Herakles (mythisch figuur)

Herakles (geboren met de naam Alkeides) of in het Latijn Hercules is een held uit de Griekse mythologie. Hij moest twaalf opdrachten voor de koning Eurystheus verrichten. Hij moest dit doen, omdat hij zijn kinderen had vermoord. Herakles werd na zijn dood een Griekse god.

Zijn naam, Herakles dus, is Oudgrieks en betekent Beroemd door Hera.

Geboorte en jeugd

De baby Herakles wurgt een slang.

Herakles is de zoon van de oppergod Zeus en Alkmene. Zeus heeft bij Alkmene Herakles verwekt dankzij een list. Toen de man van Alkmene, Amphitryon, als generaal moest meevechten in een oorlog, greep Zeus zijn kans. Hij vermomde zich als Amphitryon en verwekte Herakles. Alkmene kwam er pas achter, toen Amphitryon terug was van de oorlog. Herakles was dus ook een halfgod.

Hera hoorde wat Zeus gedaan had en over Herakles en wilde toen wraak. Ze stuurde twee slangen op Herakles af, die hem moesten wurgen. Toen Herakles zag dat de slangen op de wieg kropen, stond hij op en wurgde de slangen in plaats van zij hem.

Zeus wilde dat Herakles eeuwig zou leven, dus hij bedacht een plan. Hij pakte stiekem de melk van Hera en ging naar Herakles. Hera zag het net op tijd en zorgde ervoor dat Herakles morste en dus niet de kracht kreeg van de goden. Zo ontstond de Melkweg volgen de Griekse Mythologie.

De twaalf opdrachten

Herakles in gevecht met de leeuw van Nemea.

Herakles trouwde met Megara en kreeg drie zonen met haar. Hera wilde nog steeds wraak en greep op een dag haar kans. Ze maakte Herakles krankzinnig. In die bui van krankzinnigheid vermoordde Herakles zijn drie eigen zonen. Toen hij merkte wat hij gedaan had, vluchtte hij weg. Hij ging naar een orakel en vroeg wat hij moest doen om zichzelf te reinigen. Als iemand een familielid vermoordde, waren de wraakgodinnen uit op wraak. Ze zouden Herakles constant achtervolgen, zelfs in zijn dromen. Om Herakles te straffen zouden ze zwepen, fakkels en slangen gebruiken. Om dit te voorkomen wilde Herakles zich dus reinigen. Herakles moest tien opdrachten voltooien voor een zwakkere, in dit geval koning Eurystheus, koning van Mykene. Uiteindelijk moest hij er twaalf doen, omdat hij bij één geld vroeg en bij één andere hulp kreeg.

