Brontekst bekijken van Jersey (eiland)

{{werk}}
{{Jersey (eiland)}}
'''Jersey''' is het bekendste en grootste [[eiland]] van de [[kanaaleilanden]]. Jersey ligt vlak voor de [[Frankrijk|Franse]] kust, maar hoort bij het [[Verenigd Koninkrijk]]. De hoofdstad is [[Saint Helier]]. Hier woont maarliefst dertig procent van de bevolking van het eiland. In Saint Halier zit ook de regering. Er wordt betaald met de [[Jerseypond]]. Jersey heeft bijna 100.000 inwoners. Andere kanaaleilanden zijn [[Guernsey]], [[Sark]], [[Herm]] en [[Alderney]].

Jersey hoort ook samen met [[Guernsey]] en [[Man (eiland)|Man]] bij het [[Brits Kroonbezit]]. Dit zijn een aantal eilanden rond om het Verenigd Koninkrijk, die niet helemaal worden bestuurd door het Verenigd Koninkrijk, maar ook niet echt onafhankelijk zijn. Hierdoor worden ook de onbewoonde eilanden [[Minquiers]], [[Écréhous]] en [[Les Pierres de Lecq]] door Jersey bestuurd. 

Hoewel het Verenigd Koninkrijk bij de [[Europese Unie]] hoort, hoort Jersey hier niet bij.

==Naam==
[[File:Dolmen_Faldouet_Jersey.jpg|left|300px|thumb|Een [[hunebed]] aan de oostkust van Jersey.]]
Waar Jersey precies vandaan komt weten we niet zeker. Wel zijn een hoop ideeën over. De naam Jersey zou oorspronkelijk uit een andere taal komen volgens sommigen. Hierbij wordt vaak gedacht aan het [[Latijn]], [[Oudnoors]] of het [[Gallisch]]. Het stukje "ey" van de naam, wat je vindt bij veel andere Kanaaleilanden, komt uit het Oudnoors. Dit betekend "ei" of "eiland".

In het Nederlands wordt tegenwoordig de naam Jersey, precies zo geschreven als in het Engels. Vroeger was dit wel even anders, want  rond 1650 stond het bekend als ''Jarzee'' of ''Jarsey''.

==Geschiedenis==
Jersey wordt al heel lang bewoond. De oudste vondst is ongeveer 35.000 jaar geleden gebouwd. Maar is die tijd zat Jersey nog gewoon vast aan het vaste land. Pas 8000 jaar geleden werd Jersey een eiland door de slijtage ([[erosie]]) aan het land door het water van de zee. Hiervoor was het zeespiegel namelijk veel lager door de [[ijstijd]]. Of Jersey bij het [[Romeinse Rijk]] heeft gehoord is niet zeker. Tot nu toe zijn er geen resten gevonden uit die tijd en ook is er weinig over bekend. Het zou aan de andere kant wel kunnen dat Jersey bij het Romeinse Rijk heet gehoord, aangezien het vaste land ([[Bretagne]]) er wel toe heeft gehoord. Waar we nog minder over weten zijn de [[middeleeuwen]]. Voor de 11de eeuw werd zijn er namelijk geen geschreven bronnen (brieven, boeken, ect.). Wel weten we dat Sint Helerus naar het eiland kwam. Hij verspreidde het [[christendom]] op het eiland. Ook waren er [[Kelten|Keltische]] heiligen actief op Jersey. Bekende hiervan zijn Samson en Branwaldr. In 803 zond [[Karel de Grote]] mensen naar het eiland om het te besturen. Tot 993 waren de eilanden met Engeland verbonden. [[Willem van Normandië]] maakte hier een einde aan. Hij veroverde de eilanden en voegde ze bij zijn rijk. In 1066 versloeg de Engelse koning [[Willem II van Engeland|Willem II]] de Noormannen, kreeg de eilanden en werd koning van Engeland. Toch bestuurde hij de eilanden apart.

