Leonardo da Vinci: verschil tussen versies

Uit Wikikids
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
Regel 18: Regel 18:
 
===Leonardo's laatste jaren en dood===
  
===Leonardo's laatste jaren en dood===
 
Na zijn dood werd hij begraven in de [[kapel]] van het kasteel van Amboise.
  
Na zijn dood werd hij begraven in de [[kapel]] van het kasteel van Amboise.
  +
  ⚫
Hij overleed in het Franse Amboise, in het Clos Lucé en ligt begraven in de Kapel van St. Hubertus in het kasteel van Amboise. Clos Lucé is een kasteel in Amboise waar Leonardo da Vinci de laatste drie jaren van zijn leven woonde. Het is nu een museum over het leven en werk van Leonardo da Vinci. Het beschikt over veel voorbeelden van zijn uitvindingen.
   
 
==Zijn filosofie==
  
==Zijn filosofie==
Regel 31: Regel 33:
 
===Humanisme===
  
===Humanisme===
 
In de tijd dat Leonardo leefde, de tijd van de Renaissance, was er nog een gedachte die heel belangrijk was. Dit was de gedachte van het [[humanisme]]. Het humanisme leerde ons om naar de geschiedenis, vooral de [[Oudheid|Klassieke Oudheid]], te kijken, om van anderen te leren. Verder stelde het de mens voorop. Dat wil zeggen dat de rechten van de mens heel belangrijk waren. Humanisten streefden er naar om goed en rechtvaardig te zijn tegenover hun medemens. Leonardo nam veel ideeën over van de bronnen uit de geschiedenis over, vooral van de Grieken en de Romeinen. Hij vond de mens heel belangrijk en zag deze overal in. Het bekendste voorbeeld hiervan is de ''[[Man van Vitruvius]].'' Dit is een man getekend als maat voor een vierkant en een cirkel.
 
In de tijd dat Leonardo leefde, de tijd van de Renaissance, was er nog een gedachte die heel belangrijk was. Dit was de gedachte van het [[humanisme]]. Het humanisme leerde ons om naar de geschiedenis, vooral de [[Oudheid|Klassieke Oudheid]], te kijken, om van anderen te leren. Verder stelde het de mens voorop. Dat wil zeggen dat de rechten van de mens heel belangrijk waren. Humanisten streefden er naar om goed en rechtvaardig te zijn tegenover hun medemens. Leonardo nam veel ideeën over van de bronnen uit de geschiedenis over, vooral van de Grieken en de Romeinen. Hij vond de mens heel belangrijk en zag deze overal in. Het bekendste voorbeeld hiervan is de ''[[Man van Vitruvius]].'' Dit is een man getekend als maat voor een vierkant en een cirkel.
  +
  +
Een bekend voorbeeld van een humanist uit Nederland is [[Desiderius Erasmus|Erasmus]].
   
 
===Natuur===
  
===Natuur===
Regel 41: Regel 45:
   
 
Leonardo was al vroeg begonnen met het observeren (kijken naar) de natuur en alles wat hij zag, tekende hij. Zag hij een waterval, tekende hij een waterval. Zag hij een vliegende vogel, dan tekende hij een vliegende vogel. Later in zijn leven, toen hij ongeveer 14 jaar was, is hij in de leer gegaan bij een schilder. Hier leerde hij vooral schilderen, maar ook toneeldecor bouwen. Verder maakte hij later ook zijn eigen muziekinstrumenten.
 
Leonardo was al vroeg begonnen met het observeren (kijken naar) de natuur en alles wat hij zag, tekende hij. Zag hij een waterval, tekende hij een waterval. Zag hij een vliegende vogel, dan tekende hij een vliegende vogel. Later in zijn leven, toen hij ongeveer 14 jaar was, is hij in de leer gegaan bij een schilder. Hier leerde hij vooral schilderen, maar ook toneeldecor bouwen. Verder maakte hij later ook zijn eigen muziekinstrumenten.
  +
  +
Naast het tekenen van de natuur, tekende Leonardo ook veel mensen. Dit waren soms mensen uit verhalen of het waren mensen die hij op straat tegen kwam. Hij tekende dan of hele mooie mensen of hele lelijke mensen. Hij tekende bijvoorbeeld mensen die hun tanden waren verloren of met hele grote, vreemde neuzen.
   
 
Leonardo tekende alles wat hij zag. Dit deed hij niet alleen om 'kunst' te maken, om iets te tekenen, maar ook voor zijn onderzoek. Als hij met een wetenschappelijk onderzoek bezig was, tekende hij ook alles wat hij zag en ontwerpen die hij bedacht had. Zijn tekeningen waren altijd heel precies. Ze hadden heel veel details, omdat hij heel precies moest zijn voor zijn onderzoek. Hij tekende altijd eerst het onderwerp in zijn geheel en daarna tekende hij delen in detail.
 
Leonardo tekende alles wat hij zag. Dit deed hij niet alleen om 'kunst' te maken, om iets te tekenen, maar ook voor zijn onderzoek. Als hij met een wetenschappelijk onderzoek bezig was, tekende hij ook alles wat hij zag en ontwerpen die hij bedacht had. Zijn tekeningen waren altijd heel precies. Ze hadden heel veel details, omdat hij heel precies moest zijn voor zijn onderzoek. Hij tekende altijd eerst het onderwerp in zijn geheel en daarna tekende hij delen in detail.
Regel 48: Regel 54:
 
===Mona Lisa===
  
===Mona Lisa===
 
Het schilderij ''[[Mona Lisa]]'' is misschien wel het bekendste werk van Leonardo da Vinci. Hij heeft hier wel vier jaar aan gewerkt. Het was gemaakt in opdracht. Dat wil zeggen dat iemand aan hem gevraagd had om het werk te maken, in ruil voor geld. Toen Leonardo eindelijk klaar was met het werk, vond hij het zo mooi dat hij het nooit aan de opdrachtgever heeft gegeven. Op het schilderij zie je een vrouw die glimlacht. Ze kijkt je altijd in de ogen aan. Het maakt niet uit waar je staat. Dat maakt dit schilderij zo spannend. Dat en dat dit schilderij is omringt door mysteries.Ze lacht altijd, maar waarom? Wie was deze vrouw? Het schilderij ''Mona Lisa'' trekt nog elk jaar miljoenen bezoekers naar het [[Louvre]] ([[museum]]) in [[Parijs]], [[Frankrijk]].
 
