Chinees
Het Chinees (Chinees: 汉语; Hànyǔ of 中文; Zhōngwén) is een familie van verwante talen, de Chinese talen, die als officiële talen worden gesproken in de Volksrepubliek China, Singapore en Taiwan.
Het Mandarijn is de bekendste en meest gesproken van deze talen. Voorbeelden van andere Chinese talen zijn het Wu, Kantonees en Hakka. Deze talen verschillen best wel van elkaar, minstens evenveel als bijvoorbeeld Nederlands en Duits.
Hoeveel sprekers?
In totaal hebben alle Chinese talen bij elkaar zo'n 1,2 miljard (1.200.000.000) moedertaalsprekers. Er zijn ook nog veel mensen die een Chinese taal als tweede taal hebben geleerd. Het Mandarijn heeft 847,8 miljoen (847.800.000) moedertaalsprekers, veruit de meeste van alle Chinese talen. Daarmee is het van alle talen van de wereld ook de taal met de meeste moedertaalsprekers. Hoeveel mensen er in totaal wereldwijd een Chinese taal spreken is onbekend.
Waar komen de talen vandaan?
De Chinese talen zijn allemaal voortgekomen uit een oudere taal die we het Oudchinees noemen. Deze taal werd al lang vóór het begin van de christelijke jaartelling gesproken. Er is verder weinig van bekend, alleen het Klassiek Chinees, wat de laatste fase was van die oude taal. In China zelf is het Klassiek Chinees nog heel lang (tot in de 20e eeuw) in gebruik gebleven als schrijftaal.
Karakters
Het Mandarijn en andere Chinese talen worden door westerlingen vaak als erg moeilijk te leren beschouwd. Dit komt vooral omdat deze talen een ander schrift gebruiken. Ze hebben een heel eigen systeem, met duizenden aparte tekens (ideogrammen) die elk afzonderlijk voor één bepaald woord staan. Dat zijn de Chinese karakters. Om een beetje Chinees te kunnen lezen, moet je dus veel karakters kennen! Chinese kinderen leren dus al vanaf jonge leeftijd om karakters te lezen en te schrijven. Om een krant in het Chinees te kunnen lezen, heb je er ongeveer 2000 nodig.
De voorbeelden hieronder hebben allemaal betrekking op het Mandarijn.
Elk karakter wordt uitgesproken als één lettergreep. Hiermee kun je ook samenstellingen maken. Een voorbeeld:
- 西 (xī) betekent "west"
- 瓜 (guā) betekent "meloen"
- Als je 西 en 瓜 combineert tot 西瓜 (xīguā), krijg je een nieuw woord, dat "watermeloen" betekent.
Chinezen zijn trouwens heel trots op hun eigen schriftsysteem. Het schrijven van mooie karakters wordt dan ook echt gezien als een kunst, een vorm van kalligrafie.
Vereenvoudigd en traditioneel
In de jaren 50 van de vorige eeuw waren veel mensen in China analfabeet, wat betekent dat ze niet konden lezen en schrijven. De Chinese regering besloot daarom om de karakters maar eens te versimpelen. Als de karakters simpeler waren, dacht de Chinese regering, waren ze ook makkelijker om te lezen en vooral om te schrijven. De vereenvoudigde karakters worden tegenwoordig gebruikt in de Volksrepubliek China en Singapore. In Taiwan, Hongkong en Macau gebruiken ze nog de traditionele karakters.
Niet alle karakters zijn vereenvoudigd. De karakters voor watermeloen (西瓜) zijn precies hetzelfde gebleven. Hieronder zie je een paar voorbeelden van karakters die wél veranderd zijn:
- 馬 => 马 (mǎ, paard)
- 東 => 东 (dōng, oost)
- 龜 => 龟 (guī, schildpad)
De traditionele karakters kunnen, zoals je ziet, behoorlijk ingewikkeld zijn. Het laatste karakter, dat staat voor "schildpad", lijkt zo klein geschreven eerder op een zwart vierkantje.