Vroeger hoorde Jersey, net als de andere Kanaaleilanden, bij het graafschap van [[Normandië]]. In 1204 veroverde de Franse [[Filip August van Frankrijk|koning Filip August]] de eilanden en ze werden zijn persoonlijke bezit. Hierna werden Jersey, en ook de andere Kanaaleilanden, een belangrijk discussiepunt voor Frankrijk en Engeland. Allebei waren de landen er van overtuigt dat ze bij hun hoorden. Frankrijk vond dit omdat ze vroeger bij Normandië hoorden en dat hoorde immers ook bij Frankrijk. Engeland vond weer dat de eilanden bij hun hoorden omdat het ze immers door het land veroverd waren. In 1338 en 1339 werd Jersey aangevallen door Frankrijk vanwege de [[Honderdjarige Oorlog]]. Vanaf 1380 is Jersey ook een paar jaar bezet geweest door de Fransen. Ook tussen 1461 en 1468, tijdens de [[Rozenoorlogen]], was Jersey door Frankrijk bezet geweest. In de 16de eeuw werd het leven sober op Jersey. Veel mensen gingen gebreide kleiding, gordijnen, kleden, ect verkopen. Hierdoor kwam de landbouw van Jersey in gevaar. Het liep zo uit de hand dat er zelfs een wet kwam die bepaalde waar en wanneer iemand mocht breien. Rond [[Newfoundland]] werd de visserij populairder en veel schepen vanaf Jersey vertrokken naar Newfoundland om daar te vissen. Ook de [[Engelse Burgeroorlog]] was te merken op Jersey. De bevolking van Jersey was hierdoor in tweeën verdeeld, de ene groep koos voor het Engelse parlement en de andere groep stond aan de kant van de koning. [[Karel II van Engeland|Koning Karel II]] bezocht het eiland daarom twee keer. Als dank voor de steun van de koning, werd een Britse kolonie naar Jersey vernoemd. Deze kolonie kennen we tegenwoordig als de Amerikaanse staat [[New Jersey]].
[[File:John_Singleton_Copley_001.jpg|right|300px|thumb|De [[Slag om Jersey]].]]
Aan het einde van de 17de eeuw vertrokken veel mensen vanuit Jersey naar Amerika en Canada. Ook Newfoundland werd opgebouwd door de emigranten vanuit Jersey. In de 18de eeuw waren er vaak spanningen tussen Groot-Brittannië en Frankrijk. Omdat er een kans bestond dat Jersey werd aangevallen door Frankrijk werden op het eiland dertig ronde torens gebouwd, waarmee in 1778 met de bouw ervan begonnen werd. Tijdens de [[Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog]] werd Jersey twee keer aangevallen door Frankrijk. Op 6 januari 1781 werd Frankrijk opnieuw aangevallen door Frankrijk en de Fransen veroverden het eiland. De Engelsen wilde het eiland terugveroveren. Hierdoor ontstond een veldslag, de [[Slag om Jersey]]. Hierna was er een korte tijd vrede, maar toen kwam de [[Franse Revolutie]] en de oorlogen van [[Napoleon Bonaparte]]. In 1837 werd de Franse pond vervangen door de [[Jersey pond]]. Er werden wegen aangelegd. Deze waren eerst bedoeld voor het leger, maar ook was het handig voor de handel met Londen en Parijs. Ook kwam het [[toerisme]] op. Jersey werd groots is de bouw van schepen, aardappelen en melkkoeien.  

Hierna werd volgde de [[Tweede Wereldoorlog]], waar de Britten besloten om de Kanaaleilanden niet te beschermen. Hierop volgde de [[Bezetting van de Kanaaleilanden]]. Voorafgaand aan dit vertrokken 8000 inwoners naar het veilige Engeland. Zij steunden de Kanaaleilanden, en Jersey, onder andere in het parlement. 1200 eilanders werden gedeporteerd naar concentratiekampen in Duitsland en nog eens 300 naar andere concentratiekampen. 20 mensen overleden en veel Russen, die door de Duitsers waren meegenomen, moesten werken op het eiland. In de winter van 1944-1945 werden de bewoners uitgehongerd, omdat Normandië bevrijd was, maar de Kanaaleilanden nog lang niet. Het [[Rode Kruis]] zorgde ervoor dat de inwoners toch voedsel, zeep en andere producten kregen. Op 9 mei 1945 werd Jersey uiteindelijk bevrijd. In 1945 kwamen er weer meer toeristen naar het eiland en tot 1990 was er zelfs een hoogtepunt. Vanaf 1960 klom de economie weer op en tegenwoordig is Jersey een geliefde locatie om te wonen. 