Het schilderij ''[[Mona Lisa]]'' is misschien wel het bekendste werk van Leonardo da Vinci. Hij heeft hier wel vier jaar aan gewerkt. Het was gemaakt in opdracht. Dat wil zeggen dat iemand aan hem gevraagd had om het werk te maken, in ruil voor geld. Toen Leonardo eindelijk klaar was met het werk, vond hij het zo mooi dat hij het nooit aan de opdrachtgever heeft gegeven. Op het schilderij zie je een vrouw die glimlacht. Ze kijkt je altijd in de ogen aan. Het maakt niet uit waar je staat. Dat maakt dit schilderij zo spannend. Dat en dat dit schilderij is omringt door mysteries.Ze lacht altijd, maar waarom? Wie was deze vrouw? Het schilderij ''Mona Lisa'' trekt nog elk jaar miljoenen bezoekers naar het [[Louvre]] ([[museum]]) in [[Parijs]], [[Frankrijk]].
  +
[[Bestand:The babe in the womb; Leonardo da Vinci (1511).JPG|links|miniatuur|256x256px|Baby in de baarmoeder, door Leonardo da VInci]]
   
 
===Anatomie===
  
===Anatomie===
   
  +
Anatomie is hoe het [[lichaam]] (zowel van dieren als van mensen) werkt en eruit ziet. Dit zijn de [[Bot|botten]], [[spieren]], de [[huid]], [[Orgaan|organen]] en [[Hart en vaatstelsel|bloedvaten]].
  +
  +
Leonardo vond op gegeven moment het niet meer genoeg om alleen naar de buitenkant te kijken. Hij wilde heel graag weten wat er in het menselijk lichaam gebeurt. Om dit te onderzoeken, ontleed hij dieren en mensen. Dit betekent dat hij dieren en mensen open sneed en vanbinnen ging kijken wat er zat. Dat klinkt heel vies en dat vonden veel mensen ook. Daarom had Leonardo veel problemen met anderen in zijn tijd. Zo had hij ruzie met de paus vanwege zijn onderzoek.
   
  +
Door dit onderzoek heeft Leonardo wel veel ideeën onderzocht. Hij had bijvoorbeeld veel ideeën over waar baby's vandaan komen (die later niet bleken te kloppen). Verder had hij een theorie over hoe het menselijk lichaam werkt. Hij dacht namelijk dat het hart bloed door het lichaam pompt en dit zo het lichaam laten leven. Dit had hij goed. Leonardo wist precies hoe het hart werkte. Hij was een man die ideeën hadden die zijn tijd ver vooruit waren.
−
Hij deed ontledingen
  
   
 
==Uitvindingen van Leonardo==
  
==Uitvindingen van Leonardo==
   
 
===Wat doet een uitvinder? Wat is een uitvinding?===
  
===Wat doet een uitvinder? Wat is een uitvinding?===
−
Een [[uitvinder]] is een soort [[wetenschapper]] die allemaal dingen uitvindt. Hij of zij bedenkt nieuwe apparaten en machines. Dat noem je dan een uitvinding. Deze bestonden dus nog niet.
+
Een [[uitvinder]] is een soort [[wetenschapper]] die allemaal dingen uitvindt. Hij of zij bedenkt nieuwe apparaten en machines. Dat noem je dan een uitvinding. Deze bestonden dus nog niet. Leonardo noemde zichzelf zijn hele leven lang een uitvinder. Hij vond dat een uitvinder iemand was die iets maakte dat er nog niet was. Leonardo heeft veel nieuwe machines bedacht. Hij probeerde het leven van mensen makkelijker te maken. Daarom maakte hij ontwerpen voor bijvoorbeeld een zaagmachine. Deze zaagde stukken hout door midden en in mooie planken, dan hoefden mensen dit niet meer met een bijl te doen (wat heel zwaar werk is).
  +
[[Bestand:Leonardo da Vinci helicopter and lifting wing.jpg|miniatuur|421x421px|Luchtschroef en vliegmachine, door Leonardo da Vinci]]
−  
−
Leonardo noemde zichzelf zijn hele leven lang een uitvinder. Hij vond dat een uitvinder iemand was die iets maakte dat er nog niet was. Leonardo heeft veel nieuwe machines bedacht. Hij probeerde het leven van mensen makkelijker te maken.
 
   
 
===Vliegen===
  
===Vliegen===
  +
Leonardo droomde zijn hele leven lang van vliegen. Om te kunnen vliegen was, volgens hem, alleen een machine nodig. Deze machine moest net zo werken als een vogel. Hij keek dan ook veel naar vogels, hun vleugels en hoe ze vliegen. Leonardo probeerde de manier van vliegen van vogels te ontrafelen. Dit zette hij om in ontwerpen voor meerdere vliegmachines. Hij imiteerde dus de natuur.
−
Leonardo droomde zijn hele leven lang van vliegen.
 
   
  +
Zijn eerste ontwerpen waren gebaseerd op de vlucht van vogels. Dit waren machines waar wel een piloot in kon, maar deze piloot kon niet sturen, alleen maar rechtdoor vliegen. Niet heel praktisch dus. De vleugels zagen er net zo uit als de vleugels van vogels. Ze moesten dan ook net zo op en neer bewegen. Het probleem was dat dit niet snel genoeg op en neer bewoog. De machine kwam nooit van de grond af. Ook had Leonardo een ontwerp gemaakt op basis van een libel, het insect. Dit deed hij door veel verschillende dieren te tekenen, maar hij vond het insect nu het meest geschikt voor een vliegmachine. Een libel heeft namelijk vier vleugels, in plaats van de twee vleugels die vogels hebben. Dit ontwerp heeft hij nooit gebouwd.
−
In de legende van Icarus die te dicht bij de zon vloog, zag Leonardo een belofte. Om te kunnen vliegen was, volgens hem, slechts een machine nodig. Deze machine moest de schoonheid van de vlucht van een vogel nabootsen. Schoonheid, functionaliteit, kunst en techniek moesten versmelten. Dit was de uitdaging voor Leonardo. Hij benaderde vliegen vanuit wetenschappelijke nieuwsgierigheid: door het observeren van de glijvlucht van de roofvogel om de achterliggende mechanisme te vinden. Je zou moeten opstijgen vanaf Monte Ceceri, waar nog steeds een monument staat gewijd aan Leonardo da Vinci (Klein, 2009).
 
