Orka

Orka of zwaardwalvis Orcinus orca
Onbekend
Leefgebied	Vrijwel wereldwijd
Leefomgeving	Oceanen en zeeën, ook de Noordzee
Behoort tot de	dolfijnen, walvissen, Zoogdieren
Portaal Biologie

De orka (Orcinus orca), is een zoogdier. Het is de grootste dolfijn en hij hoort ook bij de walvissen. In het Engels wordt het de Killer Whale (dodende walvis) genoemd.

Leefomgeving

Orka’s zijn de meest verspreide zeezoogdieren. Ze leven graag in koud water en kunnen zich heel goed aanpassen aan veranderende omstandigheden. Er zijn orka’s die leven midden op zee maar orka’s zwemmen ook wel eens aan de kust of in het uiteinde van een rivier. Maar ze gaan nooit ver bij de zee weg. Ze zwemmen ook in de Noordzee. In het noorden wat meer dan in het zuiden. Op het kaartje hieronder is met het blauw aangegeven waar de orka’s leven.

Bij wie leven ze?

Je hebt drie soorten orka’s: thuis, rondtrekkend en ver van de kust. Orka’s die bij de “thuis” groep horen zijn allemaal familie van elkaar. Ze leven in groepen van ongeveer 20 orka’s. Deze groep heeft een vast leefgebied. De naam 'rondtrekkend' zegt al wat het betekent. Dat zijn orka’s die steeds ergens anders heen gaan. Je weet nooit waar ze heen gaan en leven in kleine groepjes van 2 tot 6 orka’s. Deze orka’s zijn geen familie maar hebben ooit vriendschap met elkaar gesloten. De “ver van de kust” orka’s leven midden in zee. In deze groep zwemmen wel 30 tot 60 orka’s mee! Als er een nieuwe orka in een groep komt, wordt die enthousiast begroet en in de groep opgenomen. Ze hebben nooit ruzie. Bij orkagroepen gaat het juist om samenwerking, communicatie, vertrouwen en verdraagzaamheid. Ze komen voor elkaar op en delen het voedsel. In een groep dieren zijn meestal de mannetjes de baas. Bij orka’s is dat anders, in een groep orka’s zijn de vrouwtjes de baas.

Uiterlijk

Een orka is zwart wit van kleur. Zijn huid voelt een beetje aan als rubber. Op zijn rug heeft de orka een driehoekige vin. Bij oudere mannetjes kan deze wel bijna twee meter hoog zijn. De orka heeft één spuitgat, en grote peddelvormige buikvinnen. Een mannetje wordt ongeveer 10 meter lang en weegt 10.000 kilo. Een vrouwtje wordt niet langer dan 8 meter en weegt ongeveer 3.000 kilo. Een orka wordt ook wel de zwaardwalvis genoemd. Bij de buik, keel en ogen is de huid wit en bij de rugvin is de huid grijs.

Leeftijd

De leeftijd tussen mannetjes en vrouwtjes verschilt. Een vrouwtje kan 70 jaar worden, een mannetje maar 40 jaar. Hij leeft vaak in groepen van zijn eigen familie en anders in groepen met meerdere families

Voedsel

Orka’s eten dieren zoals walvissen, robben, zeehonden, zeeleeuwen, inktvissen, walrussen, zeevogels en schildpad en een pinguïn.

Vijanden

Omdat orka’s zo groot en sterk zijn kunnen ze zich tegen heel veel verdedigen. Ze hebben daarom geen vijanden, op één na, de mens. Bijna elk dier wordt wel bedreigd door de mens, en orka’s dus ook.

Jagen voor vlees

Vissers zagen orka’s vroeger als concurrenten, daarom schoten ze op orka’s. Mensen dachten dat orka’s heel gevaarlijk waren en doodden de orka’s, uit verdediging. Er waren ook mensen die op orka’s jaagden voor het vlees. Bij Antarctica zijn door Russische jagers in 1980 wel negenhonderdzestien orka’s gedood. In Noorwegen zijn er ook veel orka’s gedood, tussen 1954 en 1981 zijn er rond tweeduizend gedood voor het vlees.

Levend vangen

Orka’s werden ook bedreigd doordat ze levend werden gevangen. Ze werden dan in een dolfinarium gezet. De eerste orka die levend gevangen werd was in 1961, die orka was na één dag overleden. In 1964 en 1965 werd ook geprobeerd orka’s levend te vangen, toen waren de twee orka’s Moby Doll en Namu gevangen. Helaas gingen die ook snel dood. In Vancouver Island zijn er tot 1975 orka’s gevangen voor dolfinariums. Hierdoor waren er steeds minder orka's. Hierna is het een tijdje verboden om op orka’s te jagen, of orka’s te vangen voor dolfinariums. Jammer genoeg werden toen de orka’s gewoon in IJslandse en Japanse gebieden gevangen. In Japan en Rusland zijn voor het laatst orka’s levend gevangen in 1997 en 2003. De orka’s die toen gevangen werden waren ook heel snel overleden. De orka’s die nu nog in gevangenschap leven, zijn geboren in dolfinariums.

