Holodomor

Let op! Sommige kinderen kunnen onderstaande tekst als schokkend (of eng) ervaren. Zij kunnen dit artikel lezen of bespreken met een volwassene.

Krant uit Chicago (VS) doet verslag van de Holodomor

De Holodomor is een Oekraïense term, afgeleid van moryty holodom, wat 'doden door verhongering' betekent. Het staat ook bekend als de hongersnood of de grote hongersnood, en was een hongersnood in de Sovjet-Oekraïne van 1932 tot 1933 die miljoenen Oekraïners doodde. Het was een groot deel van de bredere Sovjet-hongersnood van 1932-1933 die ook andere delen van de USSR trof.

Waar gaat het om?

Het gaat om een actie van de Sovjetregering onder leiding van Stalin die de belangrijkste graanproducerende gebieden van het land trof zoals Oekraïne en Kazachstan, dat toen nog een deelstaten van de USSR waren. Er stierven miljoenen inwoners van Oekraïne, van wie de meerderheid etnische Oekraïners waren, van de honger tijdens een ramp in vredestijd die ongekend is in de geschiedenis van Oekraïne. Sinds 2006 is de Holodomor erkend door Oekraïne en 15 andere landen als genocide op het Oekraïense volk, uitgevoerd door de Sovjetregering. De term Holodomor benadrukt de door de mens veroorzaakte en zogenaamd opzettelijke zaken van de hongersnood, zoals de afwijzing van hulp van buitenaf, de inbeslagname van alle huishoudelijke levensmiddelen en de beperking van de verplaatsing van de bevolking. Buitenlandse hulp werd namelijk afgewezen door de staat. Het ging om 176.200 en 325.000 ton granen dat verstrekt zou worden aan de Sovjeregering als voedsel en zaadhulpmiddelen tussen februari en juli 1933.

Zelfs na de val van Stalin in 1956 werd deze humanitaire ramp ontkent of afgedaan als anti-Sovjetpropaganda. Pas met de komst van de Glasnost in 1987 werd de bespreking van de Holodomor mogelijk als onderdeel van het glasnostbeleid van openheid. Zo werd er een bijvoorbeeld een vergelijking gemaakt me de Holocaust van Nazi-Duitsland.

Verloop van de humanitaire ramp

De hongersnood trof zowel de Oekraïense SSR als de Moldavische Autonome Socialistische Sovjetrepubliek (destijds een deel van de Oekraïense SSR, nu Moldavië) in het voorjaar van 1932  en van februari tot juli 1933, met de meeste slachtoffers in het voorjaar van 1933. De gevolgen zijn duidelijk in de bevolkingsstatistieken terug te zien: tussen 1926 en 1939 groeide de Oekraïense bevolking met slechts 6,6%, terwijl ter vergelijking Rusland en Wit-Rusland met respectievelijk 16,9% en 11,7% groeiden.

Van de oogst van 1932 waren de Sovjetautoriteiten in staat slechts 4,3 miljoen ton aan te schaffen, vergeleken met 7,2 miljoen ton verkregen uit de oogst van 1931. De rantsoenen in steden werden drastisch verminderd, en in de winter van 1932-1933 en het voorjaar van 1933 leden de mensen in veel stedelijke gebieden honger. Stadsarbeiders werden van eten voorzien door een rantsoeneringssysteem en konden daarom af en toe hun uitgehongerde familieleden op het platteland helpen, maar de rantsoenen werden geleidelijk verlaagd; en in het voorjaar van 1933 werden stadsbewoners ook geconfronteerd met hongersnood. Tegelijkertijd kregen arbeiders propaganda-films te zien waarin boeren werden afgebeeld als contrarevolutionairen die graan en aardappelen verstopten in een tijd waarin arbeiders, die de 'mooie toekomst' van het socialisme opbouwden, honger leden.

De eerste meldingen van massale ondervoeding en sterfgevallen door honger kwamen uit twee stedelijke gebieden van de stad Uman (is een stad in de oblast Cherkasy in centraal Oekraïne), gerapporteerd in januari 1933 door de oblasten Vinnytsia en Kiev. Half januari 1933 waren er berichten over massale "moeilijkheden" met voedsel in stedelijke gebieden, die door het rantsoeneringssysteem onvoldoende waren voorzien, en sterfgevallen door honger onder mensen aan wie rantsoen werd geweigerd, volgens het decreet van december 1932 van het Centraal Comité van de Oekraïense communistische partij. Volgens rapporten van de lokale autoriteiten en de Oekraïense GPU (geheime politie) was begin februari 1933 het zwaarst getroffen gebied Dnipropetrovsk Oblast, die ook leed aan epidemieën van tyfus en malaria. De oblasten Odessa en Kiev werden respectievelijk tweede en derde op de lijst van meest getroffenen. Half maart kwamen de meeste meldingen van hongersnood uit de oblast Kiev.

