Leonardo da Vinci
.png)
Leonardo da Vinci (Vinci, Italië, 15 april 1452 - 2 mei 1519, Amboise, Frankrijk) was een bekende kunstenaar uit de tijd van de renaissance.
In deze tijd stond de gedachte van de homo universalis centraal. Deze gedachte was letterlijk de 'universele mens'. De mens kon alles doen wat hij wilde en kon ook alles leren. Leonardo was hier een goed voorbeeld voor. Hij wordt dan wel herinnerd voor zijn schilderijen (denk aan Mona Lisa of Het Laatste Avondmaal). Maar Leonardo was nog veel meer. Naast schilder en beeldhouwer, had hij nog wel negen andere beroepen. Hij was kunstschilder, beeldhouwer, uitvinder, architect, (militair) ingenieur, scheikundige, filosoof, natuurkundige, anatomist, schrijver en componist. Verder wordt hij ook nog wiskundige, geoloog, botanicus en cartograaf genoemd. Hij was dus een mens die alles kon doen wat hij wilde doen.
Leonardo was een hele nieuwsgierige man en onderzocht alles wat hij zag. Hierbij tekende hij ook veel. In zijn tijd hadden ze nog geen fotocamera’s, dus door alles te tekenen legde hij de kennis vast. Hij had dan ook altijd een notitieboek bij zich. Die notitieboekjes zijn de reden dat we nog zoveel weten van zijn ideeën. Ze waren wel in het Italiaans geschreven en ook nog eens in spiegelschrift.
Veel van Leonardo's ontwerpen zien we vandaag de dag terug. Zo had hij de eerste tekeningen gemaakt van de helikopter, een tank, robots en de fiets.
Leonardo's leven
Jeugd
Leonardo da Vinci is geboren op 15 april 1452 in Vinci, Italië. Daar komt de 'da Vinci' in zijn naam vandaan. Als klein kind ging Leonardo al kijken naar de natuur en deze tekenen. Hij hield van de natuur, de planten, het water en de dieren. Dit was ook wat hij het meeste tekende in zijn jeugd. Hij tekende watervallen en landschappen, maar vooral veel vogels. Hij droomde er namelijk van om te vliegen. Dit zou een obsessie blijven tijdens zijn hele leven.
Toen hij klein was, was Leonardo vooral bij zijn oom, Francesco. Zijn vader was namelijk notaris en had weinig tijd voor Leonardo. Leonardo had een goede opvoeding, maar hij mocht geen studie om notaris te worden, doen. Hij was een onwettig kind. Dat betekent dat zijn ouders niet getrouwd waren. Onwettige kinderen mochten niet altijd dezelfde dingen doen als kinderen wiens ouders getrouwd waren.
Leonardo is in de leer gegaan bij een kunstenaar (als hij niet notaris kon worden als zijn vader, dan maar kunstenaar). Het is niet zeker hoe oud hij was toen hij in de leer ging. Leonardo zal ergens tussen 12 jaar en 15 jaar geweest zijn. Hier werd hij opgeleid tot schilder, beeldhouwer en ingenieur. Leonardo werkte in die tijd veel als schilder, maar ook voor het toneel. Hij maakte toneeldecor. Hij leerde de technieken van tekenen, schilderen en beeldhouwer, maar hij leerde ook ontwerpen van machines te maken en hoe je machines in het echt kon maken.
Toen hij 21 was, was Leonardo klaar met leren.