Vergiftigd

In 2005 kwamen mensen erachter dat orka’s vergiftigd raakten. In Noorwegen zijn monsters van de vetlaag van een orka gevonden, deze zijn onderzocht en het bleek dat er giftige stoffen, in de vetlaag van de orka zaten. Het komt door het voedsel dat orka’s eten. Ook in andere gebieden zijn er giftige stoffen gevonden in vetlagen van orka’s. Door de giftige stoffen worden orka’s sneller ziek.

Geluidsoverlast

Orka’s hebben ook last van het vele geluid dat wij maken. Het geluid kan komen door testen die onderzoekers doen met hun apparatuur, maar ook door de motoren van boten. Orka’s kunnen onder water niet goed zien, dus maken ze gebruik van echolocatie om contact met elkaar te houden. Ook het zoeken van voedsel is moeilijk zonder de echolocatie. Dit wordt verstoord door het lawaai.

Voedsel tekort

orka

In de zee wordt door vissers veel gevist. Hierdoor blijft er steeds minder voedsel over voor de zeedieren die vis eten. Dus ook voor de orka, er is steeds minder voedsel. Er zijn een keer hele magere orka’s gezien die in hele kleine groepjes voedsel zochten, en allemaal door de vele visvangst van mensen.

Voortplanting

Klaar voor paren

Een vrouwtjes orka (koe) is na de geboorte niet gelijk klaar om te paren, dat is ze bij ongeveer zes tot tien jaar, dan worden die vrouwtjes geslachtsrijp genoemd. Het vrouwtje is dan 4,5 tot 5 meter lang. Als de koe nog niet geslachtsrijp is, past ze op een kalfje van een andere koe. Een vrouwtje krijgt ongeveer om de drie jaar een kalfje. In hun leven krijgen ze gemiddeld acht jongen. Na veertig jaar krijgt een vrouwtje meestal geen kalfjes meer. Een mannetjes orka (bul) is pas geslachtsrijp na tien tot dertien jaar. Ze zijn dan wel 5,5 tot 6 meter lang. Orka’s zijn ook polygaam, dat betekent dat ze geen vaste partner hebben.

Het paren

Het maakt niet uit wanneer orka’s paren, maar meestal gebeurt dit in de zomer. Op bepaalde plekken is er soms ook een bepaalde tijd wanneer ze paren. In de Noord-Atlantische zee begint de paring meestal rond oktober of november. In het noorden van de Grote Oceaan beginnen ze rond mei, juli te paren. Orka’s paren niet met iemand uit de groep. Ze paren pas als ze een andere ontmoeten.

De geboorte

Na een paring duurt het voor het vrouwtje vijftien tot achttien maanden, voordat het kalfje geboren wordt. Meestal worden de jongen in de zomer of herfst geboren. Vlak bij het wateroppervlak wordt het kalf geboren. Het kalf heeft nooit een tweeling broertje of zusje en is bij de geboorte gemiddeld honderdvijftig kilo zwaar en twee meter lang. Meestal komt eerst de staart, maar af en toe komt het kopje van het kalf als eerste. Dan gaat de orka wild in het rond draaien zodat het jong eruit komt. De navelstreng breekt na of tijdens de geboorte. Na de geboorte wordt het kalf door zijn moeder zo snel mogelijk naar boven gebracht, zodat het kalf adem kan halen. Als het kalf geademd heeft zwemt het met zijn moeder mee in de ‘slip stream’, dat is de stroom van de moeder. Zo houdt het jong meer energie over en kan hij de groep beter bijhouden.

De jonge orka

Na een paar uur zoekt het kalf de vette melk van zijn moeder op. Omdat het kalf vaak moet ademen kan hij niet zo lang drinken, hij drinkt maar tien tot vijftien seconden per keer. Het kalf ziet er ook anders uit dan zijn moeder. Na de geboorte heeft het witte stipjes op de rug en is nog een beetje gelig, maar na een paar maanden zijn die weg. Een kalf heeft ook 'fetal folds', dat zijn een soort kreukels op de vetlaag, dit komt doordat ze opgevouwen in de baarmoeder van hun moeder zaten. Na een paar dagen begint hij zijn moeder na te doen met geluidjes en na twee tot drie maanden komen de voortanden, de achterste tanden komen pas na vier maanden. Na vier maanden gaat het kalf ook vis eten, en na ongeveer een jaar eet het kalf al gemiddeld 25 kilo aan vis.

