Kleurencirkel

De bekendste kleurencirkel is die van Johannes Itten (11 november 1888 - 25 maart 1967). Van Itten was een Zwitserse expressionistische kunstschilder, ontwerper, leraar, schrijver en theoreticus verbonden aan de Bauhaus -school ( Staatliches Bauhaus ). Samen met de Duits-Amerikaanse schilder Lyonel Feininger en de Duitse beeldhouwer Gerhard Marcks, onder leiding van de Duitse architect Walter Gropius, maakte Itten deel uit van de kern van het Weimar Bauhaus. Hij maakten dit hulpmiddel van kleuren voor bij het mengen van verf. Behalve in de schilderkunst wordt deze kleurencirkel veel gehanteerd in het bloemschikken.

Kleurencirkel van Johannes Itten

Kleurenordes

In het midden staan de drie primaire kleuren (1e orde): Geel, rood en blauw.

De secundaire kleuren (2e orde) zijn: oranje (geel+rood), paars (rood+blauw) en groen (blauw+geel).

In de cirkel liggen de complementaire kleuren precies tegenover elkaar. De combinaties worden ook wel contrasterende kleuren genoemd.

Tussen geel en oranje heb je de 'overloopkleur' geel-oranje. Neem je met verf veel geel (75%) en een beetje rood (25%), dan krijg je een iets donkerder gele tint. Neem je even veel geel (50%) als rood (50%), dan krijg je oranje. Dit noemt men de mengverhouding. In de praktijk klopt dat nooit helemaal omdat het ene pigment sterker kan zijn dan het ander.

De tertiaire kleuren (3e orde) staan niet in de cirkel. Dat zijn alle varianten van bruin. Deze ontstaan door menging van de drie primaire kleuren. Vandaar dat je variaties hebt als geel-bruin (oker), een rood-bruin (gebrande omber) en een paars-bruin (gebrande sienna).

Eigenlijk mogen zwart en wit en het tussenliggende grijs geen kleuren genoemd worden. Zwart maakt de kleuren donkerder en wit juist lichter. Dan spreek je over helderheid. Grijs zwakt de kleur af.

Overloop kleuren

Overloopkleuren

Zoals hiervoor al bleek hangt het van de mengverhouding af tussen bijvoorbeeld geel en rood of de kleur dichter bij geel komt of bij rood. Zo krijg je nog veel meer kleuren (en dan doen zwart, grijs

en wit nog niet eens mee). Het kleurenverloop is ook te zien in een regenboog.

Verschillende kleursystemen

Er is een groot verschil of dat je kleuren mengt met verf of inkt of dat je licht van schijnwerpers in verschillende kleuren mengt zoals in een theater of in een TV-studio.

Meng je alle kleuren verf door elkaar, dan krijg je een zwart-bruin (subtractieve kleurmenging). Meng je alle kleuren licht dan ga je steeds meer naar wit (additieve kleurmenging).

CMYK

In de drukkerswereld gebeurt bijna hetzelfde als bij mengen van verf. Alleen zijn de primaire kleuren daar geel (Y-yellow), cyaan (C-lichtblauw) en magenta (M-paarsrood). Eigenlijk zijn dit de ware primaire kleuren, maar in de tijd van Itten konden ze die nog niet goed maken. Zwart (K) wordt ook hier toegevoegd om de kleuren donkerder te maken. Het witte papier waarop gedrukt wordt speelt ook een rol bij de helderheid. Datzelfde zie je bij het pointillisme.

RGB

Richt je verschillende kleurschijnwerpers op één punt, dan ontstaat er wit (additieve kleurmenging). Bij computer-, TV- en mobielschermen worden de kleuren opgebouwd met lichtpuntjes ofwel pixels. De primaire lichtkleuren op een scherm zijn helder rood (R), groen (G) en blauw (B). In de cirkel van overloop kleuren geeft de driehoek dat aan. De helderheid wordt nu bepaald of er veel of weinig licht gebruikt wordt (veel of weing pixels), in plaats van zwart en wit.

HEX

De hexadecimale kleuren die je op een beeldscherm kunt maken worden door dezelfde kleuropbouw bepaald als bij RGB. De kleurcode wordt voorafgegaan door een hekje (#) en dan 6 hexadecimale cijfers. Bij gewoon (decimaal) tellen ga je van 0-1-2-3-4-5-6-7-8-9. Bij hexadecimaal ga je van 0-1-2-3-4-5-6-7-8-9-A-B-C-D-E-F.

De eerste twee cijfers geven de hoeveelheid van de kleur rood aan. FF0000 is zuiver rood:     . De tweede twee cijfers geven de hoeveelheid van de kleur groen aan. 00FF00 is zuiver groen:     . 0000FF is ten slotte zuiver blauw:     . Zuiver zwart:      is 000000 en wit:      wordt aangegeven met FFFFFF. De combinaties 010101, 020202, 030303 enzovoorts zijn verschillende tinten grijs.

Met dit systeem kunnen 16.777.216 kleuren gemaakt worden.

	Kleur
Bruin- Rood - Oranje - Geel - Groen - Cyaan - Blauw - Indigo - Violet - Magenta - Wit - Grijs - Zwart