuvel konden ze de stenen makkelijker omhoog trekken en ook op de goede plek. Bij sommige piramides maakten de Egyptenaren de grond nat, zodat het zand op de goede plek bleef liggen en ze de stenen nog makkelijker omhoog konden trekken.

De piramide was af als de laatste steen bovenin de piramide bij de grafkamer was neergelegd. De mensen die aan de piramide werkten waren dan nog niet klaar, want ze moesten eerst de heuvel om de piramide weghalen. Als de heuvel weg was gehaald gingen ze de stenen glad vijlen. Ze vijlden net zo lang totdat de stenen glinsterde in de zon. Deze piramide heeft de naam gladde piramide. 

Er zijn ook trappiramides. Een trappiramide werd gebouwd door 3 tot 6 gladde piramides op elkaar te bouwen.

Er staan vaak ook een paar kleine piramides bij een grote piramide. De kleine piramides zijn voor de koninginnen van de farao.

== Nieuwe ontdekkingen over de bouw van de piramides van Gizeh ==
[[Bestand:Great Pyramids Giza 03.jpg|miniatuur|De Piramides van Gizeh]]Veel mensen vragen zich af: "Hoe zijn de piramides van Gizeh gebouwd?" Er zijn nieuwe ontdekkingen gedaan over de bouw van de piramides.

Piramides waren dus  koninklijke graven. Ze dienden niet alleen als eeuwige rustplaats wat vaak wordt gedacht maar ook geloofden zij dat zij in een andere wereld voor altijd verder zouden leven. De koning kon zo de overgang naar het eeuwige leven maken. 
[[Bestand:Great Pyramid S-N Diagram.svg|miniatuur|Grote Piramide (Cheops) van Gizeh, doorsnede.  1. oorspronkelijke ingang 2. nieuwe ingang ("toeristische" ingang) 3. dalende gang 4. dalende tunnel 5. onderste kamer 6. stijgende gang 7. tussenkamer ( of "van de koningin") en relatieve ventilatiekanalen 8. horizontale gang 9. Grote galerij 10. bovenkamer (of "van de koning") en relatieve ventilatiekanalen|alt=]]
Er zijn ook unieke tombes gevonden. Piramidevormige graftombes van bakstenen en klei. De dode, de man die toezicht hield over de werkende Egyptenaren, was onder de piramide begraven. Dit heeft de [[wetenschapper]]s een nieuw inzicht verschaft. Het werd altijd gedacht dat piramides alleen voor koningen waren. Nu bleek dat er ook gewone mensen in begraven werden toen zij stierven. Piramides waren dus voor iedereen.

De piramides van Gizeh bestaan uit drie piramides genaamd: [[Piramide van Cheops|piramide van Cheops]] (de Grote Piramide), de Piramide van Chefren (de een na grootste piramide) en de Piramide van Menkaure of Mykerinus (de kleinste van de drie). Daarvoor liggen de nog 3 kleinere koninginnen piramides. 

=== Waar is een piramidesteen van gemaakt? ===
De Grote Piramide bevat zo’n 2,3 miljoen blokken. De stenen worden hogerop kleiner. De Grote Piramide bestaat uit verschillende soorten stenen. Er werden voor piramiden verschillende steensoorten gebruikt, zoals [[travertin]], [[marmer]] en [[graniet]]. Om de gaten tussen de stenen op te vullen gebruikten de mensen veel gipsmortel. 

Uit recent onderzoek is gebleken dat de buitenste laag van een piramidesteen uit witte Turah-kalksteen bestaat, die de eerder genoemde schitterende glans uitstraalde. Alleen de kalkstenen bekleding van het bovenste kwart van de grote piramide is bewaard gebleven. De wetenschappers weten niet of de stenen aan de binnenkant van de piramide nog net zo goed in vorm zijn als de stenen aan de buitenkant van de piramiden. [[Bestand:Piramide`s Gizeh ligging.png|miniatuur|De ligging van de Piramides in Egypte]]

=== Wie hebben de piramides gebouwd? ===
Tweehonderd jaar lang waren [[Archeologen en veel meer|archeologen]] vooral geïnteresseerd in beelden, tempels en tombes die bij de piramides van Gizeh zijn gevonden. Maar niemand stelde ooit de vraag: Wie hebben de piramides gebouwd?

