Marie van Bourgondië

Marie van Bourgondië (Brussel, 13 februari 1457 – Brugge, 27 maart 1482) had de volgende titels:

• gravin van Bourgondië
• hertogin van Brabant
• hertogin van Gelre (Gelderland)
• hertogin van Limburg
• gravin van Lothier
• gravin van Luxemburg
• markgravin van Namen
• gravin van Artesië
• gravin van Charolais
• gravin van Vlaanderen
• gravin van Henegouwen
• gravin van Holland
• gravin van Zeeland
• gravin van Zutphen.

Roze: Het hertogdom Bourgondië
Blauw: het graafschap Bourgondië.
Over links was ze dus niet de baas.

Ze was titulair (= enkel de titel dragend, niet de macht wat bij de adellijke titel hoort) hertogin van Bourgondië, maar het hertog-deel van Bourgondië had ze niet. Marie heeft op 5 januari 1477 alle titels van haar vader Karel de Stoute geërfd, maar na Karels dood ging de koning van Frankrijk Lodewijk XI van Frankrijk snel toeslaan en het hertog-deel inpikken.

Marie, in Nederland wel Maria genoemd, was een dochter van Karel de Stoute en Isabella van Bourbon. De vorige hertogen van Bourgondië hebben heel veel Nederlandse gewesten (= hertogdom, graafschap) op een eerlijke manier in bezit gekregen (die sindsdien de Bourgondische Nederlanden werden genoemd). Vandaar dat Maria dus zoveel Nederlandse titels had en gezien kan worden als vorstin van de Nederlanden of Lage Landen.

Ze was enige dochter van hertog Karel de Stoute die sneuvelde tijdens de Slag bij Nancy op 5 januari 1477. Vanaf dan staat ze op 19-jarige leeftijd aan het hoofd van een verzwakte Bourgondische staat. Ze bracht het grootste deel van haar regeringsjaren door met het verdedigen van haar rechten op de erfenis van haar vader en werd betwist door de koning van Frankrijk.

Kindertijd

Marie is geboren op 13 februari 1457 in het Coudenberg paleis in Brussel, in het hertogdom Brabant. Haar ouders, Karel de Stoute en Isabelle de Bourbon zijn neef en nicht, beide van Frans koninklijk bloed (zijn vader is een directe afstammeling van Jan II de Goede en zijn moeder van Saint Louis door Robert de Clermont). Ze werd gedoopt in de kapel van het paleis door de aartsbisschop van Cambrai, Jean VI van Bourgondië. Haar peettante is de hertogin van Bourgondië Isabelle van Portugal. Haar grootvader, Filips de Goede, weigert de ceremonie bij te wonen omdat het 'maar' om een meisje ging.

Daarna verbleef Marie enkele jaren in het Château du Quesnoy, de voormalige woonplaats van de graven van Henegouwen.

Rond de leeftijd van zes verliet ze het kasteel van Quesnoy, dat teveel bedreigd werd door de legers van Franse koning Lodewijk XI, en ze gaat naar kasteel de Muren (Gravensteen) in Gent. Ze bracht daar het grootste deel van haar jeugd door, toen haar ouders zich in Gorcum, Nederland, vestigden. Zoals alle leden van het huis Valois de Bourgogne is haar moedertaal het Middelfrans, maar ze leert ook Diets en Latijn. Ze las veel, met name de Roman de la rose, en leerde clavichord spelen.

Op achtjarige leeftijd verloor ze haar moeder, die het slachtoffer werd van tuberculose (1465) en kort daarna haar grootvader, hertog Filips de Goede (1467). Daarna nam ze deel aan de rondtocht van haar vader Karel de Stoute. Hij was na de dood van Filips de Goede de nieuwe hertog van Bourgondië, en dan werd zo'n rondtocht langs de steden gedaan om de nieuwe hertog voor te stellen aan het volk. Karel maakte haar van jongs af aan vertrouwd met het openbare leven.

