Ruiken

De neus

Mensen en dieren hebben een reukzin waarmee ze kunnen ruiken. In de meeste gevallen gebeurt dat met het orgaan (reukorgaan) dat de neus genoemd wordt. Dit reukorgaan kan geuren die in de lucht zweven opmerken.

Geuren

Geuren zijn superkleine deeltjes die met de lucht meezweven. Er zijn vele duizenden verschillende soorten geuren die mensen kunnen herkennen. Die geur brengt dan een bepaalde ervaring of gedachte teweeg. Zo wordt de geur van rozen of van zeep meestal als lekker ervaren, en een varkensstal of uitlaatgassen meestal als vies. In de natuur wordt ook gebruik gemaakt van geuren, zoals ook sommige planten doen om insecten te lokken, die bijvoorbeeld de bloemen bevruchten of bij vleesetende planten opgegeten worden. Ongetwijfeld de bekendste bij de dieren is het stinkdier, die zijn stank gebruikt om andere dieren af te schrikken of weg te jagen. Dieren gebruiken ook geuren als lokstoffen om dus andere soortgenoten (meestal een mannetje en een vrouwtje) te lokken. Ook gebruiken veel dieren geuren om elkaar te herkennen en om te ruiken hoe het met de ander gaat. Dit is bijvoorbeeld waarom je honden altijd aan elkaars kont ziet ruiken. Hier is de geur van de ander namelijk heel duidelijk te ruiken (en het is ook interessant natuurlijk om te onderzoeken wat de andere hond allemaal eet).

Sommige geuren veroorzaken bij mensen een soort waarschuwingssysteem, zoals bepaalde (zure, rotte) geuren bij voedsel (eten), of bij geuren van brand of schroeien. De geur veroorzaakt een gedachte die weer bepaalt of iets wel of niet gedaan moet worden. Mensen herkennen wel heel veel verschillende geuren, maar het reukzin van de mensen is lang niet zo sterk (krachtig) als van menig dier, zoals ook die van de hond. Ook bijvoorbeeld een ijsbeer ruikt zijn prooi (ander dier) dwars door dikke lagen sneeuw heen.

De neus

De gele zenuwen horen bij het reukorgaan. Je kunt zien dat als er lucht door de neusholte stroomt deze altijd langs het reukorgaan komt. Zo kunnen we ruiken.

Bovenin de neusholte zit ons reukorgaan, het neusslijmvlies. Dit slijmvlies heeft allemaal zintuigcellen waarmee geuren opgemerkt kunnen worden, wat direct een reactie veroorzaakt in de hersenen. Doordat mensen ademen door de neus, komt er telkens nieuwe lucht in de neus. Voor de lucht met geuren via de neus richting de longen gaat komt het eerst langs het reukorgaan (zie het plaatje rechts). Zo merken we geuren snel op.

Een doorsnede van de kop van een hond. Je kunt hier goed het bot (gestippeld in dit plaatje) zien waar de geurdeeltjes achter blijven zitten als een hond uitademt.

Onze neusholte is een grote open holte, hierdoor kan de lucht goed doorstromen naar de longen en blijft er niks hangen in de neus. Dit zorgt er wel voor dat we in vergelijking met honden minder goed kunnen ruiken. Een van de redenen dat honden zo goed kunnen ruiken is namelijk dat hun neusholte anders gebouwd is dan die van ons (zie het plaatje links). Bij een hond zijn de botten zo gegroeid dat er elke keer als hij inademt via zijn neus een deel van de geurstoffen blijft hangen bij zijn reukorgaan. Als hij uitademt worden deze geurstoffen niet allemaal weer uitgeademd, omdat ze beschut zijn door het bot. Hierdoor kunnen honden wel 7 keer snuffelen en telkens meer geurstoffen in hun neus krijgen. Na deze 7 keer is de geur veel sterker geworden natuurlijk, honden kunnen dus veel minder sterke geuren dan mensen ruiken.

Een andere reden dat honden beter kunnen ruiken dan mensen is dat ze ongeveer 25 tot 60 keer zoveel geurreceptoren (zenuwen die de geur waarnemen) hebben, soms wel 300 miljoen! Mensen hebben er lang niet zoveel, maar toch nog 5 miljoen. Honden kunnen ook hun neus een beetje om de hoek draaien en voelen doordat hun neus nat is aan de temperatuur ook van welke kant de geur komt. Dat werkt eigenlijk hetzelfde als wanneer je je vinger nat maakt om te voelen waar de wind vandaan komt.

Geur en smaak

Geur en smaak zijn sterk verbonden aan elkaar. Vissen hebben zelfs een gecombineerd smaak- en reukorgaan. Bij mensen zijn deze organen natuurlijk gescheiden. We kunnen vijf verschillende smaken waarnemen. Toch kunnen we allemaal gemakkelijk meer dan vijf verschillend smakende dingen noemen. Dit komt niet alleen door verschillende combinaties van deze vijf smaken, maar vooral omdat onze zintuigen voor geur en smaak samenwerken. Ons reukorgaan speelt een belangrijke rol hierin, omdat je met je neus veel meer geuren kunt waarnemen dan je smaken kunt proeven. Wanneer mensen hun reukzin verliezen, ook wel anosmie genoemd, zijn ze ook minder goed in staat eten te proeven. Dit zal je misschien wel kennen van als je verkouden bent, dan proef je ook minder. Het komt ook voor dat verlies van reukzin permanent is, bijvoorbeeld door letsel aan het hoofd.

Referenties

• Ruiken (BIOplek).