Leven en werk
Leonardo was niet een persoon die lang stil zat in zijn leven. Hij heeft heel veel gereisd en op verschillende plaatsen in Italië gewoond en zelfs in Frankrijk. Nadat hij klaar was met zijn opleiding bij de kunstenaar, besloot hij zijn eigen bedrijf te beginnen. Hij had geld nodig om te overleven en kunst maken voor opdrachtgevers was iets dat hij geleerd had. Leonardo had echter zijn hele leven een probleem met dingen afmaken. Hij begon met een schilderij en werd dan misschien afgeleid door iets anders. Leonardo kon de schilderijen die hij voor opdrachtgevers niet afmaken en hij kreeg hier dus ook niet voor betaald. Hij had een paar wel afgemaakt, bijvoorbeeld het bekende Laatste Avondmaal en de Mona Lisa. De Mona Lisa had hij afgemaakt en toen vond Leonardo het zo mooi dat hij het nooit aan de opdrachtgever heeft gegeven. Hij hield het schilderij helemaal voor zichzelf. Het Laatste Avondmaal was een hele grote muurschilderij die er toe heeft geleid dat Leonardo altijd welkom was aan het Franse hof. De Franse koning was zeer onder de indruk van hem en had Leonardo uitgenodigd om in Frankrijk te komen wonen.
Nadat Leonardo's bedrijf niet gelukt was, besloot hij aan het hof in Florence, Italië, te gaan werken. Hij maakte in deze tijd veel wapens voor de mensen die in Italië aan de macht waren. Verder maakte hij nog kunstwerken voor andere opdrachtgevers, waaronder het Laatste Avondmaal.
De tijd waarin Leonardo leefde, veranderde dingen snel. Zo werd het hof van Florence veroverd door Frankrijk. Leonardo verhuisde naar Milaan, maar deze stad werd bijna verwoest door de pest. Later werd Leonardo ingehuurd om te reizen door verschillende steden in Italië. Van deze steden moest hij dan een landkaart maken.
Als hij niet met een opdracht bezig was, dan was Leonardo bezig met zijn eigen studies en onderzoeken. Hij deed verschillende studies naar vliegen en vogels. Het was zijn droom om te kunnen vliegen. Verder zocht hij naar manieren om met machines het leven van mensen makkelijker en veiliger te maken. Alles wat hij bedacht en wat hij zag, schreef Leonardo op in meerdere notitieboekje. In spiegelschrift. Hij was heel bang dat iemand zijn ideeën zou stelen. Leonardo vond dat deze van hem waren en niemand anders mocht ze gebruiken. De studies die hij deed over de kunst en anatomie (studie naar hoe het lichaam eruit ziet en werkt) deelde hij wel met anderen. Deze deelde hij vooral met zijn leerlingen.
Laatste jaren en dood
In de jaren voor zijn dood, besloot Leonardo naar Frankrijk te verhuizen. Hij woonde daarvoor in Rome op uitnodiging van de paus. Hij had ruzie met de paus gekregen vanwege een van zijn onderzoeken. Leonardo deed namelijk onderzoek naar anatomie. Dit is de studie naar hoe het lichaam eruit ziet en werkt. Hij experimenteerde op dode mensen en had ideeën die de paus niet leuk vond. Dus besloot hij naar Frankrijk te verhuizen, waar de koning had beloofd dat hij altijd welkom was.
Hij overleed in het Franse Amboise, in het Clos Lucé en ligt begraven in de Kapel van St. Hubertus in het kasteel van Amboise. Clos Lucé is een kasteel in Amboise waar Leonardo da Vinci de laatste drie jaren van zijn leven woonde. Het is nu een museum over het leven en werk van Leonardo da Vinci. Het heeft veel voorbeelden (modellen) van zijn uitvindingen.
Zijn filosofie
Filosofie zijn gedachten en meningen waar mensen in geloven. Leonardo had drie grote gedachten: homo universalis, de gedachten van het humanisme en gedachten over de natuur.
Homo Universalis
Homo universalis was de gedachte dat de mens alles kon doen wat hij of zij wilde doen. Dit betekent de 'universele mens'. Mensen zouden dan ook veel moeten leren en dan zouden ze alles kunnen doen.
Leonardo is hier een perfect voorbeeld van. Hij voerde verschillende beroepen uit en deed onderzoek naar veel verschillende dingen, zoals de vlucht van een vogel of het beter beschermen van een stad tegen aanvallen. Verder was hij musicus, schilder, tekenaar en beeldhouwer. Hij was dus een man die veel geleerd had en alles kon wat hij wilde doen. Hij had wel een probleem met dingen afmaken. Hij deed veel en maakte veel, maar hij maakte zijn werk vaak niet af.
