Wilhelmina der Nederlanden
Wilhelmina Helena Pauline Maria (Geboren te Den Haag op 31 augustus 1880 - gestorven in Paleis Het Loo (Apeldoorn) op 28 november 1962) was de vierde koningin der Nederlanden (van Nederland). Ze regeerde onder de naam koningin Wilhelmina. Naast Koningin der Nederlanden was ze ook hertogin van Mecklenburg (tussen 1901 en 1962).
Aangezien Wilhelmina's vader, Willem III, stierf voordat Wilhelmina 18 was, regeerde haar moeder als regentes. Dit was koningin-regentes Emma, maar officieel was Wilhelmina wel koningin in die tijd (terwijl ze zelf niet regeerde).
Jeugd
Wilhelmina was de enige dochter van de Nederlandse koning Willem III en Koningin Emma. Ze werd geboren in Paleis Noordeinde in Den Haag. Toen ze geboren was waren er militaire parades en klonken er saluutschoten (schoten uit een wapen als eerbetoon). Ze kreeg de naam Wilhelmina, omdat dit de vrouwelijke versie was van de naam Willem (naar Willem van Oranje). De namen Helena, Pauline en Maria kwamen van de zussen Emma, de moeder van Wilhelmina. In de eerste maanden na haar geboorte werd ze door haar ouders vaak Paulientje genoemd, maar hierna werd het Wilhelmina. Op 12 oktober 1880 werd Wilhelmina gedoopt in de Haagse Willemskerk. Op Wilhelmina's eerste verjaardag zette ze haar eerste stapjes.
Willem III was al eerder getrouwd geweest, met Sophie van Württemberg, en ze hadden samen drie kinderen gekregen. Van die drie kinderen leefde alleen nog Alexander. Wilhelmina werd door het overlijden van haar halfbroer Alexander op 21 juni 1884 troonopvolgster. Op 23 november 1890 overleed Willem III. Wilhelmina was toen slechts tien jaar oud en werd (officieel) koningin der Nederlanden. Ze regeerde echter niet, dit deed haar moeder Emma tot dat Wilhelmina 18 jaar oud was.
Tot aan de dood van haar vader, werd Luxemburg ook door de Nederlandse koning bestuurd. Alleen mochten dit alleen mannen zijn volgens de Salische wet. Willem III wilde de wet nog veranderen, zodat Wilhelmina ook groothertogin van Luxemburg kon worden, maar Emma wilde dit niet. Na de dood van haar vader kon Wilhelmina dus geen groothertogin van Luxemburg worden. Luxemburg werd zelfstandig en een latere groothertog heeft de wet uiteindelijk afgeschaft. In 1876 overleed Wilhelmina's tante Sophie. Deze tante had vel voor haar betekend.
Regeren als koningin der Nederlanden
Op 6 september 1898 werd zij ingehuldigd in de Nieuwe Kerk te Amsterdam. Wilhelmina wilde voor haar inhuldiging geen cadeaus ontvangen, echter kreeg ze van de inwoners van Amsterdam wel de Gouden Koets als cadeau. Wilhelmina nam de koets dan ook pas een dag later aan. Oscar Carré filmde de inhuldiging, nu een van de oudste Nederlandse filmbeelden.
