Trebuchet
Een trebuchet (Frans: trébuchet) is een soort katapult die een lange arm gebruikt om een projectiel te werpen. Het was een veel voorkomende krachtige belegeringsmachine tot de komst van buskruit en kanonnen. Het ontwerp van een trebuchet maakt het mogelijk om projectielen met een groter gewicht over grotere afstanden te lanceren dan die van een gewone katapult.
Er zijn twee hoofdtypen trebuchets. De eerste is de tractie trebuchet, of mangonel, die mankracht gebruikt om de arm te zwaaien. Het verscheen voor het eerst in China in de 4e eeuw voor Christus. Westwaarts gedragen door de Avaren, werd de technologie door de Byzantijnen in de late 6e eeuw na Christus en door hun buren in de volgende eeuwen overgenomen.
De latere, en vaak grotere en krachtigere, contragewicht trebuchet, gebruikt een contragewicht om de arm te zwaaien. Het verscheen in zowel christelijke als islamitische landen rond de Middellandse Zee in de 12e eeuw en werd in de 13e eeuw door de Mongolen teruggebracht naar China.
Waar de term precies vandaan komt of betekent is niet helemaal duidelijk. De vroegste verschijning van de term "trebuchet" komt uit de late 12e eeuw. Het woord trabuchellus verscheen naast manganum en prederia in een document in Vicenza op 6 april 1189. Trabucha wordt tien jaar later gevonden met predariae bij de belegering van Castelnuovo Bocca d'Adda in een verslag van Iohannes Codagnellus. Het is echter onduidelijk of deze betrekking hadden op contragewicht-trebuchets.
Werking
De trebuchet is een samengesteld apparaat die gebruik maakt van het mechanische voordeel van een hefboom om een projectiel te werpen. Het zijn meestal grote constructies, met een lengte van alleen al de werpbalk tot 15 meter, waarvan sommige zelfs groter zouden zijn. Dat opgeteld bij het onderstel kom je al snel op 20-25 meter hoogte.
Een trebuchet bestaat voornamelijk uit een lange balk die is bevestigd door een as die hoog boven de grond is opgehangen door een stevig frame als onderstel, zodat de balk verticaal kan draaien over een brede boog (meestal meer dan 180 °). Aan het ene uiteinde van de balk is een slinger bevestigd om het projectiel vast te houden. Het projectiel wordt geworpen wanneer de werpbalk snel wordt gedraaid door kracht uit te oefenen op het andere uiteinde van de werpbalk. Het mechanische voordeel wordt voornamelijk verkregen door het projectielgedeelte van de werpbalk plus slinger veel langer te hebben dan het tegenovergestelde gedeelte waar de kracht wordt uitgeoefend - meestal vier tot zes keer langer. Dit heeft te maken met de natuurkundige momentkracht.
Het contragewicht is meestal een bak gevuld met zware stenen. Mannen trekken de werpbalk naar beneden en duwen het contragewicht omhoog. In de 'werpkom' of 'werpzak' (de sling) aan het einde wordt een projectiel gelegd. dat kan een steen zijn, maar bijvoorbeeld ook brandend materiaal. Op commando wordt het contragewicht losgelaten en het geheel slingert rond, waarbij op het einde van de draai het projectiel wordt weggeslingerd naar de vijand. Bij de latere en grotere trebuchets werden er lieren en blok en takel ingezet om het contragewicht omhoog te krijgen.