In 1468 hertrouwde Karel de Stoute met Margaretha van York, dochter van hertog Richard van York en zus van koning Edward IV van Engeland, in Damme. Hij gaf grote festiviteiten in Brugge, met een enorme hoeveelheid luxe. Brugge werd Maria's favoriete stad. De nieuwe vrouw van de hertog ziet haar man weinig en heeft geen kinderen, maar ze draagt ​​al haar moederlijke genegenheid en zorg over aan Maria. Magaretha van York gaat in haar eeuw door voor de elegantste, rijkste en machtigste hertogin van Europa.

Maria van Bourgondië (Mogelijk geschilderd door Michael Pacher, 1490)

Groot Privilege

Elk gewest uit de Bourgondische Nederlanden had een eigen Staten. Een Staten was een organisatie die bestond uit de adel, de geestelijkheid (mensen die werken voor het katholieke geloof) en soms de burgerij (de middeleeuwse standen dus). Samen konden ze kijken of de vorst zijn geld wel goed uitgaf. De vorst mocht niet zomaar de belasting verhogen. Als hij dit wilde moest hij de Staten-Generaal van de Nederlanden bijeen roepen. De Staten-Generaal is een organisatie van mensen uit alle Staten-organisaties tezamen (generaal betekent algemeen). Deze mocht beslissen of de belasting tijdelijk verhoogd mocht worden.

Maria is nog geen twintig als ze hertogin wordt. Ondanks een sterk gevoel van gehechtheid aan de Bourgondische dynastie, is de hertogin te jong en te onervaren om aan de macht te zijn, dit ook in verband met het risico van de Franse invasie. Bovendien veroorzaakten de onophoudelijke oorlogen en autoritaire hervormingen van haar vader politieke spanningen en economische crisis in de Bourgondische staten. De druk van Lodewijk XI wordt opgevoerd met een blokkade, waardoor levensmiddelen in de Lage landen heel duur worden. Ten slotte treffen epidemieën van pest regelmatig de bevolking.

Bij het bekend worden van de dood van haar vader Karel de Stoute, weet Maria de Staten Generaal aan haar zijde te krijgen; "Ze zouden haar trouw blijven tot in de dood". Maar daar stond wel tegenover dat ze het beleid in de Lage landen zelf wilden uitstippelen en niet meer de door de eerdere hertogen van Bourgondië opgelegde economische en bestuurlijke centralisme wilden hebben. Er kwam een rondreizende Grote Raad. De reken- en raadskamers bleven wel bestaan. Alles werd vastgelegd in een document. Op 11 februari 1477 gaf Maria (nu de vorst dus) het Groot Privilege aan de Staten-Generaal van de Nederlanden. Het Groot Privilege betekende heel veel macht. De Staten-Generaal had vanaf nu onder meer macht om het volgende te beslissen:

• Of de vorst mocht trouwen of niet
• Of de vorst een oorlog mocht beginnen of niet
• De terugkeer naar een autonomie (zelf regeren) van de steden en de provincies door het herstel van de rechten, privileges, vrijheden en gebruiken die bestonden vóór de vrede van Gavre
• Waar en wanneer de Staten-Generaal samen mocht komen

De Staten-Generaal mocht dus samenkomen wanneer de Staten het maar wilden. Eerst mocht het alleen wanneer de vorst het wilde. Je kunt dit document zien als een eerste grondwet!

Trouwplannen en het huwelijk

Keizer Maximiliaan I met zijn zoon Filips de Schone, zijn vrouw Maria van Bourgondië, zijn kleinzonen Karel V en Ferdinand I, en zijn kleindochter Maria van Oostenrijk

Maria is het enige kind van Karel de Stoute en is zijn enige erfgenaam. Haar vader probeerde een samenwerking te smeden tegen Lodewijk  XI met koning Jan II van Aragon, die in 1462 om de hand van Maria, toen 5 jaar oud, vroeg voor zijn zoon die toen 10 jaar oud was, de toekomstige Ferdinand de Katholiek.

Een ander huwelijksplan werd in 1471 overwogen met de jongere broer van Lodewijk XI, Charles (Karel), een gezworen vijand van de koning. Charles stierf echter in 1472.

