Wikikids:Samenstellingen
| Handleiding: Taalgebruik |
|---|
| Spelling |
| Ei of ij |
| Au of ou |
| Samenstellingen |
| Zinsbouw |
| Opbouw van een zin |
| Hoofdletters |
| Leestekens |
Samenstellingen of samengestelde woorden zijn lange woorden die uit twee of meerdere woorden bestaan. Een voorbeeld is "rugzak" dit bestaat uit woord "rug" en "zak". Andere voorbeelden zijn "kunstschilder", "eettafel", "minister-president" en "Kerstman".
Voor samengestelde woorden in het Nederlands bestaan regels. Dit kan erg lastig zijn:
- Soms kun je twee woorden naast elkaar zetten zonder problemen (zoals rugzak).
- Soms heb je een verbindingsstreepje nodig (zoals in zwart-witfoto).
- Soms gebruik je een trema (zoals in tweeëntwintig).
- Soms heb een -en of -n nodig (zoals in boekenbon of zonnebril).
- Soms heb je een tussen-s nodig (zoals in meningsverschil).
Let op! Samengestelde woorden vrijwel nooit met een spatie geschreven! Als je spellingscontrole op Word gebruikt kan dit nog weleens fout gaan.
Mocht je twijfelen kun je een woord altijd opzoeken in een woordenboek of in de online-Van Dale!
Samenstellingen zonder toevoegingen
In dit geval kun je de woorden naast elkaar zetten zonder een letter, streepje of trema toe te voegen. Vaak zijn dit kortere en veel gebruikte samenstellingen, zoals:
- Regenton
- Kledingkast
- Muurverf
- Theeservies
Vaak hoor je dit door het woord uit te spreken.
Samenstelling met verbindingsstreepje
Soms heb je een verbindingsstreepje nodig, zoals in gouverneur-generaal, twee-onder-een-kapwoning en zwart-wittelevisie.
Een streepje is nodig wanneer:
- Het gaat om twee gelijke delen, zoals minister-president, zwart-wit en hotel-restaurant.
- Er klinkerbotsingen zijn, zoals na-apen.
- Het een plaatsnaam is, zoals Baarle-Nassau, 's-Hertogenbosch, maar Den Haag en Sint Maarten. Je kan in dit geval het beste Google gebruiken!
- De samenstelling één letter, cijfer en leesteken bevat, zoals $-teken, T-shirt en 80-jarige.
- Het tweede een hoofdletter bevat, zoals pan-Europees of anti-Amerikaans.
- Het eerste deel een afkorting is, zoals ANBW-lid.
- Het eerste woord een persoonlijk voornaamwoord (ik, jij, hij, zij, etc.) is, zoals ik-verteller.
Samenstelling met trema
Soms heb je een trema nodig om verwarringen te voorkomingen. Dit gebeurt wanneer de laatste letter van het eerste woord en de eerste letter van de tweede woord samen voor verwarring kunnen zorgen.
Een voorbeeld is het woord "tweeëntwintig". Zonder trema zou men het eerste deel (twee) moeilijk van de "en" kunnen onderscheiden.
Ook kan dit voorkomen bij twee verschillende letters, zoals in "beïnvloeden". De "e" en "i" kunnen namelijk als "ei" gelezen worden. Een trema zorgt ervoor dat men het beter kan lezen!
Andere woorden zijn "egoïsme", "continuüm", "reëel", "skiën" en "coördinatie". Dit komt dus niet alleen bij samenstellingen voor!
Samenstelling met tussen-e(n)
De tussen-e of tussen-en is vrij lastig. Wij raden daarom aan de woorden altijd even op te zoeken bij twijfel.
Je gebruikt de tussen-en als het eerste deel in meervoud staat, zoals "bessensap" en "boekenworm". Let op! Sommige woorden hebben een meervoud met -s én -n. In dit geval gebruik altijd de -n (dus "docententoilet" en "agentenuniform").
Je gebruikt de tussen-e in de overige gevallen.
Toch zijn er soms uitzonderingen waarbij je toch een tussen-e gebruikt in plaats van een tussen-en:
- Als het eerste deel in meervoud staat, maar uniek is (er is er maar één van). Voorbeelden zijn maneschijn, zonnestraal, zonnebril, Koninginnedag.
- Als het eerste deel een versterkende betekenis heeft. Voorbeelden zijn reuzeleuk, apetrots en boordevol.
- Sommige andere uitzonderingen (zonder regel): papegaai, bolleboos en apekool.
Samenstelling met tussen-s
De tussen-s is iets minder lastig dan de tussen-e(n). Toch raden wij aan bij twijfel het woord altijd even op te zoeken.
Je gebruikt de tussen-s in de volgende gevallen:
- Je hoort een s-klank, zoals bij "spellingscontrole" en "meningsverschil".
- Soms kan de tussen-s moeilijk te horen zijn doordat het tweede woord met een "s" of s-klank begint, zoals bij "meisjesstem". Je kan dit controleren door het tweede deel te vervangen door een woord dat niet met een "s" begint. Het woord "meisjeskamer" heeft een tussen-s, dus "meisjesstem" ook!
- In sommige gevallen kun je woorden zowel met of zonder tussen-s schrijven. Beide zijn dan goed! Voorbeelden zijn "tijd(s)verschil" of "dood(s)kist".