Willem III der Nederlanden

Koning Willem III der Nederlanden

Willem Alexander Paul Frederik Lodewijk (geboren te Brussel op 19 februari 1817 - gestorven te Apeldoorn op 23 november 1890) was de derde koning der Nederlanden (van Nederland) en de derde groothertog van Luxemburg. Ook was hij de laatste hertog van Limburg. Hij regeerde onder de naam Willem III.

Jeugd

Een foto van Willem III uit 1865.

Willem III was de oudste zoon van Willem II der Nederlanden en Anna Paulowna van Rusland. Zijn vader werd later koning van Nederland (toen hij geboren werd, was zijn opa Willem I aan de macht) en zijn moeder was de dochter van de tsaar Paul I van Rusland. Willem III werd geboren in Brussel (want België hoorde toen nog bij Nederland) in het gebouw van de Staten-Generaal aan de Wetstraat. Omdat hij het eerste kind was, en dus de troonopvolger, kreeg hij de naam Willem. Deze naam werd al jaren door de Nederlandse koningen en stadhouders gebruikt en verwees naar Willem van Oranje.

Huwelijk en gezin

Willem III is twee keer in zijn leven getrouwd geweest. Zijn eerste huwelijk was met Sophie van Württemburg. Op 18 juni 1839 trouwde hij met Sophie. Samen hadden niet zo'n erg gelukkig huwelijk en Willem was tegen zijn vrouw niet zo erg tolerant. Samen kregen ze toch drie kinderen:

• Willem Nicolaas Alexander Frederik Karel Hendrik (4 september 1840 – 11 juni 1879)
• Willem Frederik Maurits Alexander Hendrik Karel (15 september 1843 - 4 juni 1850)
• Willem Alexander Karel Hendrik Frederik (25 augustus 1851 – 21 juni 1884)

• 

  Kroonprins Willem

• 

  Prins Maurits

• 

  Prins Alexander

In 1851 werd door de schoonfamilie een poging gedaan om het huwelijk te ontbinden. Dit mislukte, maar het huwelijk was eigenlijk sowieso over. Ze leefden gescheiden van elkaar, ze zaten zelfs niet meer met elkaar aan tafel en sliepen in aparte bedden. Met zijn oudste zoon kon Willem het ook niet goed vinden. Zijn oudste zoon wilde trouwen met Mathilde van Limburg Stirum, maar zijn vader wilde dat niet. Zijn zoon vertrok hierna naar Parijs.

In 1877 overleed Sophie en Willem wilde opnieuw trouwen. Dit keer met de Franse operazangeres Emilie Ambre. Samen wilden ze gaan trouwen, maar doordat de regering dit niet wilde ging het niet door. De ministers waren ondertussen bezig geweest om een goede vrouw voor Willem te vinden. Eerst vonden ze de Deense prinses Thyra, maar die wilde het niet. Net als de tweede keuze, de dochter van de koning van Hannover. De zuster van Willem zei dat hij naar Graafschap Waldeck-Pyrmont moest gaan, aangezien de graaf van dat graafschap verschillende dochters had. Uiteindelijk vond hij daar Emma van Waldeck-Pyrmont en samen begonnen ze een huwelijk. Op 7 januari 1879 trouwden ze in Arolsen. Emma was toen 20 jaar oud en Willem III was 61 jaar oud. Tijdens het huwelijk zouden er allemaal feesten zijn, maar deze gingen niet door omdat prins Hendrik was overleden. Hij was bij het huwelijk, maar kreeg tijdens het huwelijk een aanval van mazelen. Willem III en Emma kregen één dochter, Wilhelmina Helena Pauline Maria.

Van de drie zonen die Willem had, overleed er één op 7-jarige leeftijd. Zijn oudste zoon Willem (de troonopvolger) overleed aan tyfus, uitputting en een aandoening aan zijn lever, nog voordat hij koning kon worden. Zijn jongste zoon Alexander was te zwak om te regeren, omdat hij blijvend ziek was. Wilhelmina was dus de opvolgster. Doordat Willem dit niet wilde, liet hij in Luxemburg en Limburg een wet maken dat er geen vrouw vorst kon worden. In Nederland is dit niet gebeurd, want dit zou het einde hebben betekend voor de Nederlandse monarchie.