1. Hij moest als eerste de leeuw van Nemea verslaan. Deze leeuw verwoestte omliggende steden constant. Hij ging naar Nemea. Eerst probeerde hij stiekem een pijl in de nek van de leeuw te schieten. Hij richtte goed, maar de huid van de leeuw was bijna ondoordringbaar. Toen barstte een hevig gevecht los, dat erg lang duurde. Op gegeven moment bedacht Herakles wat slims. Hij greep de poot van de leeuw en snee daarmee de huid van de leeuw zelf open. Met de leeuw op zijn rug vertrok hij naar Nemea en hij toonde de leeuw aan Eurystheus. Die was zo overdonderd, dat hij voortaan de opdrachten liet bedenken door zijn herauten. Hij verbood Herakles om voortaan met zijn opdrachten binnen de stadsmuren te komen. Ook liet Eurystheus een pot ingraven, zodat hij zich kon verstoppen als Herakles toch met zijn opdrachten binnen de stadsmuren kwam. Herakles gebruikt sindsdien de huid van de leeuw als harnas.
2. Hij moest de Hydra van Lerna doden. Deze slang had een aantal sterfelijke koppen en één onsterfelijke kop. Herakles ging met zijn vriend naar de Hydra, waarna Herakles een van de sterfelijke koppen eraf sloeg. Meteen groeiden er twee koppen bij. Herakles bedacht een plan: hij sloeg steeds een kop eraf en zijn vriend Iolaos brandde de wond dicht. Zo konden er geen koppen meer bijgroeien. Toen alle sterfelijke koppen eraf geslagen waren, sloeg hij de onsterfelijke kop bewusteloos en legde de Hydra onder een grote steen, maar eerst doopte hij zijn pijlen in het gif van de Hydra. Zo zou elke rake pijl een ongeneselijke wond veroorzaken. Deze opdracht werd afgekeurd, want hij kreeg hulp van Iolaos.
3. Hij moest de hinde van Artemis vangen en levend naar Mykene brengen. Hij achtervolgde de hinde door heel Griekenland. Dit koste hem een heel jaar. Toen de hinde wat dronk uit een beekje, heeft Herakles de hinde met een net gevangen.
4. Als vierde opdracht moest Herakles het Erymanthische zwijn vangen en levend naar Mykene brengen. Herakles moest dit van de herauten van Eurystheus doen, omdat de zwijn het gebied rond de berg Erymanthos onveilig maakte. Herakles ving het zwijn, toen hij in de sneeuw was ingezakt. Hij bond de poten van het zwijn met ijzeren kettingen vast en bracht het naar Mykene. Toen Eurystheus het zwijn zag, verstopte hij zich in de pot die hij eerder had laten ingraven.
5. Als vijfde opdracht moest hij de stallen van koning Augias schoonmaken. Augias had 3000 runderen en het hok was 30 jaar lang niet schoongemaakt. Herakles maakte de stal in één dag schoon door het water van twee rivieren (de Peneos en de Alpheos) door de stal te laten stromen. Als beloning eiste Herakles een tiental runderen. Augias weigerde hem ook maar een rund te geven. Herakles werd daar erg boos over en vermoorde Augias. De opdracht werd afgekeurd omdat Herakles om geld had gevraagd. In het Nederlands gebruiken mensen het woord 'Augiusstal' nog steeds, om aan te geven dat iets heel vies of rommelig is.
6. Als zesde opdracht moest hij de Stymphalische vogels verjagen. Deze vogels leefde bij het Stymphalosmeer in Arkadië. De vogels hadden een bronzen bek, vleugels en klauwen. De vogels aten mensen en konden hun bronzen veren als pijlen op iemand afvuren. Toen Herakles de schuilplaats van de vogels binnenkwam, lieten de vogels zichzelf niet zien. Herakles gebruikte twee bronzen kleppers, die hij van zijn beschermgodin Pallas Athena had gekregen. Dit maakte zo'n verschrikkelijk geluid, dat de vogels weg begonnen te vliegen. Herakles gebruikte zijn pijlen met gif van de Hydra, om de vogels uit de lucht te schieten. De meerderheid van de vogels werd geraakt en stierf. Sindsdien had niemand meer last van deze mensetende vogels.
7. De Stier van Kreta levend vangen en naar koning Eurystheus brengen. De Stier was van koning Minos, koning van Kreta. Hij had hem van Poseidon gekregen als offerdier. Koning Minos besloot echter om het dier te houden, in plaats van te offeren. Poseidon was daar erg boos over en maakte de Stier razend. Hierdoor vernietigde de Stier constant steden op het eiland Kreta. Herakles had de Stier gevangen en bracht hem naar Eurystheus. Eurysteus liet hem later los, waardoor de Stier de stad Marathon en omgeving ging vernietigen. Uiteindelijk werd de stier (ook bekend als de Minotaurus) gedood door de Griekse held Theseus.
8. Als achtste opdracht moest Herakles de (mensen)vleesetende paarden van Diomedes, een vorst, halen. Diomedes voerde zijn paarden met het vlees van zijn nietsvermoedende gasten. Onderweg kwam Herakels zijn vriend Admetos tegen. Die vertelde dat zijn vrouw vrijwillig naar Thanatos wilde gaan, zodat ze stierf en naar de Onderwereld ging. Herakles wist dit te voorkomen en ging verder. Nadat Diomedes door Herakles aan de paarden gevoerd was, temde hij ze en nam ze mee naar Mykene. Daar werden ze vrijgelaten. Later werden ze door wilde dieren opgegeten.
9. 