   
  +
Nou, vleugels op een vliegmachine werkte niet zo goed. Dus bedacht Leonardo iets anders. Hij ontwierp, na 1471, de luchtschroef, een machine waardoor Leonardo later gezien werd als uitvinder van de [[helikopter]]. Deze machine moest ronddraaien, net als de propellers van een helikopter. Hij was ook bestuurbaar voor de piloot.
−
Door de geestelijke revolutie in de 15<sup>de</sup> eeuw, en de val van Constantinopel, kwam er nieuwe kennis beschikbaar, naast de kerkelijke leer. Hierdoor werden gedachten over vliegen meer geaccepteerd. De techniek ontwikkelde zich plots heel snel. Zo werden steeds meer mensen geïnteresseerd in het idee van vliegen, niet alleen Leonardo. Leonardo wilde echter wel graag de eerste zijn (Klein, 2009).
  
   
  +
Als laatste had hij nog een andere vliegmachine. Deze zag er een beetje uit als een vlieger met vleugels. Deze vleugels konden heen en weer bewegen en de piloot lag onder de vleugels op een plank. De vliegmachine was eigenlijk beter voor zweven. Leonardo had ontdekt dat het kon vliegen, maar niet opstijgen. Als het van een grote hoogte, zoals van een berg, af geduwd werd, bleef het wel in de lucht. Hij had dus een ontwerp dat kon vliegen. Het is niet zeker of hij ooit een vliegmachine ook echt gebouwd heeft en echt heeft gevlogen. Voor zover we weten bleven Leonardo's dromen over vliegen gewoon dromen.
−
Leonardo maakte voor dertig jaar lang honderden schetsen over vliegen en vliegmachines. Hij dacht na over vogelvlucht, luchtstroming, krachten die een vliegend lichaam ondergaat en hoe de mens een val zou kunnen overleven. Toch heeft hij er enkel over gedroomd. Hij geloofde niet dat het ooit zou lukken voor de mens om te vliegen. Zijn ideeën en ontwerpen stonden zo ver van alles dat de mens kende vandaan, het was meer een fantasie (Klein, 2009).
  
  +
[[Bestand:Tank by Leonardo da Vinci - model.jpg|links|miniatuur|270x270px|Tank (nagebouwd), door Leonardo da Vinci]]
   
  ⚫
===Oorlog===
−
Hij ontwierp, na 1471, de luchtschroef, een constructie waardoor Leonardo later gezien werd als uitvinder van de helikopter. Rond 1487 ontwierp hij vleugelskeletten waaraan de vleugels als zwemvliezen tussen vingers werden gespannen en lastige manieren waarop de piloot iedere geleding van zijn vleugels apart moest bedienen. Hij noteerde altijd alle materialen die nodig waren om het te maken en meetapparaten om de wind te meten en te testen of zijn ontwerpen werkten (Klein, 2009).
  
  +
Leonardo was tegen [[oorlog]]. Hij vond dat we het leven veilig moesten houden, want het is zo mooi. Dit is vreemd, want hij heeft heel veel wapens gemaakt. Dat wil zeggen dat hij verschillende uitvindingen heeft gemaakt die gebruikt werden voor oorlog, namelijk wapens en manieren om een stad te verdedigen tegen aanvallers. Dit zou hij gedaan hebben om geld te verdienen. Leonardo had heel veel hobby's en hij moest werken om te overleven. Hij werkte veel aan het hof en dan maakte hij wapens. Hij tekende veel machines die als enig doel hadden om mensen te doden: [[Tank|tanks]], enorme [[kruisbogen]], automatische [[geweren]], een soort ronde [[kanonnen]] die heel veel tegelijk konden afvuren. Hij tekende de ontwerpen om dit te maken, maar ook de gevolgen van zijn wapens. Hij tekende wat er zou gebeuren als zijn wapens in de strijd gebruikt zouden worden. Zo heeft hij bijvoorbeeld getekend dat veel mensen dood zouden gaan als zijn wapens gebouwd zouden worden.
   
  +
Leonardo's ontwerp voor een pantserwagen, ook wel een tank genoemd, is misschien een van de meer opvallende ontwerpen. Dit zag er uit als een ronde auto op wielen, met kanonnen en een puntdak.
−
Hij twijfelde echter of het menselijk brein wel in staat was om op deze manier te vliegen, dus ging hij meer vleermuizen en vogels observeren. Hij liet zich sterk door de natuur leiden (Klein, 2009).
  
−  
−
Het grootste probleem dat hij zag, was het opstijgen. Hij dacht dat vogels opstijgen door te slaan met hun vleugels, dan zou de lucht onder de vogel verdichten en ze stijgen op. Leonardo kwam er tijdens zijn anatomie studies achter dat mensen anders gebouwd zijn dan vogels, waardoor mensen niet genoeg kracht in hun borstspieren hebben om te vliegen. Daarna heeft hij zich vooral gericht op verstelbare vleugels (Klein, 2009).
  
−  
−
Sommige ontwerpen van Leonardo zijn nagebouwd, zo ook zijn vliegconstructies (Klein, 2009).
  
−  
⚫
===Oorlog===
  
−
Hij was tegen oorlog. Dit is heel tegenstrijdig met het feit dat hij meerdere keren gewerkt heeft als militair ingenieur. Dat wil zeggen dat hij verschillende uitvindingen heeft gemaakt die gebruikt werden voor oorlog, zoals wapens, een tank en manieren om een stad te verdedigen tegen aanvallers. Dit zou hij gedaan hebben om geld te verdienen (Capra, 2008, Landrus, 2006). Leonardo gaf aan dat hij aanvals- en verdedigingsmiddelen nodig had om het grootste geschenk van de natuur, namelijk de vrijheid, te bewaken, als ze door eerzuchtige tirannen in het nauw worden gedreven (Klein, 2009).
 
   
  +
Ook maakte Leonardo manieren om steden te beveiligen. Als er dan een aanval was, konden deze tegen de stadsmuur (de muur die om de hele stad rond ging) neergezet worden. Dan kon de vijand niet over de muur heen klimmen. Hij wilde dus ook graag mensen veilig houden met zijn uitvindingen.
−
Hij tekende veel constructies die als enig doel hadden mensen te doden: tanks, enorme kruisbogen, automatische geweren, installaties om een vesting zo verwoestend mogelijk te bombarderen (Landrus, 2006, Klein, 2009). Hij tekende de technieken om dit te maken, maar ook de gevolgen van zijn wapens. Zo heeft hij bijvoorbeeld een exploderende granaat getekend, dat Leonardo de dodelijkste van alle machines noemde. Om bij Ludovico Sforza aan het hof te werken, beloofde hij ook wapens en bommen te maken. Verder maakte hij ook strategische plannen om vijanden te verslaan (Klein, 2009). 
  