Chinese tractie trebuchet of mangonel
Reconstructie van een mangonel
Reconstructie van contragewicht trebuchet
Tekening uit 1430 van contragewicht trebuchet
Geschiedenis
Het eerste beschreven gebruik van tractie-trebuchets was in het oude China. Ze werden waarschijnlijk al in de 4e eeuw v. Chr. door de Mohisten gebruikt; beschrijvingen zijn te vinden in de Mojing (samengesteld in de 4e eeuw voor Christus). Volgens de Mojing, de tractie trebuchet was 4 meter hoog en 1 meter onder de grond begraven, het steunpunt was geconstrueerd uit de wielen van een kar, de werp-arm was 9 tot 10,5 meter lang met driekwart boven het draaipunt en een kwart eronder waaraan de touwen zijn bevestigd, en de sling was 60 cm lang. Het bereik voor projectielen was 90, 55 en 37 meter. Ze werden gebruikt als verdedigingswapens die op muren waren geplaatst en soms gooiden ze uitgeholde boomstammen gevuld met brandende houtskool om vijandelijke belegeringswerken die tegen de muur werden gezet te vernietigen. Tractie-trebuchets raakten in verval tijdens de Han-dynastie (202 v. Chr. - 220 na Chr.) als gevolg van lange perioden van vrede, maar werden opnieuw een algemeen belegeringswapen tijdens de periode van de Drie Koninkrijken (van 220 tot 280 na Chr.). In de volgende eeuwen werden ze gewoonlijk steenwerpmachines, donderkoetsen en steenkoetsen genoemd. Later werden ze ook verrijdbaar gemaakt. Tegen het einde van de 6e eeuw na Chr. kwamen ze via de Avaren naar Europa (oostelijke Middellandse Zee). Daar vervingen ze de de ballista en onager die de Romeinen hadden ontwikkeld (zie katapult). De Perzen namen de trebuchet over in het begin van de 7e eeuw en de Arabieren in de tweede helft van de 7e eeuw. De Franken en Saksen namen het wapen in de 8e eeuw over. Ze werden ok wel op schepen (galeien) gebruikt. Ten westen van China bleef de tractie-trebuchet het belangrijkste belegeringsapparaat tot de 12e eeuw, toen deze werd vervangen door de trebuchet met contragewicht.
De contragewicht-trebuchet is beschreven als het "krachtigste wapen van de middeleeuwen". De vroegst bekende beschrijving en illustratie van een trebuchet met contragewicht komt uit een commentaar op de veroveringen van Saladin (Sultan van Egypte en Syrië van 1174 – 4 maart 1193) door Mardi ibn Ali al-Tarsusi in 1187. Maar mogelijk waren er al eerder van dergelijke apparaten, waarschijnlijk gebruikt door de kruisvaarders. Ze werden in Engeland in ieder geval in 1217 gebruikt en in Iberia (Spanje) kort na 1218. In de jaren 1230 was het contragewicht een veelvoorkomend wapen in belegeringsoorlogen. Tegen de tijd van de Derde Kruistocht (1189-1192), leken beide partijen goed bekend met de contragewicht trebuchet. Trebuchets met contragewicht komen pas omstreeks 1268 met zekerheid voor in Chinese historische archieven.
Door de komst van dit wapen moest ook de verdediging van de stad of het fort worden aangepast. Toch lijkt het erop dat ze geen bres (gat) in de muur konden schieten. Toch werden de muren in die tijd dikker gemaakt. In de Song-dynasty (960-1279) werden er ook tegenmaatregelen genomen. Touwen van rijststro van tien centimeter dik en tien meter lang werden samengevoegd tot twintig tegelijk, gedrapeerd op de gebouwen van boven naar beneden, en bedekt met (natte) klei. Daardoor veroorzaakten noch de brandende pijlen, noch bommen van trebuchets, noch zelfs zware stenen enige schade aan de torens en huizen. De grote contragewicht trebuchets waren moeilijk te vervoeren en werden meestal ter plaatse gebouwd. De tractie-trebuchet was daarmee veel handiger.
Met de komst van buskruit begon de trebuchet zijn plaats als belegeringsapparaat bij uitstek voor het kanon te verliezen. Trebuchets werden nog steeds gebruikt, zowel bij het beleg van Burgos (1475-1476) als bij het beleg van Rhodos (1480). Een van de laatst beschreven militaire toepassingen was door Hernán Cortés, tijdens de belegering van de Azteekse hoofdstad Tenochtitlán in 1521. Verslagen van de aanval merken op dat het gebruik ervan werd veroorzaakt door de beperkte voorraad buskruit.
Hobbyisten
Hoewel de meeste documenten met ontwerpen van de apparaten uit de Middeleeuwen verloren zijn gegaan, worden er door hobbyisten toch trebuchets en dergelijke gebouwd. In 1984 maakte de Franse ingenieur Renaud Beffeyte de eerste moderne reconstructie van een trebuchet, gebaseerd op documenten uit 1324. De grootste momenteel functionerende trebuchet ter wereld is de 22-tons machine in Warwick Castle, Engeland, gebouwd in 2005. Het is gebaseerd op historische ontwerpen, is 18 meter hoog en werpt voorwerpen van 36 kg omhoog tot 300 meter. In Sussex County, Delaware, VS, worden nu wedstrijden ermee gehouden met pompoenen. Het record staat op 864,35 meter. Een grote trebuchet werd eind 2017 getest in Belfast als onderdeel van de set voor de televisieserie Game of Thrones.