   Herakles in gevecht met de Amazonen.
   Als negende opdracht moest Herakles de wapengordel van Amazonen-koningin Hippolyte in bezit krijgen voor de dochter van Eurysteus. Toen Herakles aankwam bij de Amazonen, werd hij gastvrij ontvangen door de koningin. Zij was best bereid om de wapengordel te laten zien. Toen Hera dit zag, veranderde ze zichzelf in een van de Amazonen. Ze ging naar het Amazonen-land en vertelde aan de Amazonen dat Herakles de koningin wilde ontvoeren. De Amazonen stormden woedend op Herakles af. Herakles dacht dat dit moest van de Amazonen-koningin en doodde haar. Hij nam de wapengordel mee naar Mykene en gaf die gordel aan de dochter van koning Eurystheus.
10. Als tiende opdracht moest Herakles de kudde van Geryones halen. Deze kudde werd bewaakt door een reus met drie hoofden, drie bovenlijven en zes armen. Herakles doodde de reus met één pijl door al zijn bovenlichamen tegelijk. Toen de Herakles de kudde naar Mykene had gebracht, offerde Eurystheus ze aan Hera.
11. Als elfde opdracht moest Herakles de gouden appels van de Hesperiden stelen. De Hesperiden zijn de dochters van Atlas, een Titaan. De gouden appels bevonden zich in de tuin die Gaia als huwelijksgeschenk aan Zeus en Hera had gegeven. Ladon, een honderdkoppige draak, hielp de Hesperiden bij het bewaken van de tuin. Herakles vroeg aan Atlas of hij hem kon helpen bij het halen van de gouden appels. Atlas beloofde de appels te halen als hij even de aarde voor hem wilde dragen. Atlas was namelijk de god die deze taak had, wat hij zelf niet zo fijn vond. Atlas haalde de gouden appels wel, maar weigerde de hemel weer van Herakles over te nemen. Dankzij een list nam Atlas de hemel weer over, waarna Herakles de gouden appels aan Pallas Athena gaf. Zij gaf de appels weer terug aan de Hesperiden.
12. 

    Herakles overwint Kerberos
    Als laatste opdracht moest Herakles de driekoppige hellehond Kerberos ontvoeren uit de onderwereld. Herakles ging naar Peloponnesos, bij Kaap Matapan en nam daar de ingang naar de onderwereld. Hij mocht Kerberos meenemen van Hades, als hij geen wapens zou gebruiken en Kerberos niet zou doden. Kerberos wist dat Herakles hem met blote handen kon doden, dus gaf hij zich over en volgde Herakles naar koning Eurystheus. Toen Herakles terugging naar koning Eurystheus, bevrijdde hij snel Theseus uit de onderwereld. Toen hij aankwam in Mykene, verborg Eurystheus zich in zijn koperen vat, en erkende dat Herakles tien opdrachten had voltooid (hij had er eigenlijk 12 voltooid, maar 2 telden niet mee).

Andere heldenverhalen

• Herakles behoorde tot de Argonauten. De Argonauten waren onder leiding van Jason op zoek naar de Gulden Vlies.
• Herakles redde Hesione, dit was de dochter van de Koning van Troje Laomedon. Laomedon wilde Herakles daar achteraf niet het beloofde geld voor betalen. Herakles werd zo boos dat hij de hele stad Troje verwoeste.

