Zwarte Dood

De verspreiding van de pest. Hoe lichter, hoe later de pest er toesloeg. Grijze gebieden zijn bijna niet getroffen.

De Zwarte Dood was de Middeleeuwse naam voor de ziekte de pest. Miljoenen mensen zijn er aan overleden. De pandemie (dan gaan er héél erg veel mensen dood) duurde van 1346 tot 1351. De pandemie kostte over de hele wereld aan 75 tot 100 miljoen mensen het leven. In Europa stierf ongeveer 30% van de bevolking aan de vreemde ziekte.

Waar kwam die ziekte nou vandaan?

Een pestdokter. In de snavel zaten allemaal kruiden, daardoor zouden de dokters niet besmet raken. In werkelijkheid stierven ook zíj.

De Zwarte Dood is waarschijnlijk ontstaan in Centraal-Azië. Vanaf daar verspreidde de bacterie van de Zwarte Dood zich over de hele toen bekende wereld. In 1346 was de Krim aan de beurt. Het verhaal gaat dat soldaten die de stad Kaffa belegerden de lijken van de soldaten over de muur van Kaffa schoten. De lijken waren besmet met de pestbacterie en de Italiaanse kooplieden die in de stad waren vluchtten naar huis (Genua) en daar verspreidde de ziekte zich verder. Of dit waar is is niet bekend. Waarschijnlijk is de Zwarte Dood gewoon via de handel en scheepvaart naar Europa gekomen. Eenmaal in Italië deed de ziekte zijn verschrikkelijke werk. Veel mensen vluchtten weg voor de ziekte. Ze namen de bacterie ging mee met die mensen en zo kwam de ziekte ook in andere landen. Eerst Spanje en Frankrijk, daarna Engeland en het Heilige Roomse Rijk en in 1349 Noorwegen. Rond 1351 kwam de ziekte ook in Rusland. De Zwarte Dood kreeg bijna de Europese beschaving op haar knieën. De Rooms-Katholieke Kerk, die de machtigste organisatie van wereld was en misschien is kreeg een zware klap doordat de mensen eerst dachten dat de ziekte een straf van God was maar toen ook de goede mensen stierven wist niemand het meer. Duizenden mensen stierven en de Zwarte Dood zegevierde. De doodsklokken luidden dag en nacht totdat de koningen verboden ze nog te luiden omdat alle mensen ervan bang werden. Veel mensen dachten dat het einde van de wereld was aangebroken. In het begin gingen de mensen massaal naar de kerk maar toen ze nog steeds doodgingen stopte ook dat. De priesters deden druk hun werk. Ze waren de hele dag bezig stervenden op te zoeken en hun zonden te vergeven maar ze stierven zelf ook bij bosjes. Het vertrouwen in de priester nam af, want heel veel waren zelf bang voor de Zwarte Dood en vluchtte angstig weg. Het werd zo erg dat Paus Clemens VII iedereen die stervende was de zonden vergaf omdat anders heel veel mensen zouden sterven zonder vergeven te worden. Midden op straat zakte soms mensen in elkaar een niemand verpleegde hen. De pestdokters met hun rare vogelachtige maskers liepen rond zonder iets te kunnen doen. De mensen meden de zieken omdat ze bang waren besmet te raken. De angst onder de mensen was erg groot. De flagellanten kwamen op. De flagellanten zeiden dat de mensen moesten lijden om de Zwarte Dood te overwinnen. Ze liepen in lange optochten door het land terwijl ze zichzelf geselde (zweepslagen geven). De mensen waren doodsbang en sloten zich bij hen aan. In deze verenigingen ging het er niet altijd even netjes aan toe en priesters werden zonder pardon vermoord. De Kerk verbood dit omdat ze het geselen geen goede methode vonden en priesters doden, dat kon natuurlijk helemaal niet! De mensen deden wat ze wilden. Ach, we leven toch maar kort, we gaan dood door de pest. Dan zijn we in de Hemel of de Hel, wat maakt het uit. Zo dachten de mensen. Ze gingen anders denken. De beroemde schrijver Bocaccio schreef zijn gedurfde Demacerone bijvoorbeeld in de tijd van de Zwarte Dood. Voor de tijd van de Zwarte Dood was het veel moeilijker geweest om het populair te maken. Er waren uiteindelijk zoveel slachtoffers dat pas rond 1600 er weer evenveel inwoners waren. Moet je je voorstellen, in 4 jaar overleden meer mensen dan er in 250 jaar bijkwamen!

De Joden

Meestal denken de mensen bij jodenvervolgingen aan de Holocaust van Adolf Hitler. Dat klopt niet helemaal. Ook in de Middeleeuwen hadden de Joden het niet gemakkelijk. Ze woonden in speciale wijken en werden vaak aangewezen als zondebok (hé, dat herkennen we). Toen de Zwarte Dood kwam wezen enkele bange mensen de Joden aan als zondebokken. "Ze hebben de waterputten vergiftigd, ik zag het zelf!" zeiden de mensen. Zo werden hele Joodse wijken uitgemoord. Dit werden pogroms genoemd. Wat misschien ook een rol speelde in het afmaken van de Joden was dat veel mensen schulden hadden bij Joodse bankiers. Als die bankiers werden vermoord waren ze in een klap van die schulden af. Paus Clemens VI verbood om de de Joden kwaad te doen maar door het Babylonische ballingschap dat op dat moment aan de van was luisterde niemand naar de zwakke paus in Avignon. De Joden werden op deze manier nog duidelijker de buitenbeentjes van de samenleving.

Nasleep

De Zwarte Dood had een vreselijke nasleep. Omdat zoveel mensen gedood waren, waren er ook geen mensen om het land te onderhouden. De oogsten mislukte en hongersnood sloeg toe. Daarbovenop kwam nog dat doordat er weinig mensen waren en veel geld, de munt in een crisis kwam. De Franse munt bijvoorbeeld was bijna niks meer waard en daardoor werden er soms veel munten uit de roulatie (zo noem je dat als geld niet meer wordt gebruikt) gehaald. Doordat de Honderdjarige Oorlog nog bezig was werd met name het Frankrijk van koning Filips VI en Jan II zwaar getroffen. Engelse plunderbendes plunderden het hele land en maakte het land arm. De steden waren opeens veel leger, nu zoveel mensen waren gestorven. Nog 50 jaar lang zou de Zwarte Dood soms nog opduiken in Europa. De enige echte reden dat hij gestopt was, was dat de overgebleven mensen nu tegen de pestbacterie konden. Hun kinderen konden dat niet en werden wel weer getroffen door de pest. Tegenwoordig is de pest niet meer gevaarlijk. Er bestaat een vaccin tegen en er overlijden maar weinig mensen aan de pest nu.