Koers bepalen op zee: verschil tussen versies
(Versie 500867 van IlvyScherber (overleg) ongedaan gemaakt / Gekopieerd van een andere site) |
|||
| Regel 5: | Regel 5: | ||
= Gegist bestek = |
= Gegist bestek = |
||
| − | [[Bestand:Vraagteken?.jpg|miniatuur|Gissen van koers|109x109px]]Een andere en iets nieuwere manier van de positie op zee en daarmee het bepalen van de koers was 'gegist bestek'. Bestek betekend koers, oftewel: het gissen van je koers. Dit was |
+ | [[Bestand:Vraagteken?.jpg|miniatuur|Gissen van koers|109x109px]]Een andere en iets nieuwere manier van de positie op zee en daarmee het bepalen van de koers was 'gegist bestek'. Bestek betekend koers, oftewel: het gissen van je koers. Dit was zonder kompas. Gegist bestek is een manier van navigeren waarbij vanuit de vertrekpositie aan de hand van de koers en de afgelegde afstand de huidige positie bepaald wordt. Dit is een grote gok wat ook vaak tot schrikbreuk leidde.Iets later kwamen er meerdere trucs om te bepalen waar je voer. Door dicht bij de kust te blijven kon je zien waar je voer, of door het gebruik van vuurtorens kon je zien waar je voer in de nacht of wanneer het mistig was. |
| − | |||
| − | Afstand = snelheid x tijd |
||
| − | |||
| − | Als je weet in welke richting je een bepaalde afstand hebt afgelegd dan weet je waar je bent door dit uit te tekenen op een kaart. Dit concept uitgewerkt, was al in de 13e eeuw betrouwbaar genoeg om lange reizen mee te maken. Maar hoe werd de snelheid dan bepaald vroeger? |
||
| − | |||
| − | Volgens veel latere bronnen gooide de navigator een stuk hout over boord en telde hoe lang het schip nodig had om er voorbij te varen. In die tijd werkten zeelui met knopen en maritieme mijlen. Voor ons is de snelheid uit deze informatie makkelijk te berekenen, maar was een ongeschoolde navigator uit die tijd ook in staat om zo’n berekening te maken? Groter is de kans dat zeelui zo veel tijd op zee waren dat ze op gevoel heel behoorlijke schattingen konden maken. Kan je zelf uitzoeken hoe de tijd vroeger werd bepaald? En wanneer de tijd werd uitgevonden? |
||
= De sextant = |
= De sextant = |
||
Versie van 11 dec 2017 11:41
De vikingen
Vroeger waren er verschillende manieren om koers te bepalen op zee. De eerste ontdekkingsreizigers waren de vikingen. Als geen ander volk in die tijd kunnen de Vikingen schepen bouwen. Hun boten zijn snel en wendbaar. Er kan mee geroeid worden als de wind wegvalt. De schepen worden versierd met een draak als boegbeeld. Die moet de zeelui beschermen tegen de boze geesten op zee. En hij maakt tegelijkertijd eventuele vijanden bang. Om met een houten schip van hooguit 30 meter lang, de oceaan over te steken moet je een goeie zeeman zijn. Zeker als het gaat stormen. Om de koers te bepalen, zeilen de Vikingen met behulp van de zon en de sterren. Wanneer vikingen wilde kijken of er land in de buurt was, lieten ze een vogel los. Wanneer de vogel rondjes bleef vliegen boven het schip, was er geen land in zicht. Wanneer de vogel wel een richting op vloog, vloog hij richting het land wat hij zag. Op deze manier konden vikingen bepalen of er land in zicht was en welke kant ze op moesten varen om aan land te komen. De vikingen hebben Ijsland en Groendland ontdekt.
Gegist bestek
Een andere en iets nieuwere manier van de positie op zee en daarmee het bepalen van de koers was 'gegist bestek'. Bestek betekend koers, oftewel: het gissen van je koers. Dit was zonder kompas. Gegist bestek is een manier van navigeren waarbij vanuit de vertrekpositie aan de hand van de koers en de afgelegde afstand de huidige positie bepaald wordt. Dit is een grote gok wat ook vaak tot schrikbreuk leidde.Iets later kwamen er meerdere trucs om te bepalen waar je voer. Door dicht bij de kust te blijven kon je zien waar je voer, of door het gebruik van vuurtorens kon je zien waar je voer in de nacht of wanneer het mistig was.