Humanisme
In de tijd dat Leonardo leefde, de tijd van de Renaissance, was er nog een gedachte die heel belangrijk was. Dit was de gedachte van het humanisme. Het humanisme leerde ons om naar de geschiedenis, vooral de Klassieke Oudheid, te kijken, om van anderen te leren. Verder stelde het de mens voorop. Dat wil zeggen dat de rechten van de mens heel belangrijk waren. Humanisten streefden er naar om goed en rechtvaardig te zijn tegenover hun medemens. Leonardo nam veel ideeën over van de bronnen uit de geschiedenis over, vooral van de Grieken en de Romeinen. Hij vond de mens heel belangrijk en zag deze overal in. Het bekendste voorbeeld hiervan is de Man van Vitruvius. Dit is een man getekend als maat voor een vierkant en een cirkel.
Een bekend voorbeeld van een humanist uit Nederland is Erasmus.
Natuur
Vanaf dat hij een klein kind was, was Leonardo bezig met de natuur. Hij vond alles wat hij zag om zich heen mooi. In de natuur vond hij vrijheid en schoonheid. Hij hield zo veel van dieren dat hij weigerde ze te eten. Hij was vegetariër. Hij dacht dat dieren, net als ons, ook pijn voelen.
Voor Leonardo waren de mensen om hem heen heel belangrijk. Hij gaf mensen altijd iets te eten of onderdak als ze dit nodig hadden. Hij was vriendelijk tegen iedereen. Ondanks dat hij zich er wel bewust van was dat hij geniaal was, schepte hij hier niet over op.
De kunst van Leonardo
Leonardo was al vroeg begonnen met het observeren (kijken naar) de natuur en alles wat hij zag, tekende hij. Zag hij een waterval, tekende hij een waterval. Zag hij een vliegende vogel, dan tekende hij een vliegende vogel. Later in zijn leven, toen hij ongeveer 14 jaar was, is hij in de leer gegaan bij een schilder. Hier leerde hij vooral schilderen, maar ook toneeldecor bouwen. Verder maakte hij later ook zijn eigen muziekinstrumenten.
Naast het tekenen van de natuur, tekende Leonardo ook veel mensen. Dit waren soms mensen uit verhalen of het waren mensen die hij op straat tegen kwam. Hij tekende dan of hele mooie mensen of hele lelijke mensen. Hij tekende bijvoorbeeld mensen die hun tanden waren verloren of met hele grote, vreemde neuzen.
Leonardo tekende alles wat hij zag. Dit deed hij niet alleen om 'kunst' te maken, om iets te tekenen, maar ook voor zijn onderzoek. Als hij met een wetenschappelijk onderzoek bezig was, tekende hij ook alles wat hij zag en ontwerpen die hij bedacht had. Zijn tekeningen waren altijd heel precies. Ze hadden heel veel details, omdat hij heel precies moest zijn voor zijn onderzoek. Hij tekende altijd eerst het onderwerp in zijn geheel en daarna tekende hij delen in detail.
Bekende werken zijn Mona Lisa, Het Laatste Avondmaal en Man van Vitruvius. Er zijn nog vele anderen.
Mona Lisa
Het schilderij Mona Lisa is misschien wel het bekendste werk van Leonardo da Vinci. Hij heeft hier wel vier jaar aan gewerkt. Het was gemaakt in opdracht. Dat wil zeggen dat iemand aan hem gevraagd had om het werk te maken, in ruil voor geld. Toen Leonardo eindelijk klaar was met het werk, vond hij het zo mooi dat hij het nooit aan de opdrachtgever heeft gegeven. Op het schilderij zie je een vrouw die glimlacht. Ze kijkt je altijd in de ogen aan. Het maakt niet uit waar je staat. Dat maakt dit schilderij zo spannend. Dat en dat dit schilderij is omringt door mysteries.Ze lacht altijd, maar waarom? Wie was deze vrouw? Het schilderij Mona Lisa trekt nog elk jaar miljoenen bezoekers naar het Louvre (museum) in Parijs, Frankrijk.