==Geografie en klimaat==
[[File:Wandernbonnenuit.jpg|left|thumb|300px|De baai [[Bonne Nuit (Jersey)|Bonne Nuit]] wordt gebruikt als haven.]]
Jersey ligt ten zuiden van het [[Verenigd Koninkrijk]]. Het ligt in [[Het Kanaal]] voor de Franse kust. Jersey ligt 22 kilometer van de Franse kust en ten zuiden van de [[Kanaaleilanden]]. Het eiland is van west naar oost 16 kilometer breed en noord naar zuid 10 kilometer. In totaal is het eiland 116 km² en heeft een [[kustlijn]] van 70 kilometer. Vanaf de kust hoort nog drie [[zeemijl]] bij Jersey, dat is 3156 meter precies. Dit zijn de [[territoriale wateren]] van het eiland, hier bepaald (in dit geval) Jersey wat er mag gebeuren. Tot 12 zeemijl mogen schepen uit Jersey nog vissen. 

De hoofdstad van Jersey is [[Saint Helier]]. Dit is ook een belangrijke havenplaats voor het eiland. Andere belangrijke havenplaatsen zijn [[Gorey (Jersey)|Gorey]] en [[Saint Aubin (Jersey)|Saint Aubin]]. Het eiland is eigenlijk een soort van plateau. In het noorden bestaat de kust vooral uit kliffen en in het zuiden uit stranden van [[zand]]. Het eiland is niet vlak en er zijn veel valleien en heuvels. Het hoogste punt van Jersey ligt 143 meter boven [[zeeniveau]] en heet [[Les Platons]]. 

Jersey heeft een gematigd klimaat. Dit houdt in dat er koele zomers zijn en zachte winters. De gemiddelde temperatuur op het eiland is rond de 11,6 graden en per jaar zijn er ongeveer 1918 uren zon.

==Bevolking==
[[File:Royal_Square_in_St._Helier.jpg|right|thumb|300px|Royal Square in [[Saint Helier]].]]
Jersey telde in 2011 (toen voor er voor het laatst een onderzoek was) 97.857. 34% van die bevolking bleek toen te wonen in de hoofdstad [[Saint Helier]]. De helft van de bevolking bleek geboren te zijn in Jersey, 31% op één van de andere [[Kanaaleilanden]], 7% in [[Portugal]] of [[Madeira]], 8% in een ander Europees land en 4% was geboren buiten Europa. Door de jaren heen is de bevolking van Jersey gegroeid, maar de laatste jaren neemt het inwonersaantal af. In 2001 telde het eiland 87.186 inwoners, in 2011 waren dat er 97.857 en 2014 waren het er 96.513. 

18% van de bevolking is 15 jaar of jonger, 68% is tussen de 15 en 64 jaar oud en 14% is 65 jaar of ouder. Op Jersey worden er meer mensen geboren, dan dat er overlijden. Voor elke elf mensen (ongeveer) die er geboren worden, sterven er ongeveer negen. Per 1000 inwoners zijn er 2 a 3 [[immigrant]]en. Een inwoner van het eiland wordt ongeveer 78 jaar oud. 

==Politiek==
Jersey is zelfstandig van het [[Verenigd Koninkrijk]], want Jersey is een [[Brits Kroonbezit]]. Jersey heeft een eigen parlement, eigen wetten en een eigen bestuur. Het Verenigd Koninkrijk vertegenwoordigt Jersey alleen in het buitenland en beschermt Jersey in geval van oorlog. Jersey heeft hierdoor een plek in het Brits parlement. 