Pinyin & tonen
Aan de karakters kan je niet zien hoe een woord wordt uitgesproken. Toch heb je hierboven gezien dat 西瓜 wordt uitgesproken als xīguā. Dat "xīguā" is geschreven in het Hanyu Pinyin. Dat is ons alfabet, maar dan zo aangepast dat je er ook Chinees mee kan schrijven.
Zoals je ziet staan er wat rare tekentjes op "xīguā". Dat zijn de tonen. Je hebt allerlei verschillende toonhoogtes in het Chinees, waardoor lettergrepen/woorden dus worden onderscheiden. Het Mandarijn heeft er vijf. Hieronder zie je hoe hetzelfde woord met verschillende tonen verschillende dingen kan betekenen:
- 1e toon: Mā (妈) betekent moeder. Bij de eerste toon is je stem héél hoog. Alsof je heel blij bent: Jeej!
- 2e toon: Má (麻) betekent hennep (een plant waarvan je touw en wiet kan maken). Bij de tweede toon gaat je stem omhoog. Alsof je een vraag stelt dus: Huh?
- 3e toon: Mǎ (马) betekent paard. Bij de derde toon gaat je stem eerst naar beneden, daarna omhoog. Hier is geen goed voorbeeld van in het Nederlands.
- 4e toon: Mà (骂) betekent uitschelden. Bij de vierde toon gaat je stem heel snel omlaag. Een beetje alsof je boos bent: Hou òp!
- Neutrale toon: Ma (吗) is de Chinese variant van ons vraagteken. Als een woord een neutrale toon heeft, wordt het neutraal uitgesproken, dus zonder dat je stem heel hoog of heel laag is.
Je moet dus goed opletten bij het spreken, want straks noem je je moeder nog een paard! Of andersom natuurlijk. We zouden nu een Chinese zin kunnen maken: Māmā mà mǎ de má ma? / 妈妈骂马的麻吗？, oftewel "Scheldt moeder de hennep van het paard uit?" (Dit betekent natuurlijk in feite niets, maar het is een voorbeeld).
Schrijven op de computer
De Chinezen gebruiken zelf het pinyin ook. Namelijk om op de computer te typen! Je typt het pinyin in (zonder tonen!) en de computer kiest vervolgens het juiste karakter. Eén probleempje: als je bijvoorbeeld ma intypt, kan je heel veel verschillende karakters krijgen! Daarom verschijnt er ook altijd een balkje boven de tekst die je typt. In dat balkje staan allemaal karakters. Als de computer de verkeerde uitkiest, kan je dus zelf op het goede karakter klikken.
In plaats van het pinyin schrijven, is het soms ook mogelijk om met je muis het karakter te schrijven. Zie daarvoor het plaatje links.
Woordjes
Hieronder vind je een paar woordjes in het Chinees. Er is een apart kopje met (Nederlandse) uitspraak.
| Nederlands | Vereenvoudigde karakters | Pinyin | Uitspraak |
|---|---|---|---|
| Hallo (hoe gaat het?) | 你好 (吗？) | Nǐ hǎo (ma?) | nie hauw (maa?) |
| Goed | 好 | Hǎo | hauw |
| Eén | 一 | Yī | jie |
| Twee | 二 | Èr | arrr |
| Drie | 三 | Sān | saan |
| Ik ben ... | 我是 | Wǒ shì | wo shi ... |
| Ik ben Nederlands | 我是荷兰人 | Wǒ shì Hélánrén | wo shi Ge-laan-ren |
| Ik ben Belgisch | 我是比利时人 | Wǒ shì Bǐlìshírén | wo shi Pie-lie-shi-ren |
| China | 中国 | Zhōngguó | dzjong-gwoo |
| Ik spreek (geen) Chinees | 我 (不) 会说 中文/汉语 | Wǒ (bù) huì shuō Zhōngwén/Hànyǔ | wo (boe) gwee shwoo dzjong-wuhn/gaan-juu |
Trivia
- In Nederland wordt er met 'chinees' ook iemand uit china bedoeld.
- Een chinees restaurant wordt ook vaak aangeduid als 'de chinees'