.JPG)
Anatomie
Anatomie is hoe het lichaam (zowel van dieren als van mensen) werkt en eruit ziet. Dit zijn de botten, spieren, de huid, organen en bloedvaten.
Leonardo vond op gegeven moment het niet meer genoeg om alleen naar de buitenkant te kijken. Hij wilde heel graag weten wat er in het menselijk lichaam gebeurt. Om dit te onderzoeken, ontleed hij dieren en mensen. Dit betekent dat hij dieren en mensen open sneed en vanbinnen ging kijken wat er zat. Dat klinkt heel vies en dat vonden veel mensen ook. Daarom had Leonardo veel problemen met anderen in zijn tijd. Zo had hij ruzie met de paus vanwege zijn onderzoek.
Door dit onderzoek heeft Leonardo wel veel ideeën onderzocht. Hij had bijvoorbeeld veel ideeën over waar baby's vandaan komen (die later niet bleken te kloppen). Verder had hij een theorie over hoe het menselijk lichaam werkt. Hij dacht namelijk dat het hart bloed door het lichaam pompt en dit zo het lichaam laten leven. Dit had hij goed. Leonardo wist precies hoe het hart werkte. Hij was een man die ideeën hadden die zijn tijd ver vooruit waren.
Uitvindingen van Leonardo
Wat doet een uitvinder?
Een uitvinder is een soort wetenschapper die allemaal dingen uitvindt. Hij of zij bedenkt nieuwe apparaten en machines. Dat noem je dan een uitvinding. Deze bestonden dus nog niet. Leonardo noemde zichzelf zijn hele leven lang een uitvinder. Hij vond dat een uitvinder iemand was die iets maakte dat er nog niet was. Leonardo heeft veel nieuwe machines bedacht. Hij probeerde het leven van mensen makkelijker te maken. Daarom maakte hij ontwerpen voor bijvoorbeeld een zaagmachine. Deze zaagde stukken hout door midden en in mooie planken, dan hoefden mensen dit niet meer met een bijl te doen (wat heel zwaar werk is).
Vliegen
Leonardo droomde zijn hele leven lang van vliegen. Om te kunnen vliegen was, volgens hem, alleen een machine nodig. Deze machine moest net zo werken als een vogel. Hij keek dan ook veel naar vogels, hun vleugels en hoe ze vliegen. Leonardo probeerde de manier van vliegen van vogels te ontrafelen. Dit zette hij om in ontwerpen voor meerdere vliegmachines. Hij imiteerde dus de natuur.
Zijn eerste ontwerpen waren gebaseerd op de vlucht van vogels. Dit waren machines waar wel een piloot in kon, maar deze piloot kon niet sturen, alleen maar rechtdoor vliegen. Niet heel praktisch dus. De vleugels zagen er net zo uit als de vleugels van vogels. Ze moesten dan ook net zo op en neer bewegen. Het probleem was dat dit niet snel genoeg op en neer bewoog. De machine kwam nooit van de grond af. Ook had Leonardo een ontwerp gemaakt op basis van een libel, het insect. Dit deed hij door veel verschillende dieren te tekenen, maar hij vond het insect nu het meest geschikt voor een vliegmachine. Een libel heeft namelijk vier vleugels, in plaats van de twee vleugels die vogels hebben. Dit ontwerp heeft hij nooit gebouwd.
Nou, vleugels op een vliegmachine werkte niet zo goed. Dus bedacht Leonardo iets anders. Hij ontwierp, na 1471, de luchtschroef, een machine waardoor Leonardo later gezien werd als uitvinder van de helikopter. Deze machine moest ronddraaien, net als de propellers van een helikopter. Hij was ook bestuurbaar voor de piloot.