Jersey heeft een eigen [[staatshoofd]], dit is de Britse koning of koningin (tegenwoordig [[Elizabeth II van het Verenigd Koninkrijk|Elizabeth II]]). Hij of zij heeft een eigen titel, ''Duke of Normandy'' (hertog van Normandië), maar is deze niet verplicht te dragen. Jersey heeft een eigen [[parlement]], die beslist over wetten. Het parlement heet de [[Staten van Jersey]] en bestaat uit 53 leden die gekozen zijn door de bevolking van Jersey. Ook zitten er 5 niet-gekozen leden. Deze mogen niet stemmen, maar wel vragen stellen of voorstellen doen over wetten. Jersey heeft geen echte [[politieke partij]]en, maar er zijn wel een aantal groepen met bepaalde ideeën. De Statenleden zijn dus onafhankelijk, dit betekend dat ze niet bij een politieke partij horen.

Jersey wordt bestuurd door de regering. Het hoofd van de regering is de [[eerste minister]] (een soort [[minister-president]]). De regering bestaat dus ook uit het staatshoofd (de Britse koningin), een luitenant gouverneur, een baljuw, de Staten, de eerste minister en het kabinet. De luitenant gouverneur is de vervanger voor het staatshoofd (bijv. als het staatshoofd in het buitenland is). De baljuw vertegenwoordigd Jersey de rest van het Verenigd Koninkrijk. Het kabinet zijn de andere ministers. 

Jersey bestaat uit 12 gemeenten. Elke gemeente heeft een eigen [[gemeenteraad]] of een Parish Assembly (ongeveer hetzelfde als een gemeenteraad). Zij zorgen voor hun eigen gemeente. Elke gemeente heeft een [[burgemeester]]. De gemeenteraad bestaat uit gekozen leden.

==Onderwijs== 
Het parlement zorgt voor het [[basisonderwijs]] en het [[voorgezet onderwijs]]. Op Jersey is onderwijs precies hetzelfde opgebouwd als in het [[Verenigd Koninkrijk]] zelf. Op Jersey zijn er een aantal verdere opleidingen en je kan er een aantal diploma's halen. Het eiland heeft een eigen school voor het middelbaar beroepsonderwijs (gelijk aan het Nederlandse [[MBO]]). Ook is er een soort en met van universiteit, de Highlands College. Op Jersey staan ook scholen voor het studeren van [[rechten]] en een business school. 

==Economie== 
Jersey heeft een gunstige [[economie]]. Het meeste geld wordt verdiend met [[dienst]]en, dat komt omdat de [[belasting]] er laag is. Jersey is een zogeheten [[belastingparadijs]]. Zo kent het eiland geen [[btw]] (belasting die over producten wordt betaald en de belasting op wat je verdiend is er ook erg laag. Daarna is het [[toerisme]] er erg belangrijk. Al eeuwenlang verdiend Jersey geldt aan de landbouw. [[Aardappel]]len, [[bloemkool]], [[tomaat|tomaten]], maar ook [[bloem]]en, worden er gekweekt. De meeste van deze producten worden verkocht aan het Verenigd Koninkrijk. Jersey is wereldberoemd geworden dankzij de melk van de [[Jersey (runderras)|Jersey-melkkoe]]. Veel van deze melk wordt verkocht aan het Verenigd Koninkrijk en veel andere Europese landen. De regering probeert om op Jersey een [[industrie]] op te zetten op het gebied van elektronica. Vroeger had Jersey al een industrie bestaande uit handgemaakt [[brei]]werk. 

Hoewel Jersey een eigen landbouw heeft, moet veel voedsel en ook [[grondstof]]fen worden geïmporteerd uit het buitenland. Jersey heeft een eigen munt, de [[Jerseypond]], deze is gelijk aan de [[Pond Sterling|Britse pond]].

==Vlag en wapen==
<gallery>
Afbeelding:Flag of Jersey.gif|Vlag van Jersey
Afbeelding:Jersey wapen.png|Wapen van Jersey
</gallery>
==Externe link==
* [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/je.html CIA worldfactbook]

{{Navigatie Kanaaleilanden}}
{{Navigatie Brits Kroonbezit}}
{{Navigatie Landen Europa}}
[[Categorie:Eiland]]
[[Categorie:Jersey| ]]
[[Categorie:Brits Kroonbezit]]