Wilhelmina had een grote rol in gesprekken over vrede in de Tweede Boerenoorlog. Nederland had idee tijd geen erg groot leger, dus Nederland kon niet alleen tegen het Verenigd Koninkrijk vechten. Wilhelmina zocht daarom hulp bij Duitsland, Rusland en Frankrijk. Als eerste poging stuurde ze in 1899 een brief van naar de Britse koningin Victoria. Dit was geen succes en diezelfde zomer organiseerde ze een vredesconferentie in Den Haag. Zelf kwam ze niet met het idee, eigenlijk deed ze dit op verzoek van de Russische tsaar Nicolaas II. Het moest in een neutraal land worden gehouden (zoals België of Denemarken in die tijd), uiteindelijk werd gekozen voor Nederland (wat ook neutraal was). Voor de conferentie stelde ze zelfs Paleis Huis ten Bosch open, waarin ze woonde. Op de conferentie was een hoop gedoe. Zo wilde Italië geen mensen sturen als Vaticaanstad dit ook deed, hierdoor werd Vaticaanstad niet uitgenodigd. Engeland wilde niet komen als de Zuid-Afrikaansche Republiek en de Oranje Vrijstaat (tegenwoordig beide Zuid-Afrika) ook kwamen. De landen waar de oorlog speelde werden dus niet uitgenodigd. Wilhelmina schreef hierover Onze stamverwanten werden zodoende dus op de conferentie gebannen aan de Russische tsaar, die er vervolgens niets meedeed. In 1900 gaf de Nederlandse regering, met ondertekening van Wilhelmina, opdracht om de president van het verslagen Zuid-Afrikaansche Republiek, Paul Kruger, te evacueren naar het Franse Marseille. Hoewel Wilhelmina niet met het idee gekomen was, kreeg ze van veel Europese landen kritiek. Zelf zij ze: Nooit heb ik zulk eene overdreven beweging gezien, over deze kritiek. In Nederland werd de president wel goed ontvangen. Het volkslied van het Zuid-Afrikaansche Republiek werd gespeeld en de vlaggen van de Vrijstaat en de Republiek werden gehesen. Wilhelmina heeft hiervoor nog een brief gestuurd aan de Duitse keizer Wilhelm II.
Het huwelijk
Voor Wilhelmina werd een man gezocht. Vanwege de Tweede Boerenoorlog vielen alle Britse kandidaten weg, aangezien Nederland ermee in oorlog was. De Duitse keizer had daarom een aantal kandidaten naar voren geschoven. Dit waren Fredriech Wilhelm van Pruisen en de twee zonen van de hertog van Mecklenburg-Schwerin. Van die twee zonen kwam alleen Heindrich opdragen. Uiteindelijk koos Wilhelmina Heinrich. Op 16 oktober werden ze verloofd. Eigenlijk was Heindrich de achterneef van Wilhelmina. Op 7 februari 1901 trouwden ze met elkaar. Vanaf die dag heette Heindrich Hendrik (de Nederlandse variant van de naam). Wilhelmina moest wel een man vinden, want het Nederlandse koningshuis had toen bijna geen leden. Wilhelmina moest zorgen voor nageslacht en zo zorgen dat de monarchie in Nederland gehouden bleef. De Nederlands regering wilde dat de naam van het Nederlandse koningshuis (Huis Oranje-Nassau) werd veranderd naar Huis Oranje-Mecklenburg. Een van de redenen was dat het Nederlandse koningshuis toch maar uit drie leden bestond (Wilhelmina, Hendrik en Wilhelmina's moeder Emma) en dat de naam anders te veel zou lijken op het de naam van het koningshuis van Luxemburg (Huis Nassau-Weilburg). Uiteindelijk is dit plan nooit uitgevoerd.
Wilhelmina wilde kinderen krijgen, maar kreeg drie miskramen. De eerste was in 1901. Daarna werd ze in 1902 opnieuw zwanger, maar ze bleek tyfus te hebben. Hierdoor kreeg ze opnieuw een miskraam. Wilhelmina was de laatste telg van Oranje-Nassau. Zou ze komen te overlijden, zonder dat er een opvolger(ster) was, dan ging de troon naar een Duitser. Mogelijk zou Nederland dan deel hebben uitgemaakt van het Duitse Keizerrijk. Op 1902, op Prinsjesdag, verscheen Wilhelmina weer in het openbaar. In 1906 kreeg ze opnieuw een miskraam. Op 26 februari 1908 wisten Wilhelmina en Hendrik maar net te ontsnappen uit een verkeersongeluk in Den Haag. Toen Hendrik daar de deur van het rijtuig opende, werd het aangereden door een Haagse tram. Resultaat was dat drie wielen onder het rijtuig verwoest waren, maar de inzittenden en de paarden overleefden alles. Eind 1908 werd Wilhelmina opnieuw zwanger en op 30 april 1909 beviel ze van een dochter, Juliana. De monarchie was gered. Wilhelmina zelf geloofde dat het grote aantal miskramen kwam door de korsetten die ze droeg. Daarom verbood ze haar dochter ze te dragen.