Zintuigen

Praten

Orka’s kunnen natuurlijk niet praten zoals wij. Ze maken gebruik van echolocatie. Hierbij maakt de orka een geluid, dit geluid kan bestaan uit verschillende klanken, en elke klank heeft dan weer een andere betekenis. Zo communiceren orka’s met elkaar. Ze gebruiken het ook om voedsel zoals vis op te sporen. Het geluid kaatst tegen de vis en dan weer terug. De orka hoort het geluid terug komen en weet zo precies waar de vis is.

Ademen

Orka’s zijn zeezoogdieren. Ze leven in het water maar hebben geen kieuwen. Orka’s hebben longen. Met hun longen moeten orka’s ademen, net zoals wij, maar omdat ze onder water leven, kan dat niet. Daarom hebben orka’s boven op hun hoofd een blaasgat. Als orka’s onder water zijn, wordt dat gat met stevige spierkracht dicht geknepen, zo komt er geen water in de longen. Ze kunnen twintig minuten onder water blijven. Daarna moeten ze boven water komen en doen ze hun blaasgat open, om adem te kunnen halen. Als orka’s eten komt er ook water binnen. Daarom staat de mond niet in verbinding met de longen, alleen met de maag. Ook uitademen doen orka’s door hun blaasgat. Ze blazen warme lucht uit, die lucht wordt dan snel weer koud, de uitgeademde lucht wordt een dampwolk, dat lijkt erg op een fontein. Veel mensen denken dat de orka water uit het blaasgat spuit, maar dat is dus niet zo, het is gewoon de dampwolk van het uitademen.

Goede of slechte zintuigen?

Orka’s kunnen zowel onder water als boven water goed zien. Ze kunnen ook heel goed horen. De oren lijken van binnen op de oren van een vleermuis, en de oren zitten verstopt onder de huid. Als bijvoorbeeld een orka op een prooi bijt, kan een andere orka dat van heel ver horen. Ze hebben ook een gevoelige huid, als je met 1 vinger voorzichtig over de huid aait, kan de orka dat al heel goed voelen. De minder goede zintuigen zijn ruiken en proeven.

Jagen

Voedsel

Orka’s zijn slimme jagers, ze eten wel tweehonderdvijftig kilo per dag. Ze eten veel verschillende soorten dieren, vissen zoals haring en zalm, vogels zoals pinguïns, en zeezoogdieren zoals robben, zeeleeuwen, zeehonden en bruinvissen. Heel soms eten orka’s ook wel eens walrussen en zelfs jonge blauwe vinvissen. Maar in sommige gebieden heb je bepaalde dieren niet en dan eten ze weer iets anders, het ligt dus aan het gebied waar ze zijn wat ze eten. De orka's jagen ook op zeeolifanten, dolfijnen en walvissen.

De jacht

Doordat orka’s heel slim zijn, kunnen ze heel goed jagen. Eerst zoekt hij met zijn echolocatie een prooi op. Met de echolocatie maakt de orka de prooi ook een beetje in verwarring. Als hij de prooi gevonden heeft, zwemt hij er naar toe en valt hij aan. Daarna kan hij de prooi lekker opeten. Soms is de jacht zo gebeurd en duurt het maar een paar minuutjes, voor hij de prooi heeft gevangen, maar het kan ook wel een paar uur duren voor de prooi opgegeten kan worden.

Samen jagen

Meestal jaagt een orka alleen, maar ze kunnen ook met de hele groep jagen. Als ze met een groep jagen, werken ze heel goed samen. Met een groep kunnen ze een walvis als prooi nemen. Iedere orka trekt dan stukken van de walvis af en eet die op. Dat doen ze tot de walvis dood is en dan kunnen ze rustig met zijn allen de prooi verdelen en eten. Als een groep orka’s op scholen zalm of haring jaagt, drijven een paar orka’s de school bij elkaar tot een bal, andere orka’s gaan slaan met hun staarten om de prooi te verdoven, ondertussen eet de groep die de school bij elkaar joeg de vis op. Schuilen tussen een rotsspleet? Dat helpt helaas niet. Tussen rotsspleten zijn vissen ook niet veilig voor orka’s. De orka slaat met zijn staart water tussen de rotsspleten zodat de vissen ertussenuit worden gespoeld, waarna hij de vis kan oppeuzelen.

Gevaarlijke jachttechnieken

Een orka kan als hij dicht bij de kust is een jaagtechniek gebruiken waarbij hij de prooi naar het land jaagt. De prooi spoelt dan aan op het land. Dan schuift de orka met heel veel snelheid uit het water het land op om de prooi te doden en op te eten. Hij kan als het nodig is ook dieren bij zijn prooi wegjagen, zodat die hem niet opeten. Het is wel heel gevaarlijk. Als de orka aan land komt loopt hij het risico dat hij niet meer terug kan naar het water. Dat betekent vaak de dood voor de orka. Daarom doen ze dat meestal alleen op steile stranden.