   
 
===Aardrijkskunde===
  
===Aardrijkskunde===
−
Leonardo maakte, in opdracht, kaarten van steden en gebieden. Deze kaarten werden in twee fasen gemaakt. Hij zet eerst delen van de stad met gedetaileerde maten op papier. Dit is een analytische aanpak. Daarna heeft hij een synthetische aanpak waarbij hij de maten samenvoegt en het hele netwerk van een stad weergeeft. De kaarten werden gebruikt in tijden van oorlog (Laurenza, 2002). 
 +
Leonardo maakte, in opdracht, [[Kaart|kaarten]] van steden en gebieden. Deze kaarten werden in twee fasen gemaakt. Hij zet eerst delen van de [[stad]] met [[Maat|maten]] op papier. Dit is een aanpak waar hij eerst steden en gebieden voor moest analyseren. Hij maakte instrumenten om mee te meten en ging delen van het land bekijken. Leonardo moest hier dus veel voor reizen. Als hij alle maten had, dan zette hij alles op papier. Het waren altijd grote kaarten met veel details. Hij zette alles wat hij tegen was gekomen op de kaart. De kaarten werden gebruikt in tijden van oorlog. Met behulp van de kaarten wisten ze hoe ze de stad konden beveiligen, maar ook welk gebied ze moesten aanvallen.
   
 
====Ideale stad====
  
====Ideale stad====
   
−
Leonardo ontwerpt een ideale stad wanneer Milaan bijkomt van de pestepidemie van 1485, die de stad bijna had verwoest. Bij zijn ontwerp stonden de (praktische) overwegingen voor gezondheid bovenaan. Zijn stad had drie niveaus van woningen, straten en kanalen. Dit was om de klassen te scheiden uit sociale overwegingen, maar vanuit ook hygiënische eisen. Handelsverkeer dat verzorgd wordt door lastdieren, werd niet op de bovenste niveau toegestaan. Dit zou teveel vervuilen. Daarnaast ontwierp hij een afvoersysteem om afval af te voeren. De omloop van vloeistoffen werd belangrijker dan het menselijk verkeer (Laurenza, 2002). 
 +
Leonardo ontwerpt een ideale stad wanneer [[Milaan]] bijkomt van de [[pest]] van 1485, die de stad bijna had verwoest. Dit was een ziekte die heel [[besmettelijk]] en dodelijk was. Mensen kregen het heel snel en namen het van elkaar over. Om de stad te beschermen, maakte Leonardo een ontwerp van een ideale stad. In zijn stad zou het onmogelijk zijn om van elkaar ziek te worden. Hij maakte een systeem dat afval zou afvoeren en dus zou de stad heel schoon blijven. Ook waren dieren die werden gebruikt als vervoer (denk aan een paard met een koets er achter) niet toegestaan. Dit alles zou mensen beschermen tegen ziekten.
   
 
===Robots===
  
===Robots===
Regel 96: Regel 100:
 
Leonardo had een “door middel van touwen in beweging gebrachte mechanische mens” ontworpen en digitale bouwelementen (Klein, 2009).
  
Leonardo had een “door middel van touwen in beweging gebrachte mechanische mens” ontworpen en digitale bouwelementen (Klein, 2009).
   
−
Hij heeft een lakenscheermachine ontworpen. Deze zou de moeilijke taak van het verwijderen van oneffenheden van wollenstof uitbesteden aan een automaat. Deze automaat moest tegelijk drie taken uitvoeren: scharen moesten zich openen en sluiten, zich na elke snede over de stof bewegen en nieuwe stof van de rol aanvoeren. Deze tekeningen zijn, zoals al zijn werk, heel precies. Zijn hoop was dat machines de lastige taken van de mensen over zou nemen. Hij streefde hetzelfde doel mee als de ingenieurs van de industriële revolutie en om dezelfde de reden: kostenbesparing (Klein, 2009).
 +
Hij heeft een lakenscheermachine ontworpen. Deze zou de moeilijke taak van het verwijderen van oneffenheden van wollen stof uitbesteden aan een automaat. Deze automaat moest tegelijk drie taken uitvoeren: scharen moesten zich openen en sluiten, zich na elke snede over de stof bewegen en nieuwe stof van de rol aanvoeren. Deze tekeningen zijn, zoals al zijn werk, heel precies. Zijn hoop was dat machines de lastige taken van de mensen over zou nemen. Hij streefde hetzelfde doel mee als de ingenieurs van de industriële revolutie en om dezelfde de reden: kostenbesparing (Klein, 2009).
   
 
===Water===
  
===Water===
  +
Leonardo droomde niet alleen van vliegen, maar ook van leven onder en op het water. Hij maakte verschillende ontwerpen voor [[Boot|boten]] die makkelijker zouden varen. Deze hadden een systeem waardoor het vanzelf zou varen. Ook dacht hij dat een vijand aanvallen vanaf de zeebodem een goed idee was. Dat zouden ze nooit zien aankomen. Daarom heeft hij ontwerpen gemaakt voor een [[onderzeeër]] (een boot voor onderwater) en een [[duikpak]].
⚫
In Milaan bouwde hij een sluis. Deze is nog steeds te zien. Het verbond de hoger gelegen alpenkanaal met de waterwegen van de stad. Het was een intensieve studie naar stromingsmechanica. Hij gebruikte veelal waterkracht om machines te laten werken. Milaan had water in overvloed en had hier hun rijkdom aan te danken (handel). Hij experimenteerde met ‘water van de ene plek naar de andere’ te leiden (modelboerderij en leidingen) (Klein, 2009).
 
   
  +
Hij was altijd onder de indruk van de kracht van water en gebruikte dit ook om meerdere machines van hem stroom te geven. Ze hadden nog geen elektriciteit en moesten dus iets anders verzinnen om machines te laten bewegen. Dit gebeurde onder andere door waterkracht.
−
Verder droomde Leonardo niet alleen van overleven in de lucht, maar ook onder water. In notitieboeken van hem zijn tekeningen gevonden van een duikboot en een duikpak (IsGeschiedenis, z.d. (a)). 
  