De sextant
Voor het bepalen van je positie op zee heb je twee gegevens nodig: de geografische breedte en lengte. De breedte is de afstand tot de evenaar van de noord- of zuidpool, die relatief simpel is te bepalen door te kijken hoe hoog de zon staat. Dit deden ze met behulp van de sextant. Hiermee konden ze de hoek tussen de de zon en horizon bepalen als de zon op zijn hoogst staat. De spiegel wordt zo gedraaid dat de zon en de horizon op één lijn liggen. Vervolgens wordt de invalshoek van de zon afgelezen op een schaal. Op basis daarvan kan de positie van het schip worden berekend. Op de noordpool, op de 90ste breedtegraad, staat de zon net boven de horizon. De sextant geeft dan 0 graden aan. Als de sextant een hoek van 20 graden aangeeft, bevindt het schip zich op 90-20=70e breedtegraad. Als de sextant een hoek van 30 graden aangeeft, bevindt het schip zich op 90-30= de 60e breedtegraad. In de nacht werd de poolster die bijna precies boven de noordpool staat gebruikt om de breedtegraad te meten.
Voor het bepalen van de lengte heb je eerst een referentie nodig, een soort evenaar die van noord naar zuid loopt. Hiervoor hebben ze de nulmeridiaan verzonnen. Deze nulmeridiaan loopt door het plaatste Greenwich in Engeland. Ook vanaf deze lijn wordt de tijd bepaald door middel van tijdzones. Hoe verder naar rechts vanaf de nulmeridiaan, hoe later het wordt. Hoe verder naar links vanaf de nulmeridiaan, hoe vroeger het wordt. In Nederland is het bijvoorbeeld altijd 1 uur later dan in Engeland.
Vervolgens moet je bepalen hoe ver je van die nulmeridiaan bent verwijderd. Dat doe je door te kijken wanneer de zon op zijn hoogste punt staat. Is dat een uur later dan in Greenwich, dan zit je op 15 graden westerlengte. De wereldbol is namelijk onderverdeeld in 360 graden, en draait in 24 uur om zijn as, 15 graden per uur dus. Maar dan moet je wel weten hoe laat het is in Greenwich. Uiteindelijk ontwikkelde een Engelsman, John Harrison een chronometer; oftewel een klok. Zo kon je altijd kijken hoelaat het in Greenwich was en daardoor bepalen op hoeveel breedtegraad ze zich bevinden. Hierdoor konden schepen nauwkeurig hun positie bepalen.
Videolink
https://www.schooltv.nl/video/de-vikingen-avonturiers-uit-het-noorden/#q=de%20vikingen
https://www.schooltv.nl/video/de-sextant-navigatieinstrument-voor-de-scheepvaart/#q=de%20sextant
Bronnen
Kamer, H. N., 1995. Het VOC-retourschip: een panorama van de 17de- en 18-eeuwse Nederlandse scheepbouw. De Bataafse Leeuw B.V. : Amsterdam
Mözer Bruyns, W.F.J., 2001. Konst der stuurlieden. Vereeniging Nederlandsch Historisch Scheepvaart Museum: Amsterdam
Schooltv.nl (2011). De vikingen. Geraadpleegd op 30 oktober 2017, van https://www.schooltv.nl/zoekresultaten/?q=vikingen
Schooltv.nl (2005). De sextant. Geraadpleegd op 30 oktober 2017, van https://www.schooltv.nl/video/de-sextant-navigatieinstrument-voor-de-scheepvaart/#q=sextant
Youtube.com (2014). Afwijking, declinatie, miswijzing, kaart & kompas. Geraadpleegd op 30 oktober 2017, van https://www.youtube.com/watch?v=XKZ8UTPPzjs
Youtube.com (2014). How did early sailors navigate the oceans? Geraadpleegd op 30 oktober 2017, van https://www.youtube.com/watch?v=4DlNhbkPiYY