Als laatste had hij nog een andere vliegmachine. Deze zag er een beetje uit als een vlieger met vleugels. Deze vleugels konden heen en weer bewegen en de piloot lag onder de vleugels op een plank. De vliegmachine was eigenlijk beter voor zweven. Leonardo had ontdekt dat het kon vliegen, maar niet opstijgen. Als het van een grote hoogte, zoals van een berg, af geduwd werd, bleef het wel in de lucht. Hij had dus een ontwerp dat kon vliegen. Het is niet zeker of hij ooit een vliegmachine ook echt gebouwd heeft en echt heeft gevlogen. Voor zover we weten bleven Leonardo's dromen over vliegen gewoon dromen.
Oorlog
Leonardo was tegen oorlog. Hij vond dat we het leven veilig moesten houden, want het is zo mooi. Dit is vreemd, want hij heeft heel veel wapens gemaakt. Dat wil zeggen dat hij verschillende uitvindingen heeft gemaakt die gebruikt werden voor oorlog, namelijk wapens en manieren om een stad te verdedigen tegen aanvallers. Dit zou hij gedaan hebben om geld te verdienen. Leonardo had heel veel hobby's en hij moest werken om te overleven. Hij werkte veel aan het hof en dan maakte hij wapens. Hij tekende veel machines die als enig doel hadden om mensen te doden: tanks, enorme kruisbogen, automatische geweren, een soort ronde kanonnen die heel veel tegelijk konden afvuren. Hij tekende de ontwerpen om dit te maken, maar ook de gevolgen van zijn wapens. Hij tekende wat er zou gebeuren als zijn wapens in de strijd gebruikt zouden worden. Zo heeft hij bijvoorbeeld getekend dat veel mensen dood zouden gaan als zijn wapens gebouwd zouden worden.
Leonardo's ontwerp voor een pantserwagen, ook wel een tank genoemd, is misschien een van de meer opvallende ontwerpen. Dit zag er uit als een ronde auto op wielen, met kanonnen en een puntdak.
Ook maakte Leonardo manieren om steden te beveiligen. Als er dan een aanval was, konden deze tegen de stadsmuur (de muur die om de hele stad rond ging) neergezet worden. Dan kon de vijand niet over de muur heen klimmen. Hij wilde dus ook graag mensen veilig houden met zijn uitvindingen.
Aardrijkskunde
Leonardo maakte, in opdracht, kaarten van steden en gebieden. Deze kaarten werden in twee fasen gemaakt. Hij zet eerst delen van de stad met maten op papier. Dit is een aanpak waar hij eerst steden en gebieden voor moest analyseren. Hij maakte instrumenten om mee te meten en ging delen van het land bekijken. Leonardo moest hier dus veel voor reizen. Als hij alle maten had, dan zette hij alles op papier. Het waren altijd grote kaarten met veel details. Hij zette alles wat hij tegen was gekomen op de kaart. De kaarten werden gebruikt in tijden van oorlog. Met behulp van de kaarten wisten ze hoe ze de stad konden beveiligen, maar ook welk gebied ze moesten aanvallen.
Ideale stad
Leonardo ontwerpt een ideale stad wanneer Milaan bijkomt van de pest van 1485, die de stad bijna had verwoest. Dit was een ziekte die heel besmettelijk en dodelijk was. Mensen kregen het heel snel en namen het van elkaar over. Om de stad te beschermen, maakte Leonardo een ontwerp van een ideale stad. In zijn stad zou het onmogelijk zijn om van elkaar ziek te worden. Hij maakte een systeem dat afval zou afvoeren en dus zou de stad heel schoon blijven. Ook waren dieren die werden gebruikt als vervoer (denk aan een paard met een koets er achter) niet toegestaan. Dit alles zou mensen beschermen tegen ziekten.