Er zijn veel theorieën ontstaan over hoe de Grote Piramide Cheops is gebouwd. Mogelijkheden zijn:
* Honderden jaren werd er geloofd dat slaven werden gedwongen om piramides te bouwen.
* Een Griekse historicus schreef in de  5e eeuw v.C. dat er 100.000 slaven nodig waren voor de bouw van de piramide en dat het 20 jaar lang duurde totdat de piramide af was.
* Sommige [[wetenschappers]] beweerde zelfs dat het gebouwd is door een volk dat in Egypte leefde voor de Egyptenaren. Ze heetten: Het legendarische volk van Atlantis. Ze zeggen dat de piramide zou zijn gebouwd om een nog onbekende boodschap door te geven.
* New Age-aanhangers geloven dat mensen in die tijd onvoldoende kennis hadden om piramides te bouwen en dat ze zijn gebouwd door een [[Buitenaards leven|buitenaards ras]] zoals aliens.
Door een recente ontdekking weten we dat al deze bovenstaande theorieën niet kloppen en weten we nu wie de echt bouwers waren van deze piramides. Er zijn bewijzen gevonden over de mensen die de piramides bouwden. Het waren Egyptenaren die graag in dienst van hun koning werkten. Egyptologen wisten dit al lang maar tot voor kort konden ze het nooit bewijzen.

=== Hoeveel mensen waren er nodig om een piramide te bouwen? ===
De Griekse historicus Herodotus had het over 100.000 man. 

Maar uit recent onderzoek blijk dat het maar 22.000 mensen waren. 

=== Hoe leefden de piramidebouwers? ===
Het bouwen van een piramide was zwaar werk. Er waren dus 20.000 mannen nodig voor de bouw van de Grote Piramide. Het waren arbeiders, [[Ambachtsman|ambachtslieden]], opzichter, teamleiders en [[specialist]]en. Maar wie waren die piramidebouwers? Waar woonden ze? Hoe zagen hun dagen eruit?

Zahi Hawass en Mark Lehner zijn allebei Egyptologen. Zij hebben de stad van deze bouwers gevonden. In de jaren '80 vonden werkzaamheden plaats voor een nieuwe riolering. Tijdens het werk werd een oude stadsmuur blootgelegd. In 1988 begon Zahi Hawass samen met Mark Lehner aan de opgravingen in de hoop de verloren stad te vinden. Het kon niet aan de noordkant liggen, want daar was een diepe schacht. Ook niet aan de westkant want dat was te ver van de rivier. Ook niet het oosten, want dan had er een kanaal of een haven moeten zijn. Ze zochten dus in het zuidoosten naar de [[nederzetting]] omdat daar alle elementen die ze nodig hadden aanwezig waren. Dr. Zahi Hawass en Mark Lehner zijn daar op zoek gegaan naar de graven van de werkende Egyptenaren. Zij hebben een grote [[nederzetting]] uitgegraven, onder het kerkhof waar de werklieden waarschijnlijk leefden, aten, voedsel klaarmaakten en waar graan werd opgeslagen. 

De Egyptologen kijken naar al het bewijsmateriaal en proberen hun leven te [[Reconstructie|reconstrueren]].

De straten zijn erg onvriendelijk. Er lopen drie straten, van oost naar west. Er zijn geen bochten, geen hoekjes, geen plek om je te verstoppen. Dus je kon goed zien wie wel en niet kwam opdagen op het werk. Aan beide kanten stond een wachthuisje, waar een opzichter zat. En er stond een grote muur om dit deel van de stad. Er wordt voorgesteld dat zo een werkman in Gizeh vroeg opstonden, zich waste en zijn lendendoek omdeed. Hij ging bidden en at zijn ontbijt van brood, knoflook en bier. Hij liep vermoedelijk 20 minuten van zijn huis naar de bouwplaats waar hij zijn [[gereedschap]] pakte en via The Wall of the Crow naar de piramide liep. Het eten van deze arbeiders was het geheim achter hun kracht.[[Bestand:Giza pyramid complex (multilingual map).svg|gecentreerd|miniatuur|780x780px|Plattegrond van het piramidecomplex van Gizeh:
1.Piramide van Khufu,
2. Piramide van Chefren,
3. Piramide van Menkaure,
4. Graftempel van Khafre,
5. begrafenis tempel,
6. Dochteronderneming piramide,
7. Vallei Tempel van Chefren,
8. Vallei Tempel van Menkaure,
9. De graven van koningin Hetepheres,
10. Graf van koningin Chentkawes,
11. Piramides van Koninginnen,
12. Mastaba's,
13. Grote Sfinx,
14. Tempel van de Sfinx,
15. Graf van Hemon,
16. Bureau voor piramidestudies,
17. Ticketkantoor,
18. Bootkuilen,
19. moderne weg,
20. Uit de rotsen gehouwen graven,
21. Bouwersverblijf,
22. Cairo,
23. Dorp van Nazlet el-Samman,
24. verhoogde weg,
25. Menkaure steengroeve,
26. Moderne begraafplaats,
27. Zuidelijk gebied met voornamelijk uit rotsen gehouwen graven,
28. Behuizingsmuur,
29. Mastaba's en uit rotsen gehouwen graven,
30. Westerse begraafplaats,
31. Oostelijke begraafplaats,
32. Centraal veld van Mastaba's en uit rotsen gehouwen graven
]]