Nederland in de Tweede helft van de 19e eeuw

Koning Willem III krijgt in zijn regeringsperiode met het volgende te maken:

• 1848 Nieuwe grondwet door Thorbecke; maakt een einde aan de persoonlijke regeermacht van de koning en voert de koninklijke onschendbaarheid in. Thorbecke en Willem III liggen elkaar niet. Eerste rechtstreekse Tweede Kamer verkiezingen. De Eerste Kamerleden worden vanaf nu door de provinciale Staten gekozen. Politieke partijen bestonden nog niet.
• 1848 Grote bloei voor de scheepvaart
• 1851 Komst van de gemeentewet, waarbij gemeenten een eigen plek in het staatsbestel kregen
• 1852 Haarlemmermeer is drooggelegd
• 1853 Met de nieuwe grondwet is het herstel van de bisschoppelijke hiërarchie mogelijk. De scheiding van kerk en staat. Katholieken krijgen weer vrijheid van godsdienst
• 1854 Oprichting van de Koninklijke Nederlandse Stoomboot-Maatschappij
• 1857 Invoering van de nieuwe schoolwet. Ook niet-protestantse ofwel niet-openbare scholen (bijzonder onderwijs) mogen opgericht worden. Ze krijgen nog geen geld van de overheid
• 1859 Onrecht in Nederlands-Indië in het boek Max Havelaar of de koffiveilingen der Nederlandsche Handelmaatschappy van Eduard Douwes Dekker verschijnt
• 1863 Start aanleg Nieuwe Waterweg. Het ontstaan van de HBS (Hogereburgerschool - in 1968 werd de HBS opgevolgd door de vijfjarige HAVO en het zesjarige VWO. Afschaffing van de slavernij in Suriname en op de Nederlandse Antillen.
• 1866 Ontstaan van de eerste vakbond (typgrafen)
• 1868 Schoolstrijd; strijd om gelijkstelling van openbaar onderwijs en bijzonder onderwijs (zie ook 1857), ook financieel
• 1869 Socialisme krijgt invloed in Nederland. Er komen later meer bonden
• 1871 Aletta Jacobs is een jaar eerder de eerste vrouw die als toehoorster wordt toegelaten aan een hbs
• 1873 Atjehoorlog in Nederlands-Indië begint. Deze zal tot 1904 zal duren
• 1874 Kinderwetje van Van Houten, wordt van kracht. Kinderarbeid is niet meer toegestaan
• 1877 De schoolmeester Pieter Roelf Bos uit Groningen is de redacteur van een nieuwe atlas: de Bosatlas
• 1878 De nieuwe Wet op het Lager Onderwijs komt tot stand. Het Lager Onderwijs is het tegenwoordige Basisonderwijs
• 1879 Het kiesrecht is in 1848 nog beperkt tot zo'n 73.000 mannen uit de hogere klasse. Men vindt onder leiding van Abraham Kuyper dat ook de kleine man ("kleine luyden") moet mee kunnen doen aan de verkiezingen
• 1880 Kuyper sticht de Vrije Universiteit (op christelijke grondslag). Landbouwcrisis als gevolg van graanimport uit de VS en Canada
• 1881 Eerste Nederlandse openbaar telefoon netwerl in gebruik genomen
• 1883 In Utrecht wordt de Nederlandsche Vélocipèdisten-Bond opgericht met voorlopig 200 leden. Twee jaar later wordt dit de ANWB
• 1885 Het Rijksmuseum wordt geopend. De eerste tekenen van de verzuiling (ieder geloof of denkrichting krijgt een eigen politieke stroming en later partij)
• 1886 De Hervormde Kerk krijgt een afsplitsing: de orthodoxe Gereformeerde Kerk. Er vallen 26 doden bij de Palingoproer in de Amsterdamse Jordaan.
• 1887 Ongeveer 29% van de mannelijke bevolking krijgt kiesrecht bij de grondwetswijziging. Pas ná de eerste wereldoorlog krijgen ook vrouwen kiesrecht
• 1888 Uitgebreide stakingen in het oosten van het land zoals bij de veenarbeiders (turfstekers) die in grote armoede leven
• 1889 De arbeidswet komt tot stand onder Mackay. Deze wet verbied nachtarbeid in de industrie voor vrouwen en jongens tot zestien jaar. Het beperkte hun werkdag tot toch nog elf uur! Er worden ook leerplicht-, gezondheids-, woning- en ongevallenwetten gemaakt en (later) aangenomen. Pas ná de eerste wereld oorlog worden dergelijke sociale wetten pas echt goed aangepakt.
• 1890 Willem III overlijdt

Koning der Nederlanden

De inhuldiging van Willem III

Toen Willem II nog aan de macht was, werd de grondwet gewijzigd. Hiervoor had de Nederlandse koning nog veel te vertellen in Nederland. Maar dat veranderde dus. Nederland werd een zogenoemde constitutionele monarchie. De koning was er eigenlijk alleen nog maar voor de sier en het land werd bijna helemaal bestuurd door regering en het parlement (Eerste kamer en Tweede kamer. Willem III had hier grote moeite mee. Uit protest vertrok hij (toen hij nog troonopvolger was) naar Engeland. Een jaar later overleed zijn vader in Tilburg. Willem III kwam terug naar Nederland om toch koning der Nederlanden te worden.