De Eerste Wereldoorlog
In 1914 brak de Eerste Wereldoorlog uit. Nederland besloot neutraal te blijven in de oorlog, maar toch stonden het land een soort en met aan de kant van Duitsland. Wilhelmina's man en moeder waren immers Duits, waardoor ze veel Duitse familie had. Maar aan de kant staan van Duitsland, deden ze niet. In de Tweede Boerenoorlog had Nederland namelijk gezien wat de Britten allemaal konden. Toch vonden er beschietingen plaats op Nederlandse schepen door Duitse onderzeeërs en er strandde zelfs een Duitse onderzeeër aan op de Nederlandse kust. Dankzij haar contact met de Duitse keizer werd de zaak gesust. Er kwam een commissie die moest kijken hoe groot de schade precies was. Hierna namen de Geallieerden schepen in beslag en Wilhelmina vond dit scheepsroof. De schepen voor de handel naar en vanuit Nederlands-Indië gebeurde voortaan onder leiding van oorlogsschepen. Toen de schepen doorzocht moesten worden door de Britten, kon de regering alleen maar toegeven. De minister van Koloniën trad af. Wilhelmina was hier woedend over en liet dit ook blijken.
Vervolgens wilde de Duitsers vrije toegang door Limburg tijdens de oorlog, ze beschuldigden Nederland van samenwerking met de Geallieerden. Wilhelmina wist dit te voorkomen en Nederland hoefde alleen wat bouwmateriaal te leveren. De Geallieerden waren hier weer boos over. Wilhelmina was, net als de aanvoerder van het leger, er voor dat Nederland en Duitsland bondgenoten zouden worden. Niet zozeer omdat ze aan de kant stonden van de Duitsers, maar omdat Nederland kansloos zou zijn bij een Duitse inval. De minister-president ontsloeg de aanvoerder van het leger ook. Na de Eerste Wereldoorlog, in 1918, was de relatie tussen Wilhelmina en het kabinet slecht. Doordat er landelijke verkiezingen kwamen, kwam er een nieuw kabinet.
In Europa was onrust na de Eerste Wereldoorlog. Oostenrijk-Hongarije, Keizerrijk Rusland en het Duitse Keizerrijk vielen uit een en in Rusland vond een communistische revolutie plaats. In Nederland wilde ook iemand zo'n gelijke revolutie beginnen, Pieter Jelles Troelstra. Wilhelmina wilde de revolutie voorkomen en dat gebeurde ook. De verschillen tussen rijk en arm werden kleiner. Er kwamen ziekenhuizen, betere woningen en minder uitputting van arbeiders. Wilhelmina ging ook meer invulling geven aan haar eigen koningschap. Ze zorgde ervoor dat het minder ceremonieel werd, maar het in z'n geheel doorbreken is nooit gebeurd. Op 10 november 198 vroeg de Duitse keizer asiel aan in Nederland. Nederland liet de Duitse keizer toe, die tot zijn dood er is blijven wonen. Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en vooral België waren hier woedend over. Wilhelmina sprak niet meer met de Duitse keizer. Ze vond dat hij ervoor heeft gezorgd dat de Novemberrevolutie er kwam en zijn volk had verlaten.
Tussen twee oorlogen in
De invloed van Wilhelmina op de politiek is moeilijk te bepalen. Ook weigerde ze soms weleens een besluit van de regering uit te voeren. Voorbeeld hiervan is in 1918 toe ze het ontslag van de opperbelhebber Snijder tegenhield. Na de Eerste Wereldoorlog kwamen er kabinetten die vaak in een soort van crisis raakten. Vaak als zo'n kabinet viel, gingen dezelfde partijen als in het vorige kabinet weer samenwerken. Wilhelmina ergerde zich hier aan. Door de ruzies in het parlement, hield Wilhelmina in die tijd niet van ministers of politieke partijen. Tussen 1922 en 1939 moest Wilhelmina wel tien keer een nieuw kabinet vormen. In 1939 kwam er opnieuw een kabinetscrisis en Wilhelmina vertelde aan de minister-president Hendrikus Colijn hoe ze er over dacht: U hebt toen (in 1937) 10 heren uitgezocht met wie u het nu niet meer kunt vinden; nu moet u andere heren zoeken. Wilhelmina wilde graag dat Colijn de nieuwe minister-president werd en schoof hem ook voor het parlement. Uiteindelijk werd zijn kabinet niet goedgevonden. In de jaren twintig, toen op de defensie sterk bezuinigd werd, heeft zij enige malen aan aftreden gedacht.