  +
  ⚫
In Milaan bouwde hij een sluis. Deze is nog steeds te zien. Het verbond de hoger gelegen alpenkanaal met de waterwegen van de stad. Het was een intensieve studie naar stromingsmechanica. Hij gebruikte veelal waterkracht om machines te laten werken. Milaan had water in overvloed en had hier hun rijkdom aan te danken (handel). Hij experimenteerde met ‘water van de ene plek naar de andere’ te leiden (modelboerderij en leidingen) (Klein, 2009).
   
 
===Toneel en muziek===
  
===Toneel en muziek===
Regel 203: Regel 209:
   
 
Ook heeft hij een [[robot]] geschetst. Het is niet een robot zoals we die nu kennen, maar een soort [[mens]] die volgens de tekening zijn kaken en armen kon bewegen en kon gaan staan en zitten. Ook kon hij zijn [[hoofd]] draaien. Het is nog onduidelijk waarom Leonardo dit heeft getekend. Hij heeft ook een mens getekend in een [[cirkel]] en een [[vierkant]] om te bewijzen dat de mens symmetrisch is.
 
Ook heeft hij een [[robot]] geschetst. Het is niet een robot zoals we die nu kennen, maar een soort [[mens]] die volgens de tekening zijn kaken en armen kon bewegen en kon gaan staan en zitten. Ook kon hij zijn [[hoofd]] draaien. Het is nog onduidelijk waarom Leonardo dit heeft getekend. Hij heeft ook een mens getekend in een [[cirkel]] en een [[vierkant]] om te bewijzen dat de mens symmetrisch is.
−  
−
En verder heeft hij ook nog een vliegmachine ontworpen.
  
−  
⚫
Hij overleed in het Franse Amboise, in het Clos Lucé en ligt begraven in de Kapel van St. Hubertus in het kasteel van Amboise. Clos Lucé is een kasteel in Amboise waar Leonardo da Vinci de laatste drie jaren van zijn leven woonde. Het is nu een museum over het leven en werk van Leonardo da Vinci. Het beschikt over veel voorbeelden van zijn uitvindingen.
  
−  
−
Leonardo's geboortehuis in Anchiano
  
−  
−
Pentekening van een landschap met bergen en rivier in een diep dal met kasteeltje.
  
   
 
()
  
()

Versie van 6 nov 2017 00:42

Leonardo da Vinci

Leonardo da Vinci (Vinci, Italië, 15 april 1452 - 2 mei 1519, Amboise, Frankrijk) was een bekende kunstenaar uit de tijd van de renaissance.

In deze tijd stond de gedachte van de homo universalis centraal. Deze gedachte was letterlijk de 'universele mens'. De mens kon alles doen wat hij wilde en kon ook alles leren. Leonardo was hier een goed voorbeeld voor. Hij wordt dan wel herinnerd voor zijn schilderijen (denk aan Mona Lisa of Het Laatste Avondmaal). Maar Leonardo was nog veel meer. Naast schilder en beeldhouwer, had hij nog wel negen andere beroepen. Hij was kunstschilder, beeldhouwer, uitvinder, architect, (militair) ingenieur, scheikundige, filosoof, natuurkundige, anatomist, schrijver en componist. Verder wordt hij ook nog wiskundige, geoloog, botanicus en cartograaf genoemd. Hij was dus een mens die alles kon doen wat hij wilde doen.

Leonardo was een hele nieuwsgierige man en onderzocht alles wat hij zag. Hierbij tekende hij ook veel. In zijn tijd hadden ze nog geen fotocamera’s, dus door alles te tekenen legde hij de kennis vast. Hij had dan ook altijd een notitieboek bij zich. Die notitieboekjes zijn de reden dat we nog zoveel weten van zijn ideeën. Ze waren wel in het Italiaans geschreven en ook nog eens in spiegelschrift.

Veel van Leonardo's ontwerpen zien we vandaag de dag terug. Zo had hij de eerste tekeningen gemaakt van de helikopter, een tank, robots en de fiets.

Leonardo's leven

Leonardo's jeugd

Leonardo da Vinci is geboren in Vinci, Italië. Daar komt de 'da Vinci' in zijn naam vandaan. Hij was toen hij klein was vooral bij zijn oom, ?. Zijn vader was namelijk notaris en had weinig tijd voor Leonardo. Als klein kind ging Leonardo al kijken naar de natuur en deze tekenen.

Leonardo's werk

Leonardo's laatste jaren en dood

Na zijn dood werd hij begraven in de kapel van het kasteel van Amboise.

Hij overleed in het Franse Amboise, in het Clos Lucé en ligt begraven in de Kapel van St. Hubertus in het kasteel van Amboise. Clos Lucé is een kasteel in Amboise waar Leonardo da Vinci de laatste drie jaren van zijn leven woonde. Het is nu een museum over het leven en werk van Leonardo da Vinci. Het beschikt over veel voorbeelden van zijn uitvindingen.

Zijn filosofie

Man van Vitruvius, door Leonardo da Vinci

Filosofie zijn gedachten en meningen waar mensen in geloven. Leonardo had drie grote gedachten: homo universalis, de gedachten van het humanisme en gedachten over de natuur.

Homo Universalis

Homo universalis was de gedachte dat de mens alles kon doen wat hij of zij wilde doen. Dit betekent de 'universele mens'. Mensen zouden dan ook veel moeten leren en dan zouden ze alles kunnen doen.

Leonardo is hier een perfect voorbeeld van. Hij voerde verschillende beroepen uit en deed onderzoek naar veel verschillende dingen, zoals de vlucht van een vogel of het beter beschermen van een stad tegen aanvallen. Verder was hij musicus, schilder, tekenaar en beeldhouwer. Hij was dus een man die veel geleerd had en alles kon wat hij wilde doen. Hij had wel een probleem met dingen afmaken. Hij deed veel en maakte veel, maar hij maakte zijn werk vaak niet af.

Humanisme

In de tijd dat Leonardo leefde, de tijd van de Renaissance, was er nog een gedachte die heel belangrijk was. Dit was de gedachte van het humanisme. Het humanisme leerde ons om naar de geschiedenis, vooral de Klassieke Oudheid, te kijken, om van anderen te leren. Verder stelde het de mens voorop. Dat wil zeggen dat de rechten van de mens heel belangrijk waren. Humanisten streefden er naar om goed en rechtvaardig te zijn tegenover hun medemens. Leonardo nam veel ideeën over van de bronnen uit de geschiedenis over, vooral van de Grieken en de Romeinen. Hij vond de mens heel belangrijk en zag deze overal in. Het bekendste voorbeeld hiervan is de Man van Vitruvius. Dit is een man getekend als maat voor een vierkant en een cirkel.

