Voorloper van stad
Een proto-stad , of een voorloper van een stad, is een groot dorp of een stad van het Neolithicum zoals Jericho en Çatalhöyük, en ook elke prehistorische nederzetting die zowel landelijke als stedelijke kenmerken heeft. Een proto-stad is anders dan een echte stad doordat het geen planning en centraal bestuur heeft. Jericho had bijvoorbeeld een soort klassensysteem, maar geen wegen, terwijl Çatalhöyük blijkbaar geen klassensysteem had. Dit is wat beide steden onderscheidt van de eerste stadstaten van de vroege Mesopotamische steden in het 4e millennium voor Christus.
Uruk en Eridu
De stad Uruk wordt gezien als de mogelijk eerste stad. Ook Eridu of Tell Abu Shahrain is een kandidaad. Er is ook een periode naar Uruk genoemd, de Uruk-periode (ca. 4000 tot 3100 voor Christus; ook bekend als Prekeramisch neolithicum). Uruk, ook bekend als Warka, was een oude stad van Sumerië (en later van Babylonië), gelegen ten oosten van de huidige bedding van de rivier de Eufraat aan het opgedroogde oude kanaal van de Eufraat, 30 km ten oosten van het huidige Samawah, Al-Muthanna, Irak. Mogelijk is Uruk dezelfde stad als het bijbelse Erech (Genesis 10:10).
In deze periode ontstaat de opkomst van het stadsleven in Mesopotamië en de Sumerische beschaving. Later ontstond hier ook het spijkerschrift, waarmee een soort van administratie mogelijk werd. Hiermee werd ook de basis gelegd voor een soort staatsvorm met een bureaucratie, militaire en gelaagde samenleving met rangen en standen. Er was ook sprake van handel met de omliggende nederzettingen en specialisatie van ambachten.
De stad lag in de regio van het Nabije Oosten waar de landbouw het meest productief was, als gevolg van een irrigatiesysteem (bevloeingssysteem) dat zich in het 4e millennium voor Christus ontwikkelde en gericht was op de teelt van gerst (samen met de dadelpalm en verschillende andere soorten fruit en peulvruchten) en het weiden van schapen voor hun wol. Een deel van de stad, het Eanna-district, bestond uit verschillende gebouwen met ruimtes voor werkplaatsen en was ommuurd. De rest van de stad bestond uit typische hofjes, gegroepeerd naar beroep van de bewoners. In de stad lagen (transport) kanalen, vergelijkbaar met die van Venetië.
Archeologen schatten dat het een bevolking van tussen de 25.000 en 50.000 mensen kan hebben gehad. Er stond een bakstenen tempel met mozaïeken. Ook was er de stenen tempel die bedekt was met witte platen: de witte tempel. Mogelijk waren het geen tempels maar was het een complex van gebouwen van verschillende vormen (paleisachtige woningen, administratieve ruimtes, paleiskapellen). Uruk heeft de eerste monumentale constructies in de architectuur-geschiedenis. Veel van de architectuur uit het Nabije Oosten vindt zijn oorsprong in deze prototypische gebouwen. De stad werd omringd door een 9 km lange bakstenen stadsmuur.
Rond 2000 v. Chr. kreeg de stad concurentie van Babylonië. Uiteindelijk werd Uruk verlaten rond 635 na Chr. nadat het door een Islamitische macht was veroverd.