In 1934 overleden zowel haar moeder als haar man. Voor Wilhelmina was dit zwaar, maar ook voor de Nederlandse monarchie. Het hele koningshuis bestond nu nog maar uit twee leden. Wilhelmina wilde het liefst aftreden, volgens haar was het volk haar zat en ze voelde zich machteloos bij de vormen van kabinetten. Haar dochter, Juliana, wilde ze dit niet aandoen en dus bleef ze koningin. Juliana trouwde in 1937 met Bernhard van Lippe-Biesterfeld. In 1938 kreeg Wilhelmina haar eerste kleindochter, Beatrix, en in 1939 een tweede, Irene. De monarchie was nu ook in de toekomst gered. Wilhelmina zocht contact op met de Belgische koning Leopold III. Eerste wilde ze ideeën maken over de vrede in Europa, wat niet lukte. De relatie tussen Nederland en België, die toen al jaren slecht was, verbeterde er wel door. Toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak vluchtte veel joden uit Duitsland, naar Nederland. Er werd een vluchtelingenkamp voor ze gebouwd in Elspeet, althans volgens plan. Wilhelmina protesteerde, het kamp lag nog geen 12 kilometer af van Paleis Het Loo (waar ze 's zomers woonde). Ook de ANBW was het er niet mee eens, want de Veluwe moest begaanbaar blijven. De vluchtelingenkamp werd verplaatst naar Hooghalen en staat nu bekend als Kamp Westerbork (aangezien het in de Tweede Wereldoorlog werd gebruikt als concentratiekamp).
De Tweede Wereldoorlog
Sinds de opgang van Adolf Hitler in Duitsland wist Wilhelmina dat een nieuwe wereldoorlog haast onvermijdelijk was en dat Nederland daarin betrokken zou worden. Buiten de ministers om liet zij zich door de Nederlandse ambassades in andere landen op de hoogte houden van Hitlers oorlog-ideeën. In 1938-1939 verloor zij al het vertrouwen in haar raadslieden én in luitenant-generaal Reynders, chef van de generale staf, later opperbevelhebber. Op haar aandringen werd deze in februari 1940 vervangen door generaal Henri Gerard Winkelman.
Na de Duitse inval op 10 mei 1940 verliet zij op 13 mei 1940 op advies van Winkelman met tegenzin het land. Ze vluchtte samen met de hele koninklijke familie naar Engeland. In Londen ging ze nu wonen en ze herstelde zich snel. Haar dochter Juliana met haar man en gezin moesten na een maand naar een nog veiligere plek, Canada. Zo was de monarchie veiliggesteld. Wilhelmina bleef zelf in Londen samen met de Nederlandse regering (de Londense kabinetten). Via Radio Oranje sprak ze het volk toe. Ze noemde Hitler de aardvijand van de mens en was fel tegen de Jodenvervolging. Ondanks dat er een hoge straf stond op het luisteren naar de zender, deden veel mensen dit toch (wat na het einde van de oorlog er nog meer werden). Oranje stond symbool in Nederland als de kleur van vrijheid. Tijdens de oorlog kwam er ook een bom neer heel dicht bij haar huis, haast was ze hierdoor gedood.