Een bekend voorbeeld van een humanist uit Nederland is Erasmus.

Natuur

Vanaf dat hij een klein kind was, was Leonardo bezig met de natuur. Hij vond alles wat hij zag om zich heen mooi. In de natuur vond hij vrijheid en schoonheid. Hij hield zo veel van dieren dat hij weigerde ze te eten. Hij was vegetariër. Hij dacht dat dieren, net als ons, ook pijn voelen.

Voor Leonardo waren de mensen om hem heen heel belangrijk. Hij gaf mensen altijd iets te eten of onderdak als ze dit nodig hadden. Hij was vriendelijk tegen iedereen. Ondanks dat hij zich er wel bewust van was dat hij geniaal was, schepte hij hier niet over op.

Mona Lisa, door Leonardo da Vinci

De kunst van Leonardo

Leonardo was al vroeg begonnen met het observeren (kijken naar) de natuur en alles wat hij zag, tekende hij. Zag hij een waterval, tekende hij een waterval. Zag hij een vliegende vogel, dan tekende hij een vliegende vogel. Later in zijn leven, toen hij ongeveer 14 jaar was, is hij in de leer gegaan bij een schilder. Hier leerde hij vooral schilderen, maar ook toneeldecor bouwen. Verder maakte hij later ook zijn eigen muziekinstrumenten.

Naast het tekenen van de natuur, tekende Leonardo ook veel mensen. Dit waren soms mensen uit verhalen of het waren mensen die hij op straat tegen kwam. Hij tekende dan of hele mooie mensen of hele lelijke mensen. Hij tekende bijvoorbeeld mensen die hun tanden waren verloren of met hele grote, vreemde neuzen.

Leonardo tekende alles wat hij zag. Dit deed hij niet alleen om 'kunst' te maken, om iets te tekenen, maar ook voor zijn onderzoek. Als hij met een wetenschappelijk onderzoek bezig was, tekende hij ook alles wat hij zag en ontwerpen die hij bedacht had. Zijn tekeningen waren altijd heel precies. Ze hadden heel veel details, omdat hij heel precies moest zijn voor zijn onderzoek. Hij tekende altijd eerst het onderwerp in zijn geheel en daarna tekende hij delen in detail.

Bekende werken zijn Mona Lisa, Het Laatste Avondmaal en Man van Vitruvius. Er zijn nog vele anderen.

Mona Lisa

Het schilderij Mona Lisa is misschien wel het bekendste werk van Leonardo da Vinci. Hij heeft hier wel vier jaar aan gewerkt. Het was gemaakt in opdracht. Dat wil zeggen dat iemand aan hem gevraagd had om het werk te maken, in ruil voor geld. Toen Leonardo eindelijk klaar was met het werk, vond hij het zo mooi dat hij het nooit aan de opdrachtgever heeft gegeven. Op het schilderij zie je een vrouw die glimlacht. Ze kijkt je altijd in de ogen aan. Het maakt niet uit waar je staat. Dat maakt dit schilderij zo spannend. Dat en dat dit schilderij is omringt door mysteries.Ze lacht altijd, maar waarom? Wie was deze vrouw? Het schilderij Mona Lisa trekt nog elk jaar miljoenen bezoekers naar het Louvre (museum) in Parijs, Frankrijk.

Baby in de baarmoeder, door Leonardo da VInci

Anatomie

Anatomie is hoe het lichaam (zowel van dieren als van mensen) werkt en eruit ziet. Dit zijn de botten, spieren, de huid, organen en bloedvaten.

Leonardo vond op gegeven moment het niet meer genoeg om alleen naar de buitenkant te kijken. Hij wilde heel graag weten wat er in het menselijk lichaam gebeurt. Om dit te onderzoeken, ontleed hij dieren en mensen. Dit betekent dat hij dieren en mensen open sneed en vanbinnen ging kijken wat er zat. Dat klinkt heel vies en dat vonden veel mensen ook. Daarom had Leonardo veel problemen met anderen in zijn tijd. Zo had hij ruzie met de paus vanwege zijn onderzoek.

Door dit onderzoek heeft Leonardo wel veel ideeën onderzocht. Hij had bijvoorbeeld veel ideeën over waar baby's vandaan komen (die later niet bleken te kloppen). Verder had hij een theorie over hoe het menselijk lichaam werkt. Hij dacht namelijk dat het hart bloed door het lichaam pompt en dit zo het lichaam laten leven. Dit had hij goed. Leonardo wist precies hoe het hart werkte. Hij was een man die ideeën hadden die zijn tijd ver vooruit waren.

Uitvindingen van Leonardo

Wat doet een uitvinder? Wat is een uitvinding?

Een uitvinder is een soort wetenschapper die allemaal dingen uitvindt. Hij of zij bedenkt nieuwe apparaten en machines. Dat noem je dan een uitvinding. Deze bestonden dus nog niet. Leonardo noemde zichzelf zijn hele leven lang een uitvinder. Hij vond dat een uitvinder iemand was die iets maakte dat er nog niet was. Leonardo heeft veel nieuwe machines bedacht. Hij probeerde het leven van mensen makkelijker te maken. Daarom maakte hij ontwerpen voor bijvoorbeeld een zaagmachine. Deze zaagde stukken hout door midden en in mooie planken, dan hoefden mensen dit niet meer met een bijl te doen (wat heel zwaar werk is).

Luchtschroef en vliegmachine, door Leonardo da Vinci

Vliegen

Leonardo droomde zijn hele leven lang van vliegen. Om te kunnen vliegen was, volgens hem, alleen een machine nodig. Deze machine moest net zo werken als een vogel. Hij keek dan ook veel naar vogels, hun vleugels en hoe ze vliegen. Leonardo probeerde de manier van vliegen van vogels te ontrafelen. Dit zette hij om in ontwerpen voor meerdere vliegmachines. Hij imiteerde dus de natuur.

Zijn eerste ontwerpen waren gebaseerd op de vlucht van vogels. Dit waren machines waar wel een piloot in kon, maar deze piloot kon niet sturen, alleen maar rechtdoor vliegen. Niet heel praktisch dus. De vleugels zagen er net zo uit als de vleugels van vogels. Ze moesten dan ook net zo op en neer bewegen. Het probleem was dat dit niet snel genoeg op en neer bewoog. De machine kwam nooit van de grond af. Ook had Leonardo een ontwerp gemaakt op basis van een libel, het insect. Dit deed hij door veel verschillende dieren te tekenen, maar hij vond het insect nu het meest geschikt voor een vliegmachine. Een libel heeft namelijk vier vleugels, in plaats van de twee vleugels die vogels hebben. Dit ontwerp heeft hij nooit gebouwd.