Half april 1933 bereikte de oblast Charkov de top van de lijst van de meest getroffenen, terwijl de oblasten Kiev, Dnipropetrovsk, Odessa, Vinnytsja en Donetsk en de Moldavische SSR de volgende waren op de lijst. Berichten over massale sterfgevallen door hongersnood, gedateerd van half mei tot begin juni 1933, waren afkomstig van gebieden in de oblasten Kiev en Charkov. De "minder getroffen" lijst vermeldde Chernihiv Oblasten noordelijke delen van de oblasten Kiev en Vinnytsja. Het Centraal Comité van de Communistische Partij van Oekraïne besluit van 8 februari 1933 dat geen enkel hongergeval onbehandeld had mogen blijven. Lokale autoriteiten moesten rapporten indienen over de aantallen die honger leden, de redenen voor honger, het aantal sterfgevallen door honger, voedselhulp uit lokale bronnen en de vereiste centraal verstrekte voedselhulp. Het Politieke Staatsdirectoraat (ook vertaald als het Politieke Staatsbestuur - GPU) ging over de rapportage en voedselhulp in de Oekraïense SSR. Veel regionale rapporten en de meeste centrale samenvattende rapporten zijn beschikbaar in de huidige centrale en regionale Oekraïense archieven. Het Oekraïense weekblad, dat de situatie in 1933 volgde, berichtte over de communicatieproblemen en de erbarmelijke situatie in Oekraïne.

De oorzaak van de ramp

Doordat de Russische overheid van toen bezig was met het doorvoeren van de Sovjet-industrialisatie, wat veel geld koste, kon er onvoldoende graan worden ingekocht. Tegelijkertijd zou de graanoogst laag zijn uitgevallen. Er waren vier problemen die de Sovjetautoriteiten negeerden en die de vooruitgang van de landbouwtechnologie zouden hebben belemmerd en die uiteindelijk zouden hebben bijgedragen aan de hongersnood:

1. "Te grote uitbreiding van het ingezaaide gebied" - De boeren werden gedwongen om voor meer graan te zorgen (wat op zich al haast niet te doen was). Bovendien was de opbrengst van gewassen verminderd en waarschijnlijk ontstond er een plantenziekte door het planten van toekomstige oogsten over een groter stuk land zonder de grond te verbeteren, wat leidde tot de vermindering van braakliggend land. Ook zou er sprake zijn geweest van zwermen insecten en later een muizenplaag die graanvoorraden vernietigden en veevoer aten.
2. "Afname in trekkracht" - de overmatige vordering (inning) van graan door het collectieve systeem leidde tot het verlies van voedsel voor landbouwhuisdieren, wat op zijn beurt de effectiviteit van landbouwactiviteiten verminderde omdat die dieren nodig waren voor het bewerken van het land.
3. "Kwaliteit van de teelt" - het planten en de oogstopbrengst, samen met het ploegen, werd op een slechte manier gedaan vanwege onervarenheid en de verminderde moraal van de arbeiders en het bovengenoemde gebrek aan trekkracht van de dieren (landbouw tractoren waren door de centrale Sovjet overheid nauwelijks aan de Oekraïners beschikbaar gesteld).
4. "Het slechte weer" - droogte en andere slechte (natte) weersomstandigheden werden grotendeels genegeerd door de Sovjetautoriteiten die gokten op goed weer en geloofden dat landbouwproblemen zouden worden overwonnen.

De 'Rode trein', boeren die hun verplichte hoeveelheid graan wegbrengen naar een centraal regeringsdepot.

In zijn algemeenheid kan gezegd worden dat de Oekraïense bevolking (zowel op het platteland als in de stad) werd achtergesteld. Het boerenverzet dát er was, werd hardhandig onderdrukt. In 1929-1930 werden boeren ertoe aangezet om land en vee over te dragen aan staatsboerderijen, waar ze vervolgens als dagloners zouden moeten werken tegen betaling in natura (geen geld maar bijvoorbeeld spullen en voedsel). De boeren moesten hiermee voldoen aan het zogeheten collectieve systeem van de USSR, maar zij zagen het als een terugkeer naar de lijfeigenen zoals in de middeleeuwen. De Sovjetautoriteiten vonden echter dat ze zouden zijn besmet met "fascisme en burgerlijk nationalisme". Het eerste vijfjarenplan van de Sovjetregering veranderde de tot dan toe bekende graanteelt (de verwachte productie van Oekraïense boerderijen) in onbekende gewassen zoals suikerbieten en katoen. Bovendien werd de situatie verergerd door slecht beheer van het plan en het ontbreken van het noodzakelijke algemeen management. Aanzienlijke hoeveelheden graan bleven niet geoogst, en zelfs wanneer het werd geoogst, ging een aanzienlijk deel verloren tijdens de verwerking, het transport of de opslag.