=== Wat is de [[constructie]] van de Grote Piramide? ===
[[Bestand:Hawass.jpg|miniatuur|Onderzoeker Zahi Hawass]]
De Egyptenaren konden erg goed bouwen. Zij konden veel beter bouwen dan de mensen die in die tijd leefden. Als je alleen al wat cijfers van de Piramide van Cheops bekijkt dan wordt dit duidelijk. De piramides hebben aan de zijkanten een driehoek vorm. De basis of het grondvlak is meestal vierkant. De [[constructie]] hiervan is veel steviger dan andere [[constructie]]s waardoor de piramiden stevig blijven staan. Er is gebruik gemaakt van natuurlijke materialen voor de bouw van de piramiden. De eerste piramiden waren van gedroogde klei of slibstenen. Later werd er ook gehakt natuursteen gebruikt, waaronder albast. Dit is een grijs-witte kalkachtige steensoort die zelfs doorschijnend kan zijn.

De zijdes van de 146 meter hoge piramide lopen evenwijdig aan de windrichtingen (noord-oost-zuid-west). Ze schelen maar één graad. Alle zijdes zijn 230 meter breed. Sommige zijdes zijn net een paar mm langer of korter. Volgens [[onderzoeker]]s staat de grote piramide in het midden van de wereld, precies een derde van de afstand tussen de [[evenaar]] en de [[noordpool]]. Tijdens het onderzoek van Zahi Hawass en Mark Lehner ontdekten zij dat alle stenen voor de Grote Piramide van de zuidkant van de Grote Piramide kwamen. Alle stenen van de Tweede Piramide kwamen ten oosten van de piramide. De Egyptenaren bouwden een soort sleephelling van steen en slijk. Die sleephelling liep van de zuidkant helemaal naar de zuidwestelijke hoek van de Grote Piramide. Een permanente sleephelling.

Volgens de Griekse historicus Herodotus gebruikten de mensen vroeger hefapparatuur, maar daarvoor bestaat geen bewijs. Wel zijn er stenen ontdekt met een soort hijs-oog. Per toeval ontdekten de onderzoekers de Britse egyptoloog Roland Enmarch en Fransman Yannis Gourdon '''eind oktober 2018''' een oude sleephelling voor het transport van enorme blokken steen. Gaten aan weerszijde van de helling tonen aan dat men met houten sledes en met touwen die rondom houten palen werden geslagen heeft gewerkt. De albasten blokken werden op die manier omhoog getrokken over hellingen met een stijgingspercentage van twintig procent of meer. 

De stenen van de onderste laag waren vrij gemakkelijk de verschuiven. De stenen van de overige 123 lagen moesten naar de bovenkant van de vorige laag opgetrokken worden voordat ze op hun plaats geduwd konden worden. Het probleem werd opgelost door hellingen van puin vermengd met Nijlmodder te bouwen. Op iedere hoek van de piramide begon een helling. De stenen werden op een slee naar boven getrokken. Per verdieping konden er gangen en kamers gebouwd worden voordat zij verder gingen met een volgende verdieping.

Het heeft enorme hoeveelheden stenen gekost om de piramides te bouwen. Het exacte aantal is echter niet uit te rekenen. Zoals eerder beschreven zijn er voor de Grote Piramide ongeveer 2,3 miljoen stenen gebruikt.

=== Hoe konden de mensen de piramides bouwen en de stenen verplaatsen? ===
[[Bestand:أهرامات الجيزة.jpg|miniatuur|Piramidestenen van dichtbij]]
Het dieet van deze werkende Egyptenaren was het geheim achter hun kracht. Mark Lehner en Zahi Hawass hebben ontdekt dat de Egyptenaren grote hoeveelheden vlees te eten kregen. Er moet 4500 jaar geleden genoeg vlees zijn geweest voor zo’n 600, 700 mensen als ze elke dag vlees zouden eten. Deze mensen kregen erg goed te eten. Ze kregen hoge kwaliteit rundvlees. Dat was het meeste dure en beste vlees. Zonder [[proteïne]] hadden ze niet zo'n lange periode achter elkaar zware stenen kunnen sjouwen. Als ze overleden, werden ze dichtbij hun koningen begraven.

Zahi Hawass vond het kerkhof in een dal ten zuiden van The Wall of the Crow. Het kerkhof was nog compleet omdat er geen goud ligt. De belangrijkste ontdekking in de graven van de piramidebouwers is aardewerk. 