Nou, vleugels op een vliegmachine werkte niet zo goed. Dus bedacht Leonardo iets anders. Hij ontwierp, na 1471, de luchtschroef, een machine waardoor Leonardo later gezien werd als uitvinder van de helikopter. Deze machine moest ronddraaien, net als de propellers van een helikopter. Hij was ook bestuurbaar voor de piloot.

Als laatste had hij nog een andere vliegmachine. Deze zag er een beetje uit als een vlieger met vleugels. Deze vleugels konden heen en weer bewegen en de piloot lag onder de vleugels op een plank. De vliegmachine was eigenlijk beter voor zweven. Leonardo had ontdekt dat het kon vliegen, maar niet opstijgen. Als het van een grote hoogte, zoals van een berg, af geduwd werd, bleef het wel in de lucht. Hij had dus een ontwerp dat kon vliegen. Het is niet zeker of hij ooit een vliegmachine ook echt gebouwd heeft en echt heeft gevlogen. Voor zover we weten bleven Leonardo's dromen over vliegen gewoon dromen.

Tank (nagebouwd), door Leonardo da Vinci

Oorlog

Leonardo was tegen oorlog. Hij vond dat we het leven veilig moesten houden, want het is zo mooi. Dit is vreemd, want hij heeft heel veel wapens gemaakt. Dat wil zeggen dat hij verschillende uitvindingen heeft gemaakt die gebruikt werden voor oorlog, namelijk wapens en manieren om een stad te verdedigen tegen aanvallers. Dit zou hij gedaan hebben om geld te verdienen. Leonardo had heel veel hobby's en hij moest werken om te overleven. Hij werkte veel aan het hof en dan maakte hij wapens. Hij tekende veel machines die als enig doel hadden om mensen te doden: tanks, enorme kruisbogen, automatische geweren, een soort ronde kanonnen die heel veel tegelijk konden afvuren. Hij tekende de ontwerpen om dit te maken, maar ook de gevolgen van zijn wapens. Hij tekende wat er zou gebeuren als zijn wapens in de strijd gebruikt zouden worden. Zo heeft hij bijvoorbeeld getekend dat veel mensen dood zouden gaan als zijn wapens gebouwd zouden worden.

Leonardo's ontwerp voor een pantserwagen, ook wel een tank genoemd, is misschien een van de meer opvallende ontwerpen. Dit zag er uit als een ronde auto op wielen, met kanonnen en een puntdak.

Ook maakte Leonardo manieren om steden te beveiligen. Als er dan een aanval was, konden deze tegen de stadsmuur (de muur die om de hele stad rond ging) neergezet worden. Dan kon de vijand niet over de muur heen klimmen. Hij wilde dus ook graag mensen veilig houden met zijn uitvindingen.

Aardrijkskunde

Leonardo maakte, in opdracht, kaarten van steden en gebieden. Deze kaarten werden in twee fasen gemaakt. Hij zet eerst delen van de stad met maten op papier. Dit is een aanpak waar hij eerst steden en gebieden voor moest analyseren. Hij maakte instrumenten om mee te meten en ging delen van het land bekijken. Leonardo moest hier dus veel voor reizen. Als hij alle maten had, dan zette hij alles op papier. Het waren altijd grote kaarten met veel details. Hij zette alles wat hij tegen was gekomen op de kaart. De kaarten werden gebruikt in tijden van oorlog. Met behulp van de kaarten wisten ze hoe ze de stad konden beveiligen, maar ook welk gebied ze moesten aanvallen.

Ideale stad

Leonardo ontwerpt een ideale stad wanneer Milaan bijkomt van de pest van 1485, die de stad bijna had verwoest. Dit was een ziekte die heel besmettelijk en dodelijk was. Mensen kregen het heel snel en namen het van elkaar over. Om de stad te beschermen, maakte Leonardo een ontwerp van een ideale stad. In zijn stad zou het onmogelijk zijn om van elkaar ziek te worden. Hij maakte een systeem dat afval zou afvoeren en dus zou de stad heel schoon blijven. Ook waren dieren die werden gebruikt als vervoer (denk aan een paard met een koets er achter) niet toegestaan. Dit alles zou mensen beschermen tegen ziekten.

Robots

Mark Rosheim heeft aan de hand van de ontwerpen van Leonardo een opwindbare auto nagebouwd. Deze kon worden opgewonden en dan ging hij rijden. Verder was hij programmeerbaar doordat je van tevoren kon bepalen waar hij heen ging (Klein, 2009).

Leonardo had een “door middel van touwen in beweging gebrachte mechanische mens” ontworpen en digitale bouwelementen (Klein, 2009).

Hij heeft een lakenscheermachine ontworpen. Deze zou de moeilijke taak van het verwijderen van oneffenheden van wollen stof uitbesteden aan een automaat. Deze automaat moest tegelijk drie taken uitvoeren: scharen moesten zich openen en sluiten, zich na elke snede over de stof bewegen en nieuwe stof van de rol aanvoeren. Deze tekeningen zijn, zoals al zijn werk, heel precies. Zijn hoop was dat machines de lastige taken van de mensen over zou nemen. Hij streefde hetzelfde doel mee als de ingenieurs van de industriële revolutie en om dezelfde de reden: kostenbesparing (Klein, 2009).

Water

Leonardo droomde niet alleen van vliegen, maar ook van leven onder en op het water. Hij maakte verschillende ontwerpen voor boten die makkelijker zouden varen. Deze hadden een systeem waardoor het vanzelf zou varen. Ook dacht hij dat een vijand aanvallen vanaf de zeebodem een goed idee was. Dat zouden ze nooit zien aankomen. Daarom heeft hij ontwerpen gemaakt voor een onderzeeër (een boot voor onderwater) en een duikpak.

Hij was altijd onder de indruk van de kracht van water en gebruikte dit ook om meerdere machines van hem stroom te geven. Ze hadden nog geen elektriciteit en moesten dus iets anders verzinnen om machines te laten bewegen. Dit gebeurde onder andere door waterkracht.

In Milaan bouwde hij een sluis. Deze is nog steeds te zien. Het verbond de hoger gelegen alpenkanaal met de waterwegen van de stad. Het was een intensieve studie naar stromingsmechanica. Hij gebruikte veelal waterkracht om machines te laten werken. Milaan had water in overvloed en had hier hun rijkdom aan te danken (handel). Hij experimenteerde met ‘water van de ene plek naar de andere’ te leiden (modelboerderij en leidingen) (Klein, 2009).