In de zomer van 1930 startte de regering een programma voor het vorderen (innen) van voedsel, zogenaamd om de graanexport te vergroten. Op voedseldiefstal stond de doodstraf of 10 jaar gevangenisstraf.

Er zijn onderzoekers die stellen dat de Sovjetregering met opzet heeft gehandeld om het Oekraïense Nationalisme aan te vallen. Onder het collectivismebeleid werden boeren bijvoorbeeld niet alleen van hun eigendommen beroofd, maar een groot deel van hen werd ook verbannen naar Siberië zonder middelen om te overleven. Degenen die achterbleven en probeerden te ontsnappen aan de hongersnood, liepen het gevaar om te worden doodgeschoten.

Boerderijen en dorpen die niet aan de strenge opbrengst-eisen konden voldoen werden op een openbare zwarte lijst gezet en daarmee ook nog eens vernederd. Er werden zelfs paspoorten ingevoerd. Wie niet zo'n document had, kon niet reizen en dus ook niet vluchten.

Naast de verplichte afdracht van het graan (vanwege het collectieve systeem) werd er op een gegeven moment ook levensmiddelen bij de bevolking gevorderd (in beslag genomen), zeker als er bij de overheid een vermoeden bestond als er graan werd achtergehouden. Er vonden harde huiszoekingen plaats. Ook graan dat voor het volgende jaar als zaaigoed bedoeld was, werd in beslag genomen.

Straffen en voortrekken

Plaatselijke ambtenaren die niet voldeden aan de Sovjet-eisen werden gevangen genomen en in strafkampen gezet. Fabrieksarbeiders werden als het ware voorgetrokken en ontvingen voedselhulp. De voedselverdeling (rantsoenering) was slecht verdeeld. Wie protesteerde of zich verzette (ook leraren Oekraïens e.d.) werd opgepakt en zelfs gedood. Ook werden Oekraïense straatnamen veranderd in Russische.

Nasleep

Ondanks pogingen van de Sovjetautoriteiten om de omvang van de ramp te verbergen, werd deze in het buitenland bekend dankzij de publicaties van journalisten Gareth Jones , Malcolm Muggeridge , Ewald Ammende , Rhea Clyman, en foto's gemaakt door ingenieur Alexander Wienerberger.

Kaart van de ontvolking in Oekraïne en Zuid-West Rusland

De door de hongersnood en migratie ontvolkte gebieden werden door Russen in bezit genomen in de oblasten Zaporizja, Donetsk en Loehansk, maar niet zozeer in centraal Oekraïne. Dat verklaart ook het grotere aantal Russisch sprekende mensen in die gebieden. Dit leidde ook tot gevechten tussen die Russen en Oekraïners die terugkwamen en hun eigendommen ingepikt zagen. Dergelijke botsingen zorgden ervoor dat ongeveer een miljoen Russische kolonisten naar huis werden teruggestuurd.

Hoeveel mensen er zijn omgekomen door de honger, de strafkampen en doodstraffen is mede door de verdoezelingspraktijken van de Sovjetregering maar moeilijk in te schatten. Men gaat uit van zo'n 3 - 7 miljoen mensen.

Tegenwoordig wordt deze hele misdaad tegen een bevolkingsgroep gezien als genocide of volkerenmoord. Een aantal regeringen, zoals de Verenigde Staten en Canada, hebben de Holodomor erkend als een daad van genocide.

Het Oekraïense parlement erkende de Holodomor voor het eerst als genocide in 2003 en stelde in 2006 zowel de ontkenning van de Holodomor als de ontkenning van de Holocaust strafbaar. In 2010 oordeelde het Hof van Beroep van Kiev dat de Holodomor een daad van genocide was en hield Joseph Stalin, Vyacheslav Molotov, Lazar Kaganovich, Stanislav Kosior, Pavel Postyshev, Mendel Khatayevich, Vlas Chubar en andere bolsjewistische leiders verantwoordelijk.