Water
Leonardo droomde niet alleen van vliegen, maar ook van leven onder en op het water. Hij maakte verschillende ontwerpen voor boten die makkelijker zouden varen. Deze hadden een systeem waardoor het vanzelf zou varen. Ook dacht hij dat een vijand aanvallen vanaf de zeebodem een goed idee was. Dat zouden ze nooit zien aankomen. Daarom heeft hij ontwerpen gemaakt voor een onderzeeër (een boot voor onderwater) en een duikpak.
Hij was altijd onder de indruk van de kracht van water en gebruikte dit ook om meerdere machines van hem stroom te geven. Ze hadden nog geen elektriciteit en moesten dus iets anders verzinnen om machines te laten bewegen. Dit gebeurde onder andere door waterkracht. Hij bouwde ook een sluis. Dit is een soort deur in het water waardoor je de hoeveelheid water aan beide kanten van de deur kan afdwingen. Water werd gezien als een kracht van de natuur en was lastig te bedwingen. Met een sluis was dat mogelijk. Deze heeft Leonardo niet uitgevonden, maar wel verbeterd. De sluis was nu veel makkelijker om mee te werken.
Robots
Robots zijn iets wat we steeds meer gaan zien. Dat is een uitvinding die is pas net uitgevonden. Dat zou je denken, maar Leonardo was iedereen te snel af. Hij ontwierp machines die automatisch zouden kunnen werken. Deze hoefde je alleen maar op te winden en met touwen zou het mechanisme dan in beweging worden gebracht. Een robot dus. Hij tekende zelf al een robot die op een mens leek en vanzelf zou kunnen bewegen.
Andere machines waren dus op te winden en in beweging te brengen. Op deze manier ontwierp hij de eerste opwindbare auto. Dit zie je nu nog veel terug in speelgoedautootjes. Leonardo wilde het alleen maar voor het toneel gebruiken.
Toneel en muziek
In het begin van zijn carrière, van zijn werk, had Leonardo veel gemaakt voor toneel en muziek. Hij maakte vooral veel toneeldecors. Zo maakte hij ook de eerste opwindbare auto om decorstukken en mensen mee rond te rijden op het toneel en achter het toneel. Deze auto kon zelf rijden en dus ook iets met zich meenemen.
Verder was Leonardo ook componist: hij maakte muziek. Hiervoor heeft hij ook zijn eigen muziekinstrumenten gemaakt. Er zijn zelfs verhalen dat hij zijn eigen muziekschool begonnen was om anderen te leren muziek te maken.
Lijst van uitvindingen
| Vliegen | Oorlog | Machines die op vloeistof/water werken | Werkmachines | Toneel | Muziek | Overig |
| Vleugelmechanismen | Springald (kanon) | Zaagmachine | Reciprocerende machine
(een machine die ervoor zorgde dat er altijd iets in beweging was) |
Automobiel (misschien wel de eerste auto) | Schedelvormige lier | Drukpers (om tekst op papier af te drukken) |
| Libel (een vliegmachine gebaseerd op het insect) | Snelvuurkanon | Raderboot | Vijlenkapmachine | Toneeldecor | Mechanische trommel | Hodometer (machine om afstanden te meten op een terrein) |
| Slaande vleugel | Verdediging van de vestingmuren | Draaibrug | Slijpmachine voor concave spiegels | Viola organista (een soort draagbare piano dat klonk als een viool) | Passer en schaalverdeler | |
| Luchtschroef (een soort helikopter) | Zeiswagens (rijdend wapen met zeisen er op) | Baggermachine (boot die de rivier schoon houdt) | Graafmachine met hijskranen | |||
| Vliegmachine | Kanon dat makkelijk uit elkaar te halen is | |||||
| Mechanische vleugels | Pantserwagen (tank) | |||||
| Katapult | ||||||
| Cirkelvormig spervuurkanon | ||||||
| Vesting | ||||||
| Grotere wapens, zoals een reuzen kruisboog of grotere kogels |
Wat zien we nu nog van Leonardo's uitvindingen?
....
....
....
