Brontekst bekijken van Friesland

{{Infobox provincie Nederland
| naam = Fryslân<br />Friesland
| vlagafbeelding = [[Bestand:Vlagfriesland.png|125px|provincievlag]]
| wapensafbeelding = [[Bestand:Friesland wapen.gif|125px|Provinciewapen]]
| kortnaam = Friesland
| hoofdstad = [[Leeuwarden (stad)|Leeuwarden]]
| religiejaar = 2005
| GPS = 53°20' [[Breedtegraad|NB]] 5°78' [[Lengtegraad|OL]]
| Religie = [[Protestantisme|Protestant]] ca 30%<br /> [[Rooms-katholieke Kerk|Katholiek]] 6%<br />[[Moslim]] 2%
| aantalgemeente = 27
| Volkslied = [[Fries volkslied|De âlde Friezen]]
| afbeelding = 
| Commissaris van Koningin = [[John Jorritsma]] ([[Volkspartij voor Vrijheid en Democratie|VVD]])
| Website = [http://www.fryslan.nl www.fryslan.nl]
| detailkaart = [[Bestand:2013-P02-FR-b.jpg|290px]]
| iso = NL-FR
| extra portaal = Friesland
}}

'''Friesland''' (Officieel '''Fryslân''') is een [[provincie]] in het noorden van [[Nederland]]. Friesland telt 647.239 inwoners en de hoofdstad is [[Leeuwarden (stad)|Leeuwarden]]. In Friesland worden [[Fries (taal)|Fries]] en [[Nederlands]] gesproken als bestuurstaal.

==Geschiedenis==
===Prehistorie en Oudheid===
In 200 tot 400 V.Chr. werd begonnen met het aanleggen aan terpen tussen de [[Vlie]] en [[Eems]]. De bewoners van Friesland werden door de Romeinen Frisii genoemd. Veel Romeinen gaan vaak naar Friesland.

===Middeleeuwen===
In de Middeleeuwen strekte Friesland zich uit vanaf de Belgische zeearm [[Zwin (Zeearm)|Zwin]] tot en met de Duitse rivier de [[Wezer]]. In de 7de eeuw werd Friesland onafhankelijk. De 8ste eeuw was vooral bekend om de Friese koning [[Radboud (koning)|Radboud]] en [[Bonifatius (heilige)|Bonifatius]]. Volgens de Friese wet ([[Lex Frisionum]]) uit 3 delen: 
#Het gebied tussen het Zwin en de Vlie
#Het gebied tussen de Vlie en het [[Lauwers]]
#Het gebied tussen het Lauwers en de Wezer
Er kwam een strijd waarin [[Floris V van Holland]] het gebied wat nu [[West-Friesland]] heet bij zijn rijk voegden. Datzelfde jaar vond de [[Sint-Luciavloed]] plaats. Hierbij werd de [[Zuiderzee]] groter gemaakt en het contact tussen West-Friesland en Overig Friesland bemoeilijkt. 

===Nieuwe Tijd===
In het begin van de Nieuwe tijd werd begonnen met het uitvechten van de laatste [[Fries-Hollandse oorlog]]. In 1581 werd Friesland weer zelfstandig en ging samenwerken met het [[Republiek der 7 verenigde Nederlanden]]. In 1795 werd Friesland een provincie van Nederland.

==Naam==
Sinds 1 januari 1997 is alleen het [[Fries (taal)|Friestalige]] ''Fryslân'' in Nederland de officiële naam van de provincie. In [[november]] [[2004]] heeft het [[Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties|Ministerie van Binnenlandse Zaken]] besloten erop toe te zien dat de officiële naam in overheidsstukken ook consequent wordt gebruikt. In het dagelijks spraakgebruik in de rest van Nederland en in het Nederlands taalgebruik wordt echter vrijwel altijd de Nederlandstalige naam Friesland gebruikt.