Er werden vooral bierpullen gevonden. Die waren vooral belangrijk voor de werkende Egyptenaren. Die dronken 's morgens, 's middags en 's avonds bier. Bier was belangrijk voor ze en daarom wilden ze hun pul met bier vullen om in het hiernamaals te kunnen drinken. Studie van de botten van de piramidebouwers is erg belangrijk. Dit geeft onder andere informatie over de lengte van de mensen. Ze waren ongeveer even lang als wij. Gemiddeld zo'n 1 meter 75. Zoals andere ontdekkers beweren, waren het geen reuzen die de stenen zo konden verplaatsen. De Egyptenaren werden gemiddeld 32 tot 35 jaar oud. Dat is opvallend. Het zou kunnen dat ze aan een ziekte leden, door vervuild drinkwater waarbij je organen worden aangetast. Bilharziasis heet dat. Dat kan een reden zijn waarom ze zo jong stierven. Ook kun je aan hun botten zien dat zij een zware leven hadden. De inspanningen kon je duidelijk zien aan hun botten. Ze kregen rugproblemen door het zware werk. Bijzonder is dat de meeste botten breuken vertonen. Als er een steen op de hand viel, werd die gezet. Er zijn veel botten gevonden die waren gespalkt met een stuk hout. Er was zelfs iemand gevonden met een geamputeerd been. Dus 4500 jaar geleden gebruikten ze dezelfde medische technieken als wij. Naast de manier van bouwen waren ze ook hier ver in. Een man heeft een tumor gehad. Hij werd geopereerd en na de operatie heeft hij nog twee jaar geleefd. Dit is belangrijke informatie. Hierdoor weten we voor het eerst dat de piramidebouwers geen slaven waren.

=== Hoe lang heeft het geduurd om een piramide te bouwen? ===
Er werd eerder gedacht dat de Grote Piramide in 30 jaar tijd gebouwd is.

Nu denken Zahi Hawass en Mark Lehner dat de grote piramide in 32 jaar tijd is gebouwd.

=== Welke gereedschappen zijn er bij de bouw van de piramide gebruikt? ===
Er zijn verschillende [[gereedschap]]pen gebruikt door de bouwers. Deze zijn op allerlei plaatsen rond de piramides gevonden. 
* De steenboor: dit is een gebogen stuk vuursteen. Het werd vast gemaakt aan een houten stok en goed rondgedraaid met behulp van een boog. Zo werd het een boor.
* Er werden twee instrumenten gebruikt om de exacte positie van het noorden te bepalen (boven).
* De koninklijke cubitus  (iets meer dan een halve meter) is van hout gemaakt. De oude Egyptenaren gebruikten dit om te meten. Je kan het vergelijken met een liniaal.
* De Egyptenaren gebruikten een soort driehoek om te controleren of een steen wel goed vlak was.
* Ook gebruikten zij een houten hamer en een koperen beitel om de stenen op maat te kappen. Het hout van de hamer was van stevig hout gemaakt. Beeldhouwers gebruiken nog steeds houten kloppers.

== Bronnenlijst ==
* Aeraweb.org. (2016). ''The Wall Of The Crow''. Opgehaald op 26 oktober 2018 van <nowiki>http://www.aeraweb.org/lost-city-project/wall-of-the-crow/</nowiki>
* Hawass, Z. (2009). ''EGYPTE. Eeuwenoude mysteries nieuwe ontdekkingen'' [DVD]. Zonnehof: NBD/Biblion.
* Kersbergen, C. & Haarhuis, A. (2015). ''Natuuronderwijs inzichtelijk''. Bussum: uitgeverij coutinho.
* Lehner, M. (2003). ''Piramides. Een compleet overzicht van alle Egyptische piramides''. Rijswijk: Uitgeverij Elmar b.v. 
* Macaulay, D. (1976). ''De piramide. Het verhaal van de bouw.'' Amsterdam: Ploegsma.
* Romer, J., & Romer, E. (1995). ''De zeven wereldwonderen''. Amsterdam: Uitgeverij Balans.
* Siliotti, A., & Hawass, Z. (1998). ''De piramiden van Egypte''. Lisse: Zuid Boekprodukties.
* Steedman, S., Patel, P., Adams, S., Harris, J., Carez, C., Hole, C., Edwards, I.E.S., Keyzer, P.J., & Liefrink, P. (1995). ''Piramiden''. Antwerpen: Standaard Uitgeverij n.v.
* Wetenschapentechnologie.slo.nl. (2015). ''Uitwerking bij W&T – Denkwijzen hanteren''. Opgehaald op 28 oktober 2018 van <nowiki>http://wetenschapentechnologie.slo.nl/componenten-van-w-en-t/onderzoeken-en-ontwerpen/denkwijzen-hanteren</nowiki>

== Links ==
* [https://www.egyptologie.nl/ Egyptologie, Kennis over het Oude Egypte]
* [https://schooltv.nl/zoekresultaten/?q=piramide SchoolTV - Piramide]

[[Categorie:Bouwwerk]]
[[Categorie:Kerndoel44]]
[[Categorie:Kerndoel45]]