Links
Klokhuis over Leonardo da Vinci
Lijst uitvindingen van Leonardo da Vinci
Clipphanger over Leonardo da Vinci (voor 13-18 jaar)
Literatuurlijst
Alletop10lijstjes. (z.d.). Top 10 Leonardo Da Vinci Uitvindingen. Geraadpleegd op 4 november 2017, van https://www.alletop10lijstjes.nl/top-10-leonardo-da-vinci-uitvindingen/
Bruin, R. de, & Bosua, M. (2004). Geschiedenis geven : Praktische vakdidactiek voor het basisonderwijs (3de herziene editie). Assen: Koninklijke Van Gorcum.
Capra, F. (2007). The science of Leonardo. New York: Doubleday. Vertaling: Louwerse, A. (2008). De wetenschap van Leonardo da Vinci : Het grote genie van de Renaissance. Uitrecht: Spectrum.
IsGeschiedenis. (z.d.). De geschiedenis van de onderzeeër: van roeiboot naar u-boot. Geraadpleegd op 4 november 2017, van https://isgeschiedenis.nl/nieuws/de-geschiedenis-van-de-onderzeeer-van-roeiboot-naar-u-boot (a)
IsGeschiedenis. (z.d.). Leonardo da Vinci: Homo Universalis. Geraadpleegd op 4 november 2017, van https://isgeschiedenis.nl/nieuws/leonardo-da-vinci-homo-universalis (b)
IsGeschiedenis. (z.d.). Uitvindingen van Leonardo da Vinci. Geraadpleegd op 4 november 2017, van https://isgeschiedenis.nl/nieuws/uitvindingen-van-leonardo-da-vinci (c)
IsGeschiedenis. (z.d.). VAN PYTHAGORAS TOT TESLA: 5 BEROEMDE VEGETARIËRS UIT DE GESCHIEDENIS. Geraadpleegd op 5 november 2017, van https://isgeschiedenis.nl/nieuws/van-pythagoras-tot-tesla-5-beroemde-vegetariers-uit-de-geschiedenis (d)
Klein, S. (2009). De erfenis van Da Vinci : Wereld en wetenschap van Leonardo. Amsterdam: Ambo. Vertaling: Vlaming, A.
Landrus, M. (2006). De geheimen van Leonardo da Vinci. Utrecht: Kosmos-Z&K Uitgevers B.V.
Laurenza, D. (2002). Leonardo da Vinci : Artiste et scientifique. Paris: Pour la Science. Vertaling: Elst, A. van der. (2006). Leonardo da Vinci : Homo universalis. Amsterdam: Natuurwetenschap & Techniek, onderdeel van Veen Magazines.
Laurenza, D. (2005). Da Vinci’s Machines : Alle visionaire ontwerpen eindelijk ontrafeld.
Müller, F. S. (z.d.). Renaisance 14e – 16e eeuw : De oudheid herboren. Geraadpleegd op 4 november 2017, van http://humanistischecanon.nl/venster/renaissance/
Pescio, C. (red.), Antoccia, L., et al. (2004). Leonardo : Kunst en wetenschap. Firenze: Giunti. Vertaling: Benschop-Plokker, J. (2004). Leonardo : Kunst en wetenschap. Kampen: Kok.
Statenvertaling online. (z.d.). Bijbelse kunst : Leonardo da Vinci 1452 – 1519 Het laatste avondmaal (1). Geraadpleegd op 4 november 2017, van https://www.statenvertaling.net/kunst/grootbeeld/150.html
Wit, E. (z.d.). Leonardo da Vinci : 1452 – 1519. Geraadpleegd op 4 november 2017, van http://humanistischecanon.nl/venster/renaissance/leonardo-da-vinci/
Zöllner, F. (2005). Leonardo da Vinci : 1452-1519. Köln: Taschen. Vertaling: Wal, E. van der, & Doelman, E. (red.). (2005). Leonardo da Vinci : 1452-1519. Kerkdriel: Librero.