==Geografie==
===Ligging===
In het noorden van Friesland liggen de provincies [[Drenthe]] en [[Groningen (provincie)|Groningen]] en in het zuiden [[Overijssel]] en [[Flevoland]]. Via de [[Afsluitdijk]] is Friesland ook nog verbonden met [[Noord-Holland]]. Ook horen 4 waddeneilanden bij Friesland:
#[[Vlieland]]
#[[Terschelling]]
#[[Ameland]] 
#[[Schiermonnikoog]]
Via Verdiensten zijn de Waddeneilanden alleen bereikbaar. Vlieland en Terschelling via [[Harlingen]], Ameland via [[Holwerd]] en Schiermonnikoog via [[Lauwersoog]]. Op Friesland zijn er 4 nationale parken:
#[[Nationaal park Schiermonnikoog]]
#[[Nationaal Park De Alde Feanen]]
#[[Nationaal Park Lauwersmeer]]
#[[Nationaal Park Drents-Friese Wold]]

==Politiek==

===Gemeenten===
{{Zie hoofdartikel|Lijst van gemeenten in Friesland}}
{| class="wikitable"
|- valign="top" width="100%"
|
* [[Achtkarspelen]]
* [[Ameland]]
* [[Het Bildt]]
* [[Dantumadeel]]
* [[Dongeradeel]]
* [[Ferwerderadeel]]
* [[Franekeradeel]]
* [[De Friese Meren]]
* [[Harlingen (gemeente)|Harlingen]]
* [[Heerenveen (gemeente)|Heerenveen]]
* [[Kollumerland en Nieuwkruisland]]
* [[Leeuwarden (gemeente)|Leeuwarden]]
|
* [[Leeuwarderadeel]]
* [[Littenseradeel]]
* [[Menaldumadeel]]
* [[Ooststellingwerf]]
* [[Opsterland]]
* [[Schiermonnikoog]]
* [[Smallingerland]]
* [[Súdwest-Fryslân]]
* [[Terschelling]]
* [[Tietjerksteradeel]]
* [[Vlieland]]
* [[Weststellingwerf]]
|}

===Voormalige gemeenten===
{{Zie hoofdartikel|Lijst van voormalige gemeenten in Friesland}}

==Karakter==
[[Afbeelding:Friesland sateliet.jpg|right|thumb|300px|Satellietfoto van Friesland bij Laagliggende Waddenzee]]

De Nederlandse provincie is een streek met een [[landbouw|agrarisch]] karakter. [[Toerisme]], met name op de meren in het zuidwesten van de provincie en op de [[Waddeneiland]]en, is in de zomer een belangrijke bron van inkomsten. Deze streken kennen in de winter een grote [[seizoenswerkloosheid]]. De sterk opkomende dienstensector concentreert zich in [[Leeuwarden (stad)|Leeuwarden]], [[Drachten]] en [[Heerenveen (plaats)|Heerenveen]]. <br>
De [[natuurgebied]]en worden beheerd door de vereniging [[It Fryske Gea]] (het Friese landschap). 

Friesland is met een bevolkingsdichtheid van 192 inwoners per km² na [[Drenthe]] de dunstbevolkte provincie van Nederland. Wordt Leeuwarden niet meegerekend, dan is het met 169 inw. per km² zelfs de dunstbevolkte provincie.

==Cultuur==
De Friezen hebben een unieke eigen [[cultuur]], die al erg oud is en uit de Romeinse tijd stamt. Ze hebben een eigen [[taal]], het Fries. Die taal is officieel erkend door de EU omdat het te moeilijk is om een [[dialect]] te kunnen zijn en een aparte schrijfwijze heeft.
Omdat Fries een aparte taal is, hebben alle plaatsnamen in Friesland (Fryslan) dan ook een Nederlandse naam, en een Friese daaronder. Net zoals in België (Frans en Nederlands). Voorbeelden van Fries eten zijn de Friese ''dümkes'' (duimpjes, Friese koekjes met anijs) en de bekende ''sûkerbôle'' (suikerbrood). Al sinds de 19e eeuw wordt de [[Elfstedentocht]] (Fries: "''Âlvestêdetocht''") geschaatst, een typisch Friese schaatstocht over ijs, gereden langs de elf grootste Friese steden over de bevroren kanalen: 