Wilhelmina en de minister-president Dirk Jan de Geer konden het niet goed met elkaar vinden. Wilhelmina ontsloeg hem en stelde Pieter Gerbrandy aan. Wilhelmina had nu meer macht in de politiek, aangezien er geen parlement was. Wilhelmina had groot respect voor de Engelandvaarders. Het grootste gedeelte mocht bij haar thee drinken. De inhoud die Wilhelmina in Londen aan het koningschap kon geven, lag in de lijn van haar opvattingen omtrent de monarchie. Zij wilde deze, bij het herstel ervan na de Tweede Wereldoorlog, van haar 'symboolfunctie' ontdoen. Naast een versobering van het koningschap (geen rijke paleizen of Prinsjesdag) wenste zij een versterking van de koninklijke macht, bijvoorbeeld door het staatshoofd leider van de ministers te maken en persoonlijke invloed te geven op benoeming en ontslag van ministers.
Toen het zuiden van Nederland werd bevrijd, bracht ze op 13 maart 1945 een bezoek er aan. Twee maanden later kwam ze naar Nederland, dat nu bevrijd was.
De Wedeopbouw en aftreden
Na haar terugkeer naar Nederland (op 13 maart 1945) ging ze eerst wonen op landgoed Anneville bij Breda. Hier wilde ze een kabinet gaan vormen, zodat Nederland weer opgebouwd kon worden. Ze twijfelde of Willem Drees wel vernieuwend genoeg was en wilde dat hij samen met Wim Schermerhorn een kabinet ging vormen. Eerst wilde ze Paleis Het Loo afbreken, toen ze wist hoe de naties het gebruikt hadden. Later heeft ze besloten het toch te laten staan. Wilhelmina heeft van september 1945 tot en met april 1946 een "normaal" huis bewoond in de Nieuwe Parkstraat in Den Haag. Dit deed ze uit medelijden met het Nederlandse volk, wat in de Tweede Wereldoorlog vele dingen heeft meegemaakt. Ook ging ze mensen door het hele land persoonlijk bezoeken. Tijdens de verkiezingen van 1946 was ze teleurgesteld. Wilhelmina hoopte dat er een "nieuwe" politiek kwam, met andere partijen en samenstellingen. Dit bleek niet zo te zijn. Ze had zich vergist, de Nederlanders wilde niets van haar vernieuwingsideeën weten. Toch was ze wel populair onder de Nederlanders.
Wilhelmina haar gezondheid ging achteruit. Juliana moest twee optreden als regentes. De eerste keer van 14 oktober 1947 tot 1 december 1947 en de tweede keer van 14 mei 1948 tot 30 augustus 1948. Op 12 mei 1948 vertelde Wilhelmina via de radio dat ze ging aftreden. Wilhelmina regeerde bijna een halve eeuw, op 4 september 1948 deed ze afstand van de troon en volgde haar dochter Juliana haar op als koningin. Twee dagen werd Juliana ingehuldigd. Wilhelmina is tot nu toe de langst regende koning(in) der Nederlanden. Door haar werd het Koninklijk Huis populairder. Na haar aftreding ging ze in Paleis Het Loo wonen.
Tijdens de Waternoodsramp van 1953 was nog een aantal keren te zien in het openbaar. Toch deed ze tot op hoge leeftijd nog een aantal dingen, zoals het onderhouden van contacten en investeringen. Ook schreef ze een autobiografie met de naam Eenzaam, maar niet alleen. De laatste keer dat ze in het openbaar verscheen was op de achttiende verjaardag van haar kleindochter Beatrix.
Overlijden
.jpg)
Op 22 november 1962 was haar gezondheid achteruit gegaan, maar volgens de Rijksvoorlichtingsdienst was er geen reden om ongerust te zijn. In de nacht van 27 op 28 november 1962 overleed Wilhelmina in haar slaap. De oorzaak bleek een aandoening te zijn aan het hart. Na haar dood werd bekend dat de gezondheid van Wilhelmina al langer dan een week slecht was, ook bleek het veel ernstiger te zijn. In het kapel van Paleis Het Loo werd ze opgebaard. Lange rijen mensen in de kou wilde haar de laatste eer bewijzen. Vervolgens werd haar lichaam overgebracht naar Paleis Huis ten Bosch. Op 8 december werd ze begraven in de Koninklijke grafkelder te Delft.
Bronnen
- artikel op Wikipedia
- De televisieserie: 200 jaar Koninkrijk van de NOS
|
Koninkrijk Holland: Lodewijk I · Lodewijk II · Hortense (regentes) | |