Toneel en muziek

Lijst van uitvindingen

Vliegen Oorlog Machines die op vloeistof/water werken Werkmachines Toneel Muziek Overig
Vleugelmechanismen Springald (kanon) Zaagmachine Reciprocerende machine

(een machine die ervoor zorgde dat er altijd iets in beweging was)

Automobiel (misschien wel de eerste auto) Schedelvormige lier Drukpers (om tekst op papier af te drukken)
Libel (een vliegmachine gebaseerd op het insect) Snelvuurkanon Raderboot Vijlenkapmachine Toneeldecor Mechanische trommel Hodometer (machine om afstanden te meten op een terrein)
Slaande vleugel Verdediging van de vestingmuren Draaibrug Slijpmachine voor concave spiegels Viola organista (een soort draagbare piano dat klonk als een viool) Passer en schaalverdeler
Luchtschroef (een soort helikopter) Zeiswagens (rijdend wapen met zeisen er op) Baggermachine (boot die de rivier schoon houdt) Graafmachine met hijskranen
Vliegmachine Kanon dat makkelijk uit elkaar te halen is
Mechanische vleugels Pantserwagen (tank)
Katapult
Cirkelvormig spervuurkanon
Vesting
Grotere wapens, zoals een reuzen kruisboog of grotere kogels

()

Leonardo heeft veel oorlogswapens uitgevonden, waaronder de tank. Hij schetste het als een kegelvormig houten ding met 36 kanonnen. Het kon ronddraaien zodat je iedereen vanaf alle kanten kon beschieten. Er pasten zo'n 4 tot 6 mensen in. Verder heeft hij een 10 m² grote kruisboog geschetst en de voorloper van het machinegeweer. Hij heeft ook de duikersklok verbeterd omdat die het niet goed deed in Leonardo's tijd.

Ook heeft hij een robot geschetst. Het is niet een robot zoals we die nu kennen, maar een soort mens die volgens de tekening zijn kaken en armen kon bewegen en kon gaan staan en zitten. Ook kon hij zijn hoofd draaien. Het is nog onduidelijk waarom Leonardo dit heeft getekend. Hij heeft ook een mens getekend in een cirkel en een vierkant om te bewijzen dat de mens symmetrisch is.

()

Wat zien we nu nog van Leonardo's uitvindingen?

....

....

....

Links

Biografie Leonardo da Vinci

Literatuurlijst

Alletop10lijstjes. (z.d.). Top 10 Leonardo Da Vinci Uitvindingen. Geraadpleegd op 4 november 2017, van https://www.alletop10lijstjes.nl/top-10-leonardo-da-vinci-uitvindingen/

Bruin, R. de, & Bosua, M. (2004). Geschiedenis geven : Praktische vakdidactiek voor het basisonderwijs (3de herziene editie). Assen: Koninklijke Van Gorcum.  

Capra, F. (2007). The science of Leonardo. New York: Doubleday. Vertaling: Louwerse, A. (2008). De wetenschap van Leonardo da Vinci : Het grote genie van de Renaissance. Uitrecht: Spectrum.

IsGeschiedenis. (z.d.). De geschiedenis van de onderzeeër: van roeiboot naar u-boot. Geraadpleegd op 4 november 2017, van https://isgeschiedenis.nl/nieuws/de-geschiedenis-van-de-onderzeeer-van-roeiboot-naar-u-boot (a)

IsGeschiedenis. (z.d.). Leonardo da Vinci: Homo Universalis. Geraadpleegd op 4 november 2017, van https://isgeschiedenis.nl/nieuws/leonardo-da-vinci-homo-universalis (b)

IsGeschiedenis. (z.d.). Uitvindingen van Leonardo da Vinci. Geraadpleegd op 4 november 2017, van https://isgeschiedenis.nl/nieuws/uitvindingen-van-leonardo-da-vinci (c)

IsGeschiedenis. (z.d.). VAN PYTHAGORAS TOT TESLA: 5 BEROEMDE VEGETARIËRS UIT DE GESCHIEDENIS. Geraadpleegd op 5 november 2017, van https://isgeschiedenis.nl/nieuws/van-pythagoras-tot-tesla-5-beroemde-vegetariers-uit-de-geschiedenis (d)

Klein, S. (2009). De erfenis van Da Vinci : Wereld en wetenschap van Leonardo. Amsterdam: Ambo. Vertaling: Vlaming, A.

Landrus, M. (2006). De geheimen van Leonardo da Vinci. Utrecht: Kosmos-Z&K Uitgevers B.V.

Laurenza, D. (2002). Leonardo da Vinci : Artiste et scientifique. Paris: Pour la Science. Vertaling: Elst, A. van der. (2006). Leonardo da Vinci : Homo universalis. Amsterdam: Natuurwetenschap & Techniek, onderdeel van Veen Magazines.

Laurenza, D. (2005). Da Vinci’s Machines : Alle visionaire ontwerpen eindelijk ontrafeld.

Müller, F. S. (z.d.). Renaisance 14e – 16e eeuw : De oudheid herboren. Geraadpleegd op 4 november 2017, van http://humanistischecanon.nl/venster/renaissance/

Pescio, C. (red.), Antoccia, L., et al. (2004). Leonardo : Kunst en wetenschap. Firenze: Giunti. Vertaling: Benschop-Plokker, J. (2004). Leonardo : Kunst en wetenschap. Kampen: Kok.

Statenvertaling online. (z.d.). Bijbelse kunst : Leonardo da Vinci 1452 – 1519 Het laatste avondmaal (1). Geraadpleegd op 4 november 2017, van https://www.statenvertaling.net/kunst/grootbeeld/150.html

Wit, E. (z.d.). Leonardo da Vinci : 1452 – 1519. Geraadpleegd op 4 november 2017, van http://humanistischecanon.nl/venster/renaissance/leonardo-da-vinci/

Zöllner, F. (2005). Leonardo da Vinci : 1452-1519. Köln: Taschen. Vertaling: Wal, E. van der, & Doelman, E. (red.). (2005). Leonardo da Vinci : 1452-1519. Kerkdriel: Librero. 

Afkomstig van Wikikids , de interactieve Nederlandstalige Internet-encyclopedie voor en door kinderen. "https://wikikids.nl/index.php?title=Leonardo_da_Vinci&oldid=496083"