:{| class="wikitable"
! !!''[[Fries (taal)|Fries]]''
! afstand vanaf startpunt (km)
|-
|[[Leeuwarden (stad)|Leeuwarden]] (start) ||''Ljouwert''||align="center"| 0
|-
|[[Sneek (stad)|Sneek]] || ''Snits'' ||align="center"| 22
|-
|[[IJlst (stad)|IJlst]] || ''Drylts'' ||align="center"| 26
|-
|[[Sloten (Friesland)|Sloten]] || ''Sleat'' ||align="center"| 40
|-
|[[Stavoren]] || ''Starum'' ||align="center"| 66
|-
|[[Hindeloopen]] || ''Hylpen'' ||align="center"| 77
|-
|[[Workum]] || ''Warkum'' ||align="center"| 86 
|-
|[[Bolsward]] ||''Boalsert'' ||align="center"| 99
|-
|[[Harlingen (stad)|Harlingen]] || ''Harns'' ||align="center"| 116
|-
|[[Franeker]] || ''Frjentsjer'' ||align="center"| 129
|-
|[[Dokkum]] || ''Dokkum'' ||align="center"| 174
|-
|[[Leeuwarden (stad)|Leeuwarden]] (finish) || ''Ljouwert'' ||align="center"| 199
|}
De Elfstedentocht wordt alleen gereden als het ijs dik genoeg is. Vanwege het steeds warmer wordende weer worden de Friese winters zachter. Daardoor is de "''Tocht der Tochten''" al sinds 1997 niet meer gereden. Willem Alexander reed eens ook de tocht uit. Na afloop eten de deelnemers en de toeschouwers een kop snert (erwtensoep met rookworst).
Vaak was de Elfstedentocht gereden in de bittere koude. Zoals bijvoorbeeld in "''de Hel van 63"'' - vanwege de strenge winter van dat jaar.

==Talen==
De talen die het meeste worden gesproken in de provincie zijn het [[Nederlands]] en het [[Fries (taal)|Fries]] (''Frysk''). 
Door de officiële status van het Fries hebben de meeste plaatsen in de provincie zowel een Nederlandse als een Friese benaming. (Sneek is dan Snits in het Fries bijv.) 
De Friese kinderen krijgen op de basisschool en later ook op de middelbare school les in de Friese taal. Bijna allemaal spreken ze vloeiend [[Nederlands]] als tweede [[taal]].
[[Afbeelding:Grote Pier.JPG|left|thumb|170px|[[Grote Pier]], standbeeld in Friesland. Grote Pier was een Friese held.]]

==Externe links==
* [http://webje-friesland.yurls.net/ Webje Friesland]
{| align=center class=toccolours 
|- align=center
| {{border|[[Image:Vlagfriesland.png|130px|Provincievlag]]}} ||Klik [[Lijst van steden en dorpen in Friesland|hier]] voor een bijna complete lijst van [[Friesland|Friese]] steden en dorpen en van enkele buurtschappen.<br>De lijst bevat de Nederlandstalige plaatsnamen met tussenhaakjes de Friese;<br>indien alleen de Friestalige plaatsnaam de officiële naam is, wordt deze vermeld met een [[Image:Vlagfriesland.png|20px|Provincievlag]].
|}
{{NederlandseProvincies}}
{{Navigatie Koninkrijk der Nederlanden}}
{{Navigatie Verenigd Koninkrijk der Nederlanden}}
{{Navigatie provincie Friesland}}
[[Categorie:Friesland]]
[[Categorie:Provincies van Nederland]]