Vervolgens bood hertog Karel de Stoute keizer Frederik III de hand van Maria aan voor zijn zoon en erfgenaam Maximiliaan I van Oostenrijk, in ruil waarvoor de keizer ervoor zou kiezen om Karel de Stoute Koning van de Romeinen of Bourgondië tot een koninkrijk zou oprichten. Als de keizer tenminste geïnteresseerd was in dit huwelijk dat de Habsburgse dynastie zou versterken? Hij wees het voorstel uiteindelijk af om redenen van binnenlands beleid, maar hield het aanbod wel in zijn achterhoofd. Het is inderdaad toch deze huwelijksoplossing die gaat gebeuren na de dood van de hertog Karel de Stoute.

Tenslotte is ook in 1473 gekeken naar een huwelijk met de jonge hertog van Lotharingen, Nicolas I, die aan de zijde van Bourgondië vocht en deelnam aan de invasie van Picardië, en het beleg van Beauvais. De vereniging van de huizen van Bourgondië en Lotharingen zou uiteindelijk een koninkrijk in één stuk maken tussen het zuidelijke Bourgondië en de Noordzee, een tweede Lotharingen. De jonge hertog stierf echter plotseling op 25- jarige leeftijd terwijl hij Metz probeerde in te nemen in 1473. Wat betreft de dood van zijn andere minnaar Karel van Frankrijk in 1472, verdenkt men Lodewijk XI al snel van vergiftiging.

Op 19 augustus 1477 trouwde Maria met Maximiliaan I van Oostenrijk, die later aartshertog van Oostenrijk en keizer van het Heilige Roomse Rijk is geworden. Maximiliaan en Maria hebben een gelukkig huwelijk. De Oostenrijker maakt zijn reis naar zijn bruid het onderwerp van het beroemdste van zijn geschreven werken; de Theuerdank. Ze hebben drie kinderen, van wie er slechts twee overleven:

• Felipe I van Castilië of Filips I van Castilië, beter bekent als Filips de Schone der Nederlanden (1478 - 1506), haar titulaire opvolger, niet te verwarren met Filips de Schone van Frankrijk (Filips IV van Frankrijk)! Filips I van Castilië is de vader van de latere Karel V.
• Marguerite van Oostenrijk (1480 - 1530)
• Het jongentje Franciscus leeft maar een paar weken

Dit huwelijk zou mede de aanleiding vormen voor de latere Tachtigjarige Oorlog. Maximiliaan hoorde namelijk in de familie Habsburg (naam voor een familie, geen achternaam). Habsburgers hebben grote wreedheden ondernomen tegen niet-katholieken. Het is dan namelijk de tijd van de reformatie waarbij het protestantisme ontstond. Afstammelingen van Maria en Maximiliaan, zoals Karel V en Filips II die over de Nederlanden regeerden, zouden ook wreedheden tegen niet-katholieken ondernemen. Onder meer hierdoor is de Tachtigjarige Oorlog begonnen.

Haar dood

Graftombe van Maria van Bourgondië door Jan Borreman (1602)- Onze-Lieve-Vrouwekerk van Brugge (België)

Maria is van haar paard gevallen in het bos van Wynendaele, tijdens een valkenjacht met haar man. Het paard gleed uit, Maria viel en het paard kwam op haar terecht. In 1979 is uit onderzoek op Maria's beendergestel gebleken dat ze haar polsen had gebroken, maar ook drie van haar ribben waren gebroken. Die moeten haar long hebben beschadigd. In haar tijd had men nog niet zoveel medische kennis. Bekend is dat ze enorm veel pijn moet hebben gehad. Er verlopen twee weken tussen haar val en haar dood op 27 maart 1482, waardoor zij tijd heeft om haar laatste wensen in detail te dicteren; ze is dan pas 25 jaar oud. Zij is begraven in de Onze-Lieve-Vrouwekerk van Brugge. Na haar overlijden kreeg haar zoon Filips I van Castilië al haar titels. Filips was nog wel wat te jong om te regeren (4 jaar oud) en dus mocht Maximiliaan een tijdje regeren, totdat Filips volwassen zou zijn (1494, zestien jaar oud). Het volk was niet zo blij met Maximiliaan als vorst. Maximiliaan ging namelijk voor een oorlog de belasting verhogen, zonder toestemming van de gehele Staten-Generaal.

Door Maximiliaan is het Groot Privilege uiteindelijk dood verklaard. Vanaf nu had de Staten-Generaal van de Nederlanden weer veel minder macht.