Leo Vroman

Leo Vroman (foto 1983)

Leo Vroman (1915-2014) was een beroemde Nederlandse dichter. Daarnaast was hij celbioloog en heeft belangrijke publicaties op het gebied van bloedonderzoek op zijn naam staan. Maar als dichter is hij toch het meest bekend. Zo zelfs, dat veel mensen wel een paar dichtregels van hem kennen, zoals uit "Vrede" (uit de bundel "Uit slaapwandelen", 1957):

"Kom vanavond met verhalen

hoe de oorlog is verdwenen,

En herhaal ze honderd malen:

alle malen zal ik wenen."

Gevlucht uit Nederland

Leo Vroman was van Joodse komaf. Dan begrijp je wel, dat hij het destijds niet gemakkelijk had toen Adolf Hitler in Duitsland aan het bewind was. De Duitsers veroverden het ene na het andere land in Europa en Leo had al gauw in de gaten dat Nederland dit noodlot niet zou ontgaan. Hij besloot te vluchten. Na een avontuurlijke reis kwam hij in 1940 in Nederlands-Indië, het huidige Indonesië terecht. Dat was toen een Nederlandse kolonie. Daar leek hij echter van de regen in de drup te komen, toen de bondgenoten van de Duitsers, de Japanners, in 1942 Nederlands-Indië bezetten. Hij werd opgesloten in een zogeheten Jappenkamp, maar werd in 1945 - meer dood dan levend - bevrijd door de Amerikanen. Zo kon hij in de Verenigde Staten zijn studie voltooien en een nieuw bestaan opbouwen. In 1951 werd hij genaturaliseerd tot Amerikaan.

Twee thema's

Contact met Nederland verloor hij echter niet. Als je niet beter wist zou je denken dat hij gewoon in Nederland woonde. Zeker gelet op de omvang van zijn literaire werk in onze taal. Want hij toonde zich bijzonder productief als dichter, maar ook als auteur van proza (romans, verhalen) en toneel. Twee thema's (onderwerpen) spelen in zijn werk een bijzondere rol. Ten eerste de Tweede Wereldoorlog. Gezien Vromans achtergrond hoeft dat niet te verbazen. Ook als je weet wat hij allemaal heeft moeten verduren. Maar ten tweede eveneens - en misschien nog wel nadrukkelijker - zijn vak als bioloog. Dat zie je bijvoorbeeld in het gedicht "Mens" (ook uit het al genoemde "Uit slaapwandelen"):

"Mens is een zachte machine,

een buigbaar zuiltje met gaatjes,

propvol tengere draadjes

en slangetjes die dienen

voor niets dan tederheid

en om warmer te zijn dan lucht.

Och, hij heeft ademzucht

en hart-arbeid."

Vroman is bijna 100 jaar geworden, maar bleef tot het laatst gedichten schrijven en dichtbundels publiceren. Omdat hij zelf ook wel wist, dat hij niet meer van de jongste was, hadden die soms een toepasselijke titel zoals "Nee, nog niet dood" (2008). Daaruit "Eens":

"Het waren de populieren

maar die witte wolken niet,

niet het water, het ruisend riet,

ter zee geen wervelende wieren

te land geen gewervelde dieren

met hun menselijke verdriet

en hun kleine stemmen, niet hier en

ook in die verte niet,

het waren de populieren,

waaronder ik speelde als kind

en daarboven siste de wind

die toonloze toonloze wijs.

Eens waren we met ons vieren.

Nu zijn we alleen maar grijs."

Groot oeuvre

Vroman is de schepper van een groot oeuvre (alles wat hij schreef). Hij publiceerde van 1946-2013 ruim 40 dichtbundels en bijna 20 andere werken, zoals verhalen, toneelstukken en essays (opstellen). Al in 1964 ontving hij de P.C. Hooft-prijs, de belangrijkste Nederlandse literaire onderscheiding.

Leo Vroman stierf op 22 februari 2014 in Fort Worth in de Verenigde Staten op de gezegende leeftijd van 98 jaar.