Huwelijken en dood

Toen Herakles sterveling was, trouwde hij met Deianeira. Toen Herakles en Deianeira een rivier wilde oversteken, vroegen zij hulp aan de centaur Nessos, die overzetdienst bij die rivier had. Nessos wilde Deianeira als betaling, maar Herakles weigerde dit. Hij besloot samen met Deianeira door de rivier te gaan zwemmen. Toen hij aan de kant kwam, hoorde hij dat Deianeira aan het gillen was. Hij keek achterom en zag dat Nessos Deianeira verkrachtte. Hij pakte zijn pijl en boog en een gifpijl. Nessos gaf snel nog een glaasje met een voor Deianeira onbekende vloeistof. Hij zei dat als Herakles ooit verliefd zou worden op een ander, dat zij dit spul dan in de kleding van Herakles moest smeren. Zo zou Herakles weer verliefd worden op haar. Echter was dit spul geen liefdesdrank, maar vergif. Herakles schoot een gifpijl op Nessos en die raakte zijn doel. Nessos verslapte en stierf een lange, pijnlijke dood door het gif van de Hydra dat op de pijl zat.

Jaren later kwam er een bode naar Deianeira. Deze bode vertelde dat Herakles een oorlog had gewonnen. Ook vertelde deze bode dat Herakles verliefd was geworden op Iole, een andere vrouw. Deianeira dacht aan de vloeistof die ze van Nessos had gekregen en pakte een van de mantels van Herakles. Ze smeerde deze in met de vloeistof en gaf hem aan de bode. Ze zei tegen de bode dat hij de mantel aan Herakles moest geven als overwinningsgeschenk van haar. De bode bracht de mantel naar Herakles, die de mantel direct aan deed. Hij viel en rolde op de grond van de pijn. De zoon van Herakles en Deianeira, Hyllos, ging naar Deianeira en gaf haar de schuld van het feit dat Herakles heel langzaam afstierf. Deianeira begreep dat ze was bedrogen door Nessos en liep haar huis binnen. Daar stak ze zichzelf neer met een van de zwaarden van Herakles en terwijl ze stierf fluisterde ze tegen Hyllos dat ze was bedrogen door Nessos. In de tussen tijd hadden de vrienden van Herakles op zijn verzoek een brandstapel gemaakt. Herakles werd er opgelegd, en hij vroeg wie de brandstapel wilde aansteken. Geen van zijn vrienden durfde dit, terwijl Herakles heel veel pijn leed. Een herder die toevallig langs liep en Herakles pijn zag lijden, stak voor Herakles de brandstapel aan. Hij kreeg de pijl en boog van Herakles als beloning. Toen Herakles stierf, verscheen er een korte gouden gloed om Herakles' lichaam. De gloed verdween en het lijk van Herakles was ook verdwenen. Herakles was door Zeus naar de Olympos gehaald, waar hij een god werd.

Herakles in de media

Herakles heeft een heleboel mensen geïnspireerd:

• De roman Herakles, geschreven door Louis Couperus, gepubliceerd in 1913.
• Het toneelstuk Herakles, gespeeld door Toneelgroep de Appel.
• De komische film The Three Stooges Meet Hercules (1961).
• De film Hercules (1983).
• De vervolgfilm op Hercules, The Adventures of Hercules.
• Disneys tekenfilm Hercules.
• De film The Legend of Hercules (2014).
• Disneys animatieserie Hercules: The Animated Series.
• De televisieserie (drama) Hercules: The Legendary Journeys
• De miniserie Hercules (2005)
• De animatieserie The Mighty Hercules (1963).
• De televisieserie The Sons of Hercules (jaren 70).
• De spin-off van Hercules: The Legendary Journeys: Young Hercules.
• De strip Hercules van Dell (1958).
• De strip Hercules Unchained van Dell (1959).
• Stripfiguur Marvels Hercules.
• Stripfiguur Hercules (DC).
• De strip van Hercules: The Legendary Journeys.