In 1853 speelde hij een rol in de Aprilbeweging. Deze beweging was tegen het herstel van de vijf bisdommen in Nederland, net zoals Willem III, maar hij moest als vorst neutraal blijven. Ook speelde de scheiding tussen kerk en staat hier een rol in. Willem III kreeg een petitie (veel handtekeningen bij elkaar voor een bepaald doel) van deze Aprilbeweging. De regering wilde overigens wél dat de bisdommen terugkwamen, dit stond immers in het regeerakkoord. De regering wilde dat Willem een afwijzende brief naar de Aprilbeweging zou sturen, maar Willem III weigerde dit uit te voeren en wilde er niet meer op terugkomen. De regering moest dus gedwongen aftreden, maar de bisdommen kwamen er toch.

In 1866 was er de Luxemburgse kwestie. Luxemburg werd in die tijd bestuurd door de Nederlandse koning, omdat Nederland geholpen had met de strijd tegen Napoleon. Toch hoorde Luxemburg niet bij Nederland. Het waren twee aparte landen, maar met dezelfde vorst. Dit heet een personele unie. Luxemburg was in die tijd één van de landen van de Duitse Bond. In 1866 viel de Duitse Bond na een oorlog uiteen en de Noord-Duitse Bond werd gesticht. Luxemburg zat niet in de Noord-Duitse Bond. Wat moest er nu gebeuren met Luxemburg? Willem III wilde Luxemburg verkopen aan de Franse keizer Napoleon III. De vijand van Frankrijk, Pruisen, wilde dit niet. Toen Luxemburg verkocht werd, wilde de Pruisische premier Otto von Bismarck een oorlog hier tegen beginnen. Tijdens het Congres van Londen van 1867 werd besloten dat Luxemburg (voorlopig) nog in bezit van het Huis Oranje-Nassau zou blijven. Luxemburg was toen eigenlijk al onafhankelijk, maar in 1890 zou Luxemburg pas de personele unie verbreken.

Willem III was niet geliefd als koning en in zijn laatste jaren al helemaal niet. Willem III kon soms boos uitvallen en kreeg hierdoor ook de bijnaam Koning Gorilla. Zijn hele leven lang was Willem III driftig en egoïstisch, maar hij kon ook erg vriendelijk en royaal zijn. Hoewel Willem III zich niet als een koning gedroeg, werd hij wel door de Nederlanders gerespecteerd. Willem III zou ook lakeien hebben gestraft door met hun blote handen sigaren uit te doven en het salaris twee weken in te houden. De burgemeester van de residentie werd zelfs opgepakt en een jonge officier, die niet naar de verklede koning in een rijtuig groette, werd gestraft.

Laatste levensjaren

De begrafenis van Willem III. Vanaf Paleis Noordeinde in Den Haag naar de Koninklijke Grafkelder in Delft.

In oktober 1888 ging de gezondheid van Willem III erg achteruit. Een paar maanden daarvoor was de koning met het gezin weggegaan uit hun paleis in Den Haag. Ze verhuisden naar Paleis Het Loo in Apeldoorn. Willem werd daar ziek en kon niet meer regeren. De koning had een ziekte aan zijn nieren. Tijdens het ondertekenen van staatsstukken was hij in de war, hij ondertekende ze zelfs met zelfverzonnen, pauselijke namen. Vanuit zijn bed hield hij toespraken. De koning was bang dat iemand hem zou vermoorden, dus er moest altijd iemand in de buurt blijven. Het land moest bestuurd worden, de Staten-Generaal kozen hiervoor zijn vrouw Emma. Op 14 oktober 1890 was de Staten-Generaal hiervoor bijeen gekomen en op 20 november werd ze officieel regentes. Slechts negen dagen zou ze regentes zijn, want Willem III overleed op 23 november 1890. Zijn enige opvolgster was zijn dochter Wilhelmina. Ze was pas tien, veel te jong om te regeren. Emma werd opnieuw regentes, maar dan onder de naam koningin-regentes. Emma kon geen regentes worden van Luxemburg, omdat ze vrouw was en dit vanwege de Salische wet niet kon. Ook bij Hertogdom Limburg kon ze dit niet worden, dus Limburg werd een provincie.

Op 4 december 1890 werd Willem III begraven in de Koninklijke grafkelder te Delft. Tijdens de ceremonie ging van alles mis. Een tribune stortte in en veel gasten waren te laat vanwege een gebrek aan koetsen en parkeerplaatsen. Wilhelmina had zelf bloemen meegenomen met de tekst erop: Voor vader, van zijn lieve kind. Willem III is uiteindelijk 73 jaar oud geworden. Pas in 1898 kon Wilhelmina zelf regeren, in tussentijd was ze wel officieel koningin der Nederlanden.

Bronnen

• Het artikel op Wikipedia
• De televisieserie: 200 jaar Koninkrijk, van de NOS

Koningen van Koninkrijk Holland en het (Verenigd) Koninkrijk der Nederlanden (inclusief regentessen)
Koninkrijk Holland: Lodewijk I · Lodewijk II · Hortense (regentes) (Verenigd) Koninkrijk der Nederlanden: Willem I · Willem II · Willem III · Emma (regentes) · Wilhelmina · Juliana